*Οι φωτογραφίες είναι από σεμινάριο ιαπωνικής σπαθασκίας (ιάιντο) υπό την επίβλεψη του δασκάλου Κάτσουο Οντά στο χώρο του κλειστού γηπέδου Λεοντειου Πατησίων.
Στέκομαι με ένα ξύλινο σπαθί στα χέρια, το ανεβοκατεβάζω ατσούμπαλα, μπροστά μου αγέλαστοι παρακολουθούν καμιά δεκαριά μαυροντυμένοι σαμουράι και το μόνο που θυμάμαι είναι η αμηχανία και η ντροπή μέχρι και στα δάχτυλα των ξυπόλυτων ποδιών μου. Οχι, δεν πρόκειται για σκηνή από ταινία του Κουροσάβα, ούτε καν για έναν από εκείνους τους εφιάλτες όπου χάνεις τα παπούτσια σου και ψάχνεις να τα βρεις, αλλά για ένα πραγματικό βίωμα μέσα σε σύγχρονο χώρο εξάσκησης πολεμικών τεχνών, μια παράσταση αρχαρίου μπροστά σε έμπειρους συνασκούμενους, στην οποία ήμουν πραγματικά γελοία, όμως την έδωσα κακήν κακώς επειδή το ζήτησε ο δάσκαλος, κι έκτοτε άρχισα να βλέπω τη ζωή με άλλο μάτι.
Πεπεισμένη όμως ότι η φτωχή προσωπική εμπειρία στις πολεμικές τέχνες δεν αρκεί για να κατανοήσω και να καταγράψω την ουσία τους, ζήτησα κι έλαβα σημαντική βοήθεια από δύο ανθρώπους που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην εξάσκηση αλλά και τη διδασκαλία ιαπωνικών πολεμικών τεχνών, με πολλές διακρίσεις και τίτλους -«αδιάφορους για τον πολύ κόσμο», όπως ταπεινά επεσήμανε εις εξ αυτών-, ο ένας Ελλην και ο δεύτερος Ιάπων.
«Το μπούντο (ιαπωνικές πολεμικές τέχνες) μοιάζει με ένα ωραίο πακέτο όπου το περιτύλιγμα είναι το τεχνικό μέρος και το περιεχόμενο το φιλοσοφικό. Είναι εύκολο να δεις το περιτύλιγμα, όμως τελικά η ουσία είναι άκρως βιωματική. Φτάνεις στην κατανόησή της μέσα από την τεχνική εξάσκηση. Ετσι μόνο μπορείς ν’ αγγίξεις το νόημα του μπούντο, που σήμερα, από ένας τρόπος με τον οποίο θα εξουδετέρωνες κάποιον στον πεδίο της μάχης ή αλλαχού, έχει μετεξελιχθεί σ’ ένα παιδαγωγικό σύστημα για την καλλιέργεια του χαρακτήρα – και φυσικά ο δάσκαλος κατέχει πολύ σημαντικό ρόλο σε όλο αυτό. Η ατραπός των πολεμικών τεχνών είναι εκείνη του σθένους και της ταπεινότητας, του σεβασμού και της αξιοπρέπειας, της συμπόνοιας και της δύναμης, δύσκολοι συνδυασμοί. Στην αρχή βέβαια μόνο ασκείσαι χωρίς να σκέφτεσαι τίποτε απ’ όλα αυτά, και ούτε και πρέπει. Μέσα από την εξάσκηση ανακαλύπτεις σιγά σιγά όλα τα υπόλοιπα στοιχεία», εξηγεί ο Eλληνας δάσκαλος Σπύρος Δροσουλάκης, και ο Κάτσουο Οντά εξ Ιαπωνίας συμπληρώνει: «Οι πολεμικές τέχνες της Ιαπωνίας, όλες, και το καράτε και το τζούντο και το κέντο και το ιάιντο, έχουν ακριβώς τον ίδιο σκοπό. Και αυτός είναι η ειρήνη, να ζούμε αρμονικά μεταξύ μας. Το μόνο που αλλάζει είναι η τεχνική, το μέσον».
Καθησυχαστικά και ενάρετα τα λόγια των δασκάλων, όμως για κάποιον που δεν έχει ασχοληθεί αρκετά στην πράξη με τις πολεμικές τέχνες ακούγονται ίσως ως μια εξωραϊσμένη παρουσίαση ενός «χόμπι» στο οποίο πολλοί στέλνουν τα παιδιά τους, χωρίς ιδιαίτερη σκέψη. «Οι περισσότεροι ξεκινούν επειδή εντυπωσιάζονται, θέλουν να το παίξουν δυνατοί, κι εγώ το ίδιο, ήμουν ζωηρό παιδί, με προσκάλεσε ένας συμμαθητής να ξεκινήσω, κι έτσι μπήκα», μας λέει ο δάσκαλος Οντά, «όμως αφενός μεν ο δάσκαλος τιμωρεί πολύ αυστηρά εκείνους που χρησιμοποιούν βία έξω απ’ τον χώρο εξάσκησης, απ’ την άλλη, όσο περνάει ο καιρός γίνεσαι ο ίδιος πιο δυνατός, αποκτάς αυτοπεποίθηση, αυτό φαίνεται, δεν υπάρχει λόγος να εμπλακείς σε καβγάδες, και επιπλέον έχεις τη δύναμη να προστατέψεις τους αδύναμους. Η αλήθεια είναι πως ξεκινάς για να υπερασπιστείς τον εαυτό σου και στην πορεία είσαι σε θέση να κάνεις το ίδιο και για τους άλλους».
Μέσα στους χώρους εξάσκησης όμως, η προπόνηση είναι συχνά σκληρή, ο δρόμος αυτός λοιπόν φαίνεται να προϋποθέτει αντοχή σε μεγάλο σωματικό πόνο.
«Πόνος δεν υπάρχει μόνο στις πολεμικές τέχνες, μάλιστα ο μεγάλος πόνος είναι αυτός που σου δίνει η ίδια η ζωή. Αν κατορθώσεις να αντεπεξέλθεις στον πόνο πάνω στην εξάσκηση, έχεις ένα καλό υπόβαθρο για να αντεπεξέλθεις στον πολύ χειρότερο πόνο της ζωής, και αυτό είναι ένα από τα εφόδια που σου παρέχουν οι πολεμικές τέχνες. Σημειωτέον δε πως ο μεγαλύτερος πόνος στις πολεμικές τέχνες είναι ο ψυχικός. Εκεί που αισθάνεσαι ότι είσαι έτοιμος να καταρρεύσεις και σε πιέζει ο δάσκαλος να συνεχίσεις ή εκεί που νομίζεις ότι είσαι πάρα πολύ καλός και ο δάσκαλος σου λέει ότι είσαι ένας άχρηστος και παρ’ όλα αυτά δεν εγκαταλείπεις αλλά προσπαθείς περισσότερο», μου λέει δάσκαλος Δροσουλάκης. Οταν ρώτησα τον δάσκαλο Κάτσουο Οντά να μου μάθει το κόλπο για να αντέχω στον πόνο, η απάντηση ήταν αφοπλιστική, χωρίς γρίφους και μυστικά: «Συνηθίζεις. Κάνεις υπομονή. Πιέζεις με τη θέλησή σου, επιμένεις. Στο τέλος πια δεν πονάς καθόλου».
Στο τέλος κερδίζεις από το λάθος του αντιπάλου
Γεμάτη αμφιβολίες, κατευθύνω τη συζήτηση σε ένα βασικό κομμάτι των πολεμικών τεχνών που είναι ο αντίπαλος, η αλληλεπίδραση μ’ αυτόν, η αγωνία να κερδίσω, μια ερώτηση που οδήγησε τελικά στην αποκάλυψη εκείνου που ζητούσα.
«Συνήθως οι περισσότεροι, όταν έχουν αντίπαλο μπροστά τους, σκέφτονται ότι πρέπει να τον χτυπήσουν. Δεν έχουν τίποτε άλλο στο μυαλό τους, είναι ανυπόμονοι, αγχώνονται μη χτυπηθούν, να προλάβουν να χτυπήσουν, να νικήσουν. Αν σκέφτεσαι έτσι, δεν βλέπεις τον άλλον, δεν παρακολουθείς πότε θα κάνει λάθος για να βρεις κενό να επιτεθείς κι έτσι συχνά χάνεις. Χρειάζεται υπομονή, παρακολούθηση, και τη σωστή στιγμή μόνο θα δράσεις για να πετύχεις τον στόχο. Στους μαθητές μου βάζω ως άσκηση να μην επιτίθενται καθόλου κατά την αναμέτρηση, μόνο να παρακολουθούν. Στο τέλος δηλαδή θα τους χτυπήσει ο αντίπαλος, όμως από αυτή την άσκηση μαθαίνουν το πιο σημαντικό, που είναι η συγκέντρωση στον αντίπαλο. Στην ιαπωνική σπαθασκία ο αντίπαλος είναι φανταστικός, όμως κι εκεί είναι απαραίτητη η συγκέντρωση, πιο δύσκολο να επιτευχθεί, διότι έχει άλλο περιεχόμενο», και κλείνει ο δάσκαλος Δροσουλάκης: «Εκείνο που διαχωρίζει τον αρχάριο από τον ανώτερο σε βαθμίδα είναι η κενότητα της σκέψης τη στιγμή που εκτελεί. Οπως όταν κάθεσαι να φας. Μικρός προσπαθείς να δεις πώς θα πιάσεις τα μαχαιροπίρουνα για να κόψεις κ.λπ., ενώ μεγαλώνοντας συζητάς παράλληλα και δεν σκέφτεσαι καν ότι τρως. Αυτό θέλει χρόνο και τρόπο. Πρέπει να αποκόβεσαι απ’ όλα τα εξωτερικά που συμβαίνουν στη ζωή σου, τσακωμούς, προβλήματα στο σπίτι, στη δουλειά κ.λπ., να είσαι συγκεντρωμένος σε αυτό που κάνεις εκείνη τη στιγμή και σιγά σιγά, μέσα από αυτό που βιώνεις στο παρόν, αρχίζεις να αντιλαμβάνεσαι την αναγκαιότητα του να βρίσκεσαι στο τώρα. Είναι σημαντικό για τον άνθρωπο να μάθει να ζει στο εδώ και το τώρα. Σκεφτόμαστε πολύ τι έγινε προηγουμένως και ανησυχούμε για το τι θα γίνει αύριο, μεθαύριο, τον άλλο μήνα, ο χρόνος όμως είναι ένα σεντόνι που ξετυλίγεται μεν, δεν ξανατυλίγεται δε».