Ενας σοβαρός τραυματισμός στα γόνατα του στέρησε τη δυνατότητα να ολοκληρώσει την καριέρα του ως ποδοσφαιριστής. Επαιζε στη Molde, ομάδα της Α΄ Εθνικής στη Νορβηγία. Ηταν καλός; «Μάλλον ναι», λέει. «Αλλά κάθε φορά που έβαζα γκολ, αντί να αγκαλιάσω τον συμπαίκτη που μου είχε κάνει την πάσα, έτρεχα να πάρω την μπάλα και να τη φιλήσω. Είχα δει τον Πελέ να κάνει το ίδιο! Ολοι στην ομάδα πρέπει να με μισούσαν…» Τελικά, αφού έκανε ένα σωρό δουλειές -ταξιτζής, εργάτης σε εργοστάσιο, οικονομικός αναλυτής-, έμελλε να… σκοράρει σε ένα πεδίο που ποτέ δεν φανταζόταν: τη συγγραφή.
Το τηλεφωνικό ραντεβού είχε κλειστεί για νωρίς το πρωί. Από το προηγούμενο βράδυ, το στομάχι μου είχε σφιχτεί από το άγχος. Οχι μόνο γιατί θα μιλούσα με τον αδιαμφισβήτητο σταρ της σύγχρονης αστυνομικής λογοτεχνίας, που τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 40 γλώσσες και έχουν πουλήσει περισσότερα από 25 εκατομμύρια αντίτυπα. Αλλά και γιατί θα είχα την ευκαιρία να μάθω περισσότερα για έναν από τους πιο αγαπημένους μου «χάρτινους» ήρωες, από τον δημιουργό του. Ο επιθεωρητής Χάρι Χόλε -«προφέρεται Χούλε στη γλώσσα μου», διευκρινίζει ο Τζο Νέσμπο- είναι πρώην αλκοολικός, μονόχνοτος, δύσκολος στην επικοινωνία, αγενής, αυτοκαταστροφικός. Ολες οι σχέσεις του είναι προβληματικές. Τότε, τι στο καλό τον κάνει τόσο ενδιαφέροντα; Γιατί, ειδικά οι γυναίκες, τον λατρεύουν; Μάλλον επειδή νομίζουν ότι μπορούν να τον αλλάξουν με τη δύναμη της αγάπης. Και να τον σώσουν.
Θα σωθεί ο Χάρι Χόλε, κύριε Νέσμπο; Από μια γυναίκα; ∆ύσκολο, δεδομένου πως έχει πια «καεί»: ό,τι έχει αγαπήσει το έχει χάσει και ό,τι ακουμπάει καταρρέει. ∆εν το αποκλείω, όμως. Αυτό που θεωρώ απίθανο είναι να αλλάξει.
Αν ήταν υπαρκτό πρόσωπο, θα μπορούσε να είναι φίλος σας; Ναι, γιατί όχι; Οχι βέβαια από αυτούς με τους οποίους βλέπεσαι και επικοινωνείς κάθε μέρα, αλλά από εκείνους που ξέρεις πως, αν τους χρειαστείς, θα είναι εκεί. Κι ας μην τους έχεις συναντήσει -ή ακόμα και μιλήσει- για μήνες.
Θα τον ξανασυναντήσουμε σε μυθιστόρημά σας; ∆εν έχω ακόμα κλείσει τους λογαριασμούς μου με τον Χάρι. Σίγουρα θα γράψω τουλάχιστον ένα ακόμη βιβλίο για εκείνον. Απλώς δεν ξέρω πότε.
Εχετε πει πως την τέχνη της αφήγησης τη μάθατε από τον πατέρα σας, που κάθε βράδυ έλεγε ιστορίες σ’ εσάς και στα αδέλφια σας όταν ήσασταν παιδιά. Τι θέμα είχαν αυτές οι ιστορίες; Τα παιδικά του χρόνια στο Μπρούκλιν, την εφηβεία του σε μια φάρμα στη Νορβηγία – τέτοια πράγματα. Αλλά μεγάλη πρωταγωνίστρια των αφηγήσεών του ήταν η γιαγιά μου, η Σέλμα.
Σέλμα, όπως η κόρη σας; Για να της δώσετε το όνομά της, πρέπει να την αγαπούσατε πολύ. Πράγματι, ήταν σπουδαία. Εφυγε μετανάστρια στις ΗΠΑ στα 16 της χρόνια, επέστρεψε στη Νορβηγία στα 38. Ερωτεύτηκε παράφορα τον παππού μου, που ήταν 23 ετών, και παντρεύτηκαν. Ηταν μια γυναίκα κούγκαρ για την εποχή της! Τη θυμάμαι ντυμένη με μακριά πολύχρωμα ρούχα, με έντονο μακιγιάζ και τεράστια σκουλαρίκια. Είχε απίστευτο χιούμορ. Εκανε πάρτι που άφηναν εποχή. Εφερνε επαγγελματία πιανίστα για να ψυχαγωγήσει τους καλεσμένους της, αλλά, δυστυχώς, ήθελε να τραγουδάει και η ίδια. Και ήταν τρομερά κακόφωνη. Ολοι όμως τη χειροκροτούσαν. «Πες μας άλλο ένα τραγούδι, Σέλμα», της φώναζαν. ∆εν τολμούσαν να της πουν την αλήθεια για το φάλτσο της.
Η κόρη σας έχει διαβάσει τα βιβλία σας; Μόνο τα παιδικά μου. Είναι μόνο δεκαέξι ετών, άλλωστε. Υπάρχουν άλλα, πιο χρήσιμα αναγνώσματα για την ηλικία της. Αλλά και η μητέρα μου, που έχει περάσει σχεδόν όλη της τη ζωή μέσα στα βιβλία -ήταν βιβλιοθηκονόμος-, δεν έχει διαβάσει ούτε ένα.
Σας έχει εξηγήσει γιατί; Φυσικά. ∆εν αντέχει, λέει, να διαβάζει για φόνους και σεξουαλικά εγκλήματα όταν τα έχει «γεννήσει» ο γιος της. Φαίνεται πως στα 55 μου, είμαι ακόμα το μικρό της αγόρι… (Γέλια)
Το Οσλο είναι στην πραγματικότητα τόσο σκοτεινό και επικίνδυνο όσο στα βιβλία σας; Οχι. Είναι μια όμορφη και ήσυχη πόλη. Εχει, βέβαια, και τις σκοτεινές πλευρές της. Και σ’ αυτές εστιάζω – καμιά φορά, τις μεγεθύνω κιόλας για τις ανάγκες της πλοκής.
Θεωρείτε ότι το παρακάνατε με τη βία σε κάποια βιβλία σας; Ναι, ειδικά στη «Λεοπάρδαλη», υπερέβαλα. Το έχω μετανιώσει. Αν μπορούσα να την ξαναγράψω, θα έσβηνα αρκετές παραγράφους. Ξέρετε, ένας Φινλανδός σχεδιαστής έχει πει πως οτιδήποτε είναι περιττό σε ένα σπίτι αργά ή γρήγορα θα δείχνει άσχημο. Το ίδιο συμβαίνει και στα γραπτά μας.
Τις κριτικές τις λαμβάνετε υπόψη σας;
Ναι, αν δεν είναι υμνητικές, αν δεν προέρχονται από ανθρώπους που μένουν εκστατικοί απέναντί μου. Γιατί σ’ αυτή την περίπτωση δεν έχω τίποτα να μάθω. Αν αρχίσεις να πιστεύεις στο δικό σου hype, είναι σίγουρο ότι θα πέφτεις ξανά και ξανά στην παγίδα να επαναλαμβάνεις τον εαυτό σου.
Το 2005, όταν κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο σας μεταφρασμένο στα Αγγλικά, όλοι μιλούσαν για τον «νέο Στιγκ Λάρσον». Υπάρχει ο «νέος Νέσμπο» σήμερα; ∆εν ξέρω (γέλια), εσείς πείτε μου.
Εγώ προτιμώ τον… ήδη υπάρχοντα Νέσμπο. Χαίρομαι που το ακούω! Αλλά δεν μπορώ να απαντήσω στην ερώτησή σας, γιατί δεν διαβάζω καθόλου σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία.
Πώς γράφετε τα βιβλία σας; Πάνω σε ένα σκελετό; Ακολουθείτε την έμπνευση της στιγμής; Τα σχεδιάζω εκ των προτέρων με λεπτομέρεια. Μπορεί να περάσω και έξι μήνες φτιάχνοντας το σκελετό. Θέλω πριν καθίσω για να γράψω το πρώτο κεφάλαιο, να έχω γνωρίσει καλά τους χαρακτήρες, να κατέχω την ιστορία.
Συζητάτε με δικούς σας ανθρώπους την πλοκή των μυθιστορημάτων σας;
Οχι. Το σύμπαν των βιβλίων μου βρίσκεται σε ένα δωμάτιο όπου κανένας άλλος εκτός από μένα δεν έχει πρόσβαση.
Παίζετε ακόμα ποδόσφαιρο; Οχι, αλλά παρακολουθώ. Ειδικά όταν παίζει η Molde, η Τότεναμ ή η Εθνική Βραζιλίας.
Σε μια Κιβωτό βιβλίων, ποιο βιβλίο σας θα επιλέγατε να σώσετε; Α, αυτό είναι δύσκολο. Μάλλον τον «Κοκκινολαίμη». Γιατί βασίζεται στην ιστορία του πατέρα μου, που στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πολέμησε εθελοντής στο πλευρό των Γερμανών στο Ανατολικό Μέτωπο, κοντά στο Λένινγκραντ. Το έμαθα όταν ήμουν 15 ετών. Σοκαρίστηκα, δεν ήθελα να το πιστέψω. Εχασα τη γη κάτω από τα πόδια μου.
Ντρέπεστε μέχρι σήμερα γι’ αυτό; Οχι, γιατί ευτυχώς, μέχρι το 1994 που πέθανε από καρκίνο, συζητήσαμε πολύ με τον πατέρα μου γι’ αυτό. Τον κατάλαβα: ήταν 18 ετών και έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα στον Στάλιν και τον Χίτλερ. ∆ιάλεξε τον δεύτερο. Θεώρησε ότι οι Σοβιετικοί απειλούσαν περισσότερο την πατρίδα του από τους Γερμανούς. Για να καταλάβεις την ιστορία, πρέπει να δεις τα γεγονότα με τη ματιά των ανθρώπων που τα έζησαν. Αυτό έκανα κι εγώ. Οχι, λοιπόν, δεν ντρέπομαι για τον πατέρα μου. Ομως τον λυπάμαι για τη λάθος απόφασή του και το «βάρος» που έπρεπε να κουβαλάει εξαιτίας της στην υπόλοιπη ζωή του. Μετά το τέλος του πολέμου, τιμωρήθηκε με τριετή φυλάκιση. Οταν βγήκε, δυσκολεύτηκε πολύ να βρει δουλειά. Ηταν έντιμος άνθρωπος. Πάλεψε σκληρά να εξασφαλίσει μια καλή ζωή σ’ εμένα και στους δύο αδελφούς μου.
Τι σημαίνει επιτυχία για σας; Να είστε πλούσιος ή διάσημος; Ή μήπως και τα δύο; (Γέλια). Αστειεύομαι. Αυτό που έχει σημασία είναι να ολοκληρώσεις ένα έργο σου -πνευματικό εν προκειμένω- και μέσω αυτού να επικοινωνήσεις με όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Είμαι ευτυχής που το έχω καταφέρει. Και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με το ταλέντο. Είναι αναγκαία συνθήκη, αλλά όχι ικανή. Χρειάζεσαι και τύχη. Κυκλοφορούν αμέτρητα βιβλία, καλύτερα από τα δικά μου, που φτάνουν στα χέρια ελάχιστων αναγνωστών.
Πώς φαντάζεστε τον εαυτό σας σε δέκα χρόνια; ∆εν σκέφτομαι το απώτερο μέλλον. Μόνο το αύριο, το ταξίδι μου στην Ελλάδα. Ανυπομονώ να βρεθώ στην αγαπημένη μου Κάλυμνο και να περάσω μερικές εβδομάδες κάνοντας αναρρίχηση!