Ο Γουίλιαμ Τόμσον, γνωστότερος ως Λόρδος Κέλβιν, ο διάσημος φυσικός που επινόησε το απόλυτο μηδέν, κάποτε, το 1895, ενώ ήταν και πρόεδρος της Royal Society, είπε: “Είναι αδύνατο να κατασκευαστούν ιπτάμενες μηχανές βαρύτερες από τον αέρα”.
Οκτώ χρόνια μετά, βεβαίως, ξέρετε τι έγινε. Μια βαριά μηχανή πέταξε.
Στο Λόρδο αποδίδονται κι άλλες αποτυχημένες επιστημονικές εκτιμήσεις, βεβαίως, όπως το ότι τα ραδιοκύματα δεν θα είχαν καμία πρακτική εφαρμογή, ή ότι οι ακτίνες Χ δεν υπάρχουν. Το παράδειγμά του δείχνει ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο να μαντέψει κανείς τι θα γίνει στο μέλλον, ή να οραματιστεί πώς θα μοιάζει ο κόσμος του αύριο, ακόμα κι αν είναι άνθρωπος έξυπνος και μορφωμένος. Συνήθως οι προβλέψεις που κάνουμε αποτελούν προβολές της κατάστασης ζωής που ισχύει για εμάς σήμερα, είμαστε εντελώς ανίκανοι να προβλέψουμε τους “μαύρους κύκνους” που αλλάζουν τα δεδομένα, τα γεγονότα που ανατρέπουν αγορές και status quo με ριζικούς και μη αναστρέψιμους τρόπους. Συνήθως δεν μπορούμε καν να υπολογίσουμε το ενδεχόμενο των “μαύρων κύκνων” που δεν μπορούμε να προβλέψουμε, στις προβλέψεις μας.
Υπάρχει όμως κάτι ακόμα χειρότερο: Τις περισσότερες φορές, ούτε την κατάσταση ζωής που ισχύει σήμερα μπορούμε να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε καλά.
Ένας λαός που εκλέγει στο κοινοβούλιό του το Γιάννη το Μιχελογιαννάκη, ας πούμε, ή τη Ραχήλ Μακρή, τι είδους όραμα έχει για το μέλλον του; Πώς αξιολογεί την κατάστασή του σήμερα και πώς βλέπει τον εαυτό του σε πέντε χρόνια, ή σε είκοσι; Ναι, μπορεί οι εκπρόσωποί μας στο κοινοβούλιο να είναι απολύτως αντιπροσωπευτικοί της κοινωνίας έξω από αυτό, αλλά υποτίθεται ότι τους εκπροσώπους αυτούς πρέπει να τους επιλέγουμε με κριτήριο τη χώρα που θέλουμε, όχι τη χώρα που έχουμε. Οι Έλληνες είναι οι λιγότερο ικανοποιημένοι και λιγότερο αισιόδοξοι πολίτες στην Ευρώπη. Τι κάνουν για να αλλάξουν την κατάστασή τους; Ποιούς διαλέγουν;
Υπάρχει η εικόνα ότι είμαστε μια χώρα που έχει εξαιρετικό, μορφωμένο ανθρώπινο δυναμικό, αλλά αυτή είναι μια εικόνα που δεν τεκμηριώνεται ιδιαίτερα ούτε από τα στοιχεία, ούτε από την πραγματικότητα (θα είχαμε χρεοκοπήσει αν ήμασταν όντως τόσο μορφωμένοι και έξυπνοι;). Οι Έλληνες μαθητές τοποθετούνται διαχρονικά κάτω από το μέσο όρο στα αποτελέσματα της PISA, οι Έλληνες εργαζόμενοι τοποθετούνται χαμηλότερα από όλους τους άλλους Ευρωπαίους -πλην Ισπανών και Βουλγάρων- στην Human Capital Report του World Economic Forum (40οι στον κόσμο είμαστε). Και γενικά μοιάζουμε να μην ξέρουμε ή να κατανοούμε και πολύ καλά τον κόσμο στον οποίο βρισκόμαστε.
Ένα πρόσφατο ειδικό ευρωβαρόμετρο, ας πούμε, μελέτησε τις απόψεις και τις γνώμες των ευρωπαίων πολιτών απέναντι στα ρομπότ. Η έρευνα είχε στόχο να αποτυπώσει τι ξέρουν οι Eυρωπαίοι για κάθε είδους αυτόνομα μηχανήματα, από τα drones και τα αυτοκινούμενα αυτοκίνητα μέχρι τα βιομηχανικά ρομπότ, και ποιά είναι η γνώμη τους για την επίδραση που έχουν ή θα έχουν στη ζωή τους.
Η έρευνα βρήκε ότι μόνο σε τρεις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι αρνητικές γνώμες για τα ρομπότ είναι περισσότερες από τις θετικές: Στην Ουγγαρία, την Κύπρο και, τελευταία από όλες, την Ελλάδα. Μόνο το 12% των Ελλήνων θα ήθελε να ταξιδέψει σε ένα αυτοκίνητο-ρομπότ, το μικρότερο ποσοστό στην Ένωση. Παράλληλα, βέβαια, οι Έλληνες έχουν ένα από τα μεγαλύτερα κατά κεφαλήν ποσοστά τροχαίων ατυχημάτων, θανάτων και τραυματισμών από τροχαία, αλλά τέλος πάντων. Οι Έλληνες είναι ο λαός που χρησιμοποιεί τα ρομπότ λιγότερο από όλους -μόλις 3% απάντησαν ότι έχουν χρησιμοποιήσει ένα στο σπίτι ή στη δουλειά τους. Επίσης είναι ο λαός που τα φοβάται περισσότερο, που πιστεύει λιγότερο από όλους ότι είναι χρήσιμα, ενώ ταυτόχρονα δεν ανησυχούν ότι τα ρομπότ “θα τους πάρουν τις δουλειές”. Γενικά, στην έρευνα φαίνεται ότι οι Έλληνες πολίτες δεν έχουν ιδέα για το θέμα, δεν το έχουν σκεφτεί καθόλου, μοιάζει να μην τους αφορά.
Ακόμα γενικότερα, όλα τα θέματα που έχουν να κάνουν με την επιστήμη και την τεχνολογία, τις επιπτώσεις τους στην παγκόσμια οικονομία, το πώς αλλάζουν τις οικονομικές και τις κοινωνικές δομές στον πλανήτη, είναι σαν να μη μας αφορούν. Δεν ασχολούμαστε, δεν τα θεωρούμε σημαντικά. Στην Ελλάδα έγινε μέλος κυβέρνησης ο Παύλος Χαϊκάλης, κι αυτό κατά τη γνώμη μου είναι εξωφρενικό όχι για τις οσμές σκανδάλων με απόπειρες δωροδοκίας και offshore, ούτε για το ότι είναι ηθοποιός, ή παντελώς άσχετος με τα της δημόσιας διοίκησης, αλλά για το ότι πιστεύει με πάρα πολύ πάθος τα ζώδια.
Αν συνεχίσουμε να εκλέγουμε τέτοιους, τότε όχι μόνο δεν θα καταφέρουμε να ερμηνεύσουμε και να αντιμετωπίσουμε τους “μαύρους κύκνους”, όταν έρθουν, αλλά μάλλον θα επιταχύνουμε την απαρέγκλιτη (μεταφορική) πορεία μας προς εκείνη την επινόηση του Λόρδου Κέλβιν:
Το απόλυτο μηδέν.
Παραπομπές
PISA: http://www.oecd.org/pisa/
Ειδικό ευρωβαρόμετρο για τα ρομπότ: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_427_en.pdf
WEF Human Capital Report: http://www.weforum.org/reports/human-capital-report-2015