Θέλει «αρετή και τόλμη» η επεξεργασία του παρελθόντος, ειδικά όταν αυτό προκαλεί πόνο. Η πολυπληθής παρέα, αποτελούμενη από Ελληνες, Γερμανούς, Αυστριακούς, Ιταλούς, Ουκρανούς, Πολωνούς και Εβραίους, που πριν από λίγες μέρες τραγουδούσε και έπινε στο Μπιλιάνι, κοντά στη μαρτυρική Κλεισούρα, φαίνεται ότι διέθετε και από τα δύο. «Πρώτη φορά αντιμετώπισα τέτοια εγκαρδιότητα σε τόπο, όπου οι Ναζί είχαν διαπράξει εγκλήματα πολέμου» αναφέρει στην «Κ» η Γερμανίδα Christine Bischatka εκ μέρους του οργανισμού Aktion Sühnenzeichen Friedensdienste (Δράση για Συμφιλίωση- Υπηρεσίες για την Ειρήνη), «όχι μόνον οι ηλικιωμένοι μάς διηγήθηκαν όσα συνέβησαν, αλλά μας άνοιξαν τα σπίτια τους και μας έδειξαν τα κειμήλιά τους, ενώ οι νέοι οργάνωσαν με δική τους πρωτοβουλία το εν λόγω πανηγύρι στο βουνό. Μικροί και μεγάλοι αναρωτιούνταν γιατί σκοπεύαμε να μείνουμε τόσο λίγο στο χωριό τους…». Οπως μας αναφέρει η μία εκ των Ελλήνων συμμετεχόντων, η 31χρονη Δόμνα Ρήμνου, η διερμηνεία συχνά ήταν περιττή. «Οταν συναντηθήκαμε με τους ηλικιωμένους του χωριού, ήταν τόση η συναισθηματική φόρτιση στον λόγο τους, που οι συμμετέχοντες είχαν ταραχθεί προτού καν ξεκινήσω τη διερμηνεία».
Τα γεγονότα του Απριλίου του 1944 στο ορεινό χωριό της Δυτ. Μακεδονίας είναι άγνωστα εκτός συνόρων. «Στην οργάνωση γνωρίζουμε για τα εγκλήματα πολέμου στην Ελλάδα, ωστόσο η κοινή γνώμη στη Γερμανία άρχισε να ενημερώνεται εσχάτως για όλα αυτά μέσω δημοσιευμάτων με αφορμή τη διεκδίκηση των πολεμικών αποζημιώσεων» σημειώνει η κ. Bischatka, «βέβαια, το αντικείμενό μας είναι η επεξεργασία του ιστορικού παρελθόντος, όχι τα διμερή πολιτικά ζητήματα».
Ο οργανισμός έχει ιδρυθεί από το 1958, ωστόσο φέτος πραγματοποίησε για πρώτη φορά πρόγραμμα στη χώρα μας. Η πρωτοβουλία ανήκει εν πολλοίς στην αρχαιολόγο- πολιτισμολόγο Σουλτάνα Ζορπίδου, που προσέγγισε τον οργανισμό και του εξέθεσε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα για θερινό σχολείο. Ετσι, δεκαέξι νέοι (έως 35 ετών) από όλο τον κόσμο επισκέφτηκαν την Καστοριά, την Κλεισούρα και τη Θεσσαλονίκη, ώστε να μάθουν το ιστορικό της σφαγής στο χωριό, αλλά και το πεπρωμένο των εβραϊκών κοινοτήτων της περιοχής. «Οι έρευνες που εκπόνησε η ομάδα των νέων θα καταγραφούν, ώστε να έχουν όλοι πρόσβαση στο υλικό» επεσήμανε η πρόξενος του προξενείου της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη, Anita Englert-Zerbin. Το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών, μετά την περιγραφή του έργου, προσέφερε την υποστήριξή του. «Μέσω του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον, που αφορά μόνο projects που γίνονται στις δύο χώρες, έχουμε έως τώρα υποστηρίξει προγράμματα διαφορετικού χαρακτήρα. Το εν λόγω πρόγραμμα είναι το μοναδικό έως τώρα που πρότεινε ανταλλαγή νέων που θέλουν να επεξεργαστούν το ιστορικό παρελθόν».
Οι νέοι ήρθαν για δύο βδομάδες στη Δυτ. Μακεδονία, με σκοπό να επεξεργαστούν το ταραχώδες ιστορικό της παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα κάθε συμμετέχων ήρθε αντιμέτωπος με τη δική του οικογενειακή ιστορία. «Το παρελθόν της οικογένειάς μου, που μετοίκησε στο Ισραήλ από την Ανατολική Ευρώπη, αποτελούσε ανέκαθεν ένα taboo για μας» επισημαίνει ο 21χρονος Εβραίος Arnon Shaked, «η γιαγιά μου αρεσκόταν να μας διηγείται ότι έφτασε στο Τελ Αβίβ με μια λιμουζίνα, προσπαθώντας να εξωραΐσει τα γεγονότα στα παιδικά μας μάτια». Ο ίδιος, ωστόσο, όταν τέλειωσε το σχολείο μετέβη στο Βερολίνο, όπου εδώ και δύο χρόνια συμμετέχει σε ανάλογα προγράμματα σε όλη την Ευρώπη, «μέσα από αυτές τις περιπλανήσεις, ανακάλυψα μέρος της ταυτότητάς μου» διευκρινίζει. Η πολυετής συνύπαρξη της εβραϊκής κοινότητας με την ελληνική στη Θεσσαλονίκη έχει αφήσει ανεξίτηλα σημάδια. «Επισκεφθήκαμε μια χριστιανική εκκλησία που θύμιζε πολύ συναγωγή» λέει. Ο Arnon δεν διστάζει, λοιπόν, να ξύνει πληγές, ωστόσο κρίνει ότι η «φωτεινή» πλευρά της ιστορίας και τα χρόνια ακμής των εβραϊκών κοινοτήτων στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις, απουσιάζουν από την επίσημη ιστορική αφήγηση. «Διδασκόμαστε αναλυτικά στην πατρίδα μου το Ολοκαύτωμα, αλλά δεν αφιερώνουμε χρόνο να διερευνήσουμε την πορεία των Εβραίων τις προηγούμενες δεκαετίες στην Ευρώπη, όπου έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στο κοινωνικό και οικονομικό γίγνεσθαι».