Το εύκολο αλλά και μόνιμο «θύμα» των μνημονίων αποδεικνύονται τα 2,6 εκατ. συνταξιούχων που από το 2010 έως και σήμερα έχουν υποστεί δώδεκα «ειδικές» ή άλλες πρόσθετες εισφορές, που είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση των συντάξεων κατά τουλάχιστον 40%, όπως εκτιμούν οι ειδικοί της κοινωνικής ασφάλισης. Στο τέλος Αυγούστου, όλοι οι συνταξιούχοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα ακόμη κύμα μειώσεων, σε κύριες και επικουρικές συντάξεις, ενώ εντός του 2015, βάσει των προβλέψεων του 3ου Μνημονίου και πριν από τις νέες περικοπές, οι δυσάρεστες εκπλήξεις για τους συνταξιούχους θα είναι διαδοχικές.
Οι ανατροπές αφορούν παλαιούς ή και νέους συνταξιούχους, καθώς άλλαξε ο τρόπος υπολογισμού των παροχών, έρχεται μεγαλύτερο πέναλτι σε όσους αποχωρούν πρόωρα, μειώθηκαν οι κατώτατες συντάξεις και κόπηκε η κρατική χρηματοδότηση για τους συνταξιοδοτούμενους πριν από τη συμπλήρωση του 67ου έτους ηλικίας, ενώ εντός Οκτωβρίου επανέρχεται η ρήτρα μηδενικού ελλείμματος στις επικουρικές και καταργούνται κοινωνικοί πόροι.
Αναδρομικές μειώσεις
Από το τέλος κιόλας του Σεπτεμβρίου, με τις συντάξεις Οκτωβρίου, οι συνταξιούχοι θα δουν ακόμη μεγαλύτερη μείωση από αυτή που διαπίστωσαν στις συντάξεις τους τον προηγούμενο μήνα, αφού θα παρακρατηθούν αναδρομικά οι αυξημένες εισφορές υπέρ υγείας (6% από 4% στις κύριες και επιπλέον 6% στις επικουρικές) για τους μήνες Ιουλίου και Αυγούστου. Το τρίμηνο Οκτωβρίου – Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου μαζί με τις νέες, αυξημένες εισφορές θα παρακρατηθούν και τα αναδρομικά από τις κρατήσεις του Ιουλίου και του Αυγούστου σε τρεις ισόποσες δόσεις. Για παράδειγμα, συνταξιούχος με 800 ευρώ κύρια σύνταξη, στο τέλος Αυγούστου έλαβε 15 ευρώ λιγότερα, ενώ το τελευταίο τρίμηνο του έτους, θα λάβει σύνταξη μειωμένη κατά 27 ευρώ τον μήνα. Αν ο ίδιος συνταξιούχος ελάμβανε και επικουρική σύνταξη 200 ευρώ, η μείωση στα τέλη Αυγούστου ήταν 10 ευρώ και για το επόμενο τρίμηνο 15 ευρώ ανά μήνα.
Νέες μειώσεις στις επικουρικές συντάξεις των ήδη συνταξιούχων αναμένονται, σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών, με την αρχή να γίνεται πιθανότατα σε 122.000 συνταξιούχους ενστόλους, ελεύθερους επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενους γιατρούς, μηχανικούς και δικηγόρους, πρώην ναυτικούς και τεχνικούς Τύπου, καθώς σε εφαρμογή του 3ου μνημονίου, από την 1η Σεπτεμβρίου τα Ταμεία ή κλάδοι τους εντάχθηκαν υποχρεωτικά στο Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης (ΕΤΕΑ), το οποίο μετατρέπεται στο μοναδικό υπερεπικουρικό με συνολικά 1,6 εκατ. συνταξιούχους. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η πρώτη περικοπή θα είναι της τάξης του 5,2%, όσο δηλαδή μειώθηκαν και οι επικουρικές όλων των υπόλοιπων συνταξιούχων του ΕΤΕΑ από την εφαρμογή της ρήτρας μηδενικού ελλείμματος για πρώτη φορά, τον Ιούλιο του 2014. Μάλιστα, εάν δεν υπάρξουν άμεσα ισοδύναμα μέτρα για τη μη εφαρμογή της ρήτρας και νέες περικοπές κοντά στο 8% για όλους τους συνταξιούχους του ΕΤΕΑ θεωρούνται πολύ πιθανές.
Το νέο μνημόνιο
Το τρίτο μνημόνιο προβλέπει μια σειρά μειώσεων για τους νέους συνταξιούχους, αυτούς δηλαδή που θα συνταξιοδοτηθούν εντός του 2015 και εφεξής.Αυτές είναι:
• Αύξηση της ποινής σε όσους επιλέξουν την πρόωρη συνταξιοδότηση, με μεγάλους χαμένους τους πενηντάρηδες. Η εξτρά περικοπή θα είναι 10% και θα διαρκεί μέχρι να φτάσει ο ασφαλισμένος το όριο της πλήρους συνταξιοδότησης (δηλαδή μάξιμουμ για μία πενταετία). Μέχρι τώρα, σε όλα τα ασφαλιστικά ταμεία η μείωση ήταν 6% τον χρόνο. Το ίδιο ποσοστό περικοπής ισχύει και για τους δημοσίους υπαλλήλους που θεμελιώνουν δικαίωμα από την 1η Ιανουαρίου 2011 και μετά.
• Αλλαγή στον τρόπο υπολογισμού των συντάξεων, με μεικτό τρόπο, βάσει του νόμου 3863/2010. Το τμήμα της σύνταξης που αντιστοιχεί στον χρόνο ασφάλισής τους έως τις 31/12/2010 υπολογίζεται με τις διατάξεις που ίσχυαν.Το τμήμα σύνταξης που αντιστοιχεί στον χρόνο ασφάλισής τους από την 1/1/ 2011 έως την ημερομηνία εξόδου υπολογίζεται με τους νέους συντελεστές των νόμων 3863 και 3865/2010, με την προσθήκη τμήματος της βασικής σύνταξης.
• Μειώνονται τα κατώτερα όρια συντάξεων. Το νέο κατώτατο όριο που θα χρησιμοποιείται για τους υπολογισμούς της σύνταξης για τον χρόνο από την 1η Ιανουαρίου 2011 και μετά θα είναι στα 392 ευρώ αντί 486 ευρώ, που χρησιμοποιούνταν ώς σήμερα. Παράλληλα, το ποσό αυτό θα χορηγείται μόνο με τη συμπλήρωση του 67ου έτους.
Μικρότερες μειώσεις αν βρεθούν ισοδύναμα μέτρα
Αναπόφευκτες φαντάζουν οι μειώσεις συντάξεων και στο μέλλον, παρά το γεγονός ότι στο πλαίσιο της 12μελούς Επιτροπής Σοφών για το ασφαλιστικό αναζητούνται ισοδύναμες λύσεις που θα περιορίσουν τις περικοπές. Βέβαια, η μόνη σταθερή βάση πάνω στην οποία μπορούν να στηριχθούν τα μέλη της επιτροπής είναι η δέσμευση της χώρας για περικοπές στις συνταξιοδοτικές δαπάνες κατά 3,5 δισ. ευρώ έως το 2018.
Μάλιστα, η μεγαλύτερη προσαρμογή θα πρέπει να γίνει εντός του 2016 (1,3% του ΑΕΠ). Σε αυτό το ποσό πρέπει να προστεθούν και τα περίπου 3-4 δισ. ευρώ από την εξεύρεση ισοδύναμων μέτρων, προκειμένου να εφαρμοστεί η απόφαση του ΣτΕ που έκρινε αντισυνταγματικές παλαιότερες μειώσεις συντάξεων.
Και όλα αυτά υπό τον φόβο ότι μπορεί και οι νέες αποφάσεις για περικοπές να κηρυχθούν από κάποιο δικαστήριο στο μέλλον αντισυνταγματικές, καθώς όλες οι προτάσεις που κατατίθενται στο τραπέζι του διαλόγου για τη νέα δομή του ασφαλιστικού συστήματος της χώρας καταλήγουν σε… μαχαίρι. Είναι χαρακτηριστική η πρόταση του τέως υπουργού Εργασίας Γιώργου Κατρούγκαλου, η οποία, αν και θεωρήθηκε γενικόλογη με πολλά θολά σημεία, προβλέπει την καθιέρωση εθνικής σύνταξης και συστήματος νοητής κεφαλαιοποίησης για τους νέους συνταξιούχους, καθώς και ένα διπλό σύστημα με εθνική και αναλογική σύνταξη για τους ήδη συνταξιούχους.
Στο τραπέζι του διαλόγου έχουν πέσει κι άλλες προτάσεις, όπως για παράδειγμα η εφαρμογή ενός νέου μοντέλου κατά τα πρότυπα του σουηδικού, με τον διαχωρισμό των ασφαλισμένων σε πριν και μετά το 1992.
Πρόκειται για κατεξοχήν μοντέλο που χρησιμοποιεί τη νοητή κεφαλαιοποίηση που εισάγει και η πρόταση Κατρούγκαλου, όμως εισάγει έντονα και πλήρως κεφαλαιοποιητικά στοιχεία.
Είναι ενδεικτικό, μάλιστα, ότι οι ειδικοί χαρακτηρίζουν το σουηδικό μοντέλο αναλογιστικά δίκαιο, καθώς ενώ δεν προβλέπει υποχρεωτική ηλικία συνταξιοδότησης, ξεκαθαρίζει ότι η πρόωρη συνταξιοδότηση του ασφαλισμένου θα πλήξει μόνο τον ίδιο και όχι και τους υπόλοιπους. Γι’ αυτούς δε, που δεν έχουν τη δυνατότητα μέσω της ανταποδοτικής τους σύνταξης να φθάσουν σε ένα αξιοπρεπές εισόδημα, υπάρχει το κρατικό δίχτυ ασφαλείας.
Μέσα στην επιτροπή υπάρχουν βέβαια και οι φωνές που σημειώνουν ότι ο νόμος 3863/10 (νόμος Λοβέρδου – Κουτρουμάνη), μέσω κάποιων σημαντικών παρεμβάσεων, μπορεί να λειτουργήσει προς την κατεύθυνση της εξυγίανσης του συστήματος, ενώ κατατέθηκαν και προτάσεις για επιβολή εισφοράς στα υψηλά εισοδήματα, που θα πηγαίνει προς όφελος του συστήματος, διασύνδεση των εισφορών με τον τζίρο των επιχειρήσεων ή το πραγματικό εισόδημα των ασφαλισμένων, συγχώνευση της κύριας ασφάλισης με την επικουρική κ.ά.