Μεγαλώνοντας σε μια συνηθισμένη πόλη της Μασαχουσέτης, ο Σκοτ Μέρκι διάβαζε μανιωδώς για τα αστέρια και τους πλανήτες. Ηταν λάτρης των ταινιών επιστημονικής φαντασίας και ο Αρης ήταν από νωρίς στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του. Σπούδασε Γεωλογία στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα και όλα έδειχναν ότι τα γήινα πετρώματα θα τον απασχολούσαν στον εργασιακό του βίο. Ωστόσο, ένα θερινό πρόγραμμα πρακτικής εξάσκησης με θέμα τη μελέτη της Σελήνης άλλαξε άρδην τα σχέδιά του και την επόμενη χρονιά στράφηκε στην πλανητική γεωλογία. Σήμερα είναι ο Κύριος Ερευνητής του CRISM (Compact Reconnaissance Imaging Spectrometer for Mars), του οργάνου που βρίσκεται πάνω στο διαστημόπλοιο MRO και σε τροχιά γύρω από τον Αρη από το 2006.
Το CRISM και η ομάδα που ελέγχει το επιστημονικό όργανο, το οποίο ζυγίζει μόλις 33 κιλά, είναι οι αφανείς ήρωες πίσω από την ιστορική ανακάλυψη, αφού χάρη στα δεδομένα που έστειλε στη Γη οι επιστήμονες «είδαν» τα άλατα στην επιφάνεια του Αρη, που μέχρι σήμερα αποτελούν τις ισχυρότερες ενδείξεις για την ύπαρξη νερού σε ρευστή μορφή στον Κόκκινο Πλανήτη.
Το κυνήγι των αλάτων
«Ειλικρινά, δεν πίστευα ότι θα βρούμε αυτά τα στοιχεία, αλλά είναι εκεί και η ομάδα μας χοροπηδάει από τη χαρά της», λέει στην «Κ» ο Σκοτ Μέρκι λίγες ώρες μετά την επίσημη ανακοίνωση της NASA για την ύπαρξη αλμυρού νερού σε ρευστή μορφή στην επιφάνεια του Αρη. Η ομάδα του στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς δούλεψε εντατικά προκειμένου να σχεδιάσει και να κατασκευάσει το όργανο που θα μπορούσε να ανιχνεύσει με ακρίβεια τις συγκεντρώσεις αλάτων στον Αρη, ενώ θα βρισκόταν σε τροχιά και σε απόσταση περίπου 300 χλμ. από την επιφάνεια του πλανήτη. «Το κυνήγι για το νερό στον Αρη έχει επικεντρωθεί στην αναζήτηση των μεταλλικών στοιχείων που σχηματίζονται στο ρευστό νερό», υπογραμμίζει ο κ. Μέρκι και συμπληρώνει ότι με τον ίδιο τρόπο οι επιστήμονες μπορούν να αντλήσουν σημαντικά δεδομένα για το υδάτινο παρελθόν του Αρη.
«Για το αρχαίο νερό στον Αρη, περίπου 4 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, τα ίχνη της ύπαρξής του είναι τα μεταλλικά στοιχεία που σχηματίζονται από πυριτικά πετρώματα που αλληλεπιδρούν με το νερό. Για τις πιο σύγχρονες ενδείξεις νερού, η προσοχή μας επικεντρώνεται σε άλατα που θα μπορούσαν να σχηματίσουν ιζήματα από “πρόσφατο” νερό», σημειώνει. Και γιατί είναι σημαντική η εύρεση νερού σε υγρή μορφή για τη μελέτη του Αρη; «Διότι το ρευστό νερό είναι απαραίτητο για τη ζωή όπως την ξέρουμε και τα μεταλλικά στοιχεία που σχηματίζονται στο νερό είναι τα αποτυπώματα της πρότερης ή παρούσας εμφάνισής του», μας λέει ο επιστημονικός υπεύθυνος του CRISM.
Το CRISM τοποθετήθηκε πάνω στο μικρό διαστημόπλοιο MRO (Mars Reconnaissance Orbiter), το οποίο έφυγε από τη Γη πριν από δέκα χρόνια με σκοπό την ενδελεχή έρευνα για τις συνθήκες ύπαρξης νερού στον Κόκκινο Πλανήτη. Είναι γεγονός ότι οι προηγούμενες αποστολές στον Αρη απέδειξαν ότι κάποια εποχή στην ιστορία του πλανήτη υπήρξε ρέον νερό, αλλά παρέμενε μυστήριο κατά πόσον αυτό «διατηρήθηκε» στην επιφάνειά του αρκετά ώστε να δημιουργηθεί ζωή.
Η αποστολή του CRISM
Η δουλειά του CRISM ήταν να ερευνήσει τα «υδάτινα περιβάλλοντα» του Αρη και να βοηθήσει τους επιστήμονες να καταλάβουν πώς σχηματίστηκε ο φλοιός της επιφάνειας του πλανήτη και να προσδιορίσουν το σημερινό του κλίμα. «Το CRISM μετράει το φάσμα του ηλιακού φωτός που αντανακλάται στην επιφάνεια του Αρη. Για να εντοπίσουμε τα μεταλλικά στοιχεία στην επιφάνειά του, το συγκρίνουμε με το φάσμα των μεταλλικών στοιχείων που μετράμε στα εργαστήρια της Γης», μας εξηγεί ο Σκοτ Μέρκι.
Ωστόσο, η επιστημονική ομάδα έπρεπε να λύσει σημαντικά σχεδιαστικά προβλήματα για να μπορεί το CRISM να «δει» και τα υπέρυθρα μήκη κύματος. «Για να μετρήσουμε το υπέρυθρο φάσμα με ακρίβεια το CRISM πρέπει να είναι πολύ κρύο, με το τηλεσκόπιό του να φτάνει στους -70 βαθμούς Κελσίου και τον ανιχνευτή του στους -153 βαθμούς Κελσίου και ακόμη χαμηλότερα. Το να φτάσουμε σε αυτές τις θερμοκρασίες ήταν η μεγαλύτερη σχεδιαστική και κατασκευαστική πρόσκληση», επισημαίνει ο κ. Μέρκι και υπογραμμίζει ότι ο σχεδιασμός και η κατασκευή του οργάνου διήρκεσε τέσσερα χρόνια.
Υπήρχε υγρό στοιχείο πριν από 4 δισ. έτη
Στα χρόνια που το MRO βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Κόκκινο Πλανήτη, το CRISM έχει συμβάλει με πολλούς τρόπους στην επιστημονική έρευνα γύρω από τη μεγάλη ιστορία του Αρη. «Ανακαλύψαμε χιλιάδες βραχώδεις εξάρσεις που διατηρούν στοιχεία αρχαίου νερού, από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια πριν! Επιπλέον, βρήκαμε ανθρακικά πετρώματα, δηλαδή ασβεστόλιθο, μέσα στα οποία θεωρείται ότι έχουν «παγιδευτεί» στοιχεία της αρχαίας πυκνής ατμόσφαιρας του Αρη. Η μεγάλη μας έκπληξη ήταν ότι αν και υπάρχουν αυτά τα πετρώματα, παγίδευσαν μόνο το ισοδύναμο της σημερινής ατμόσφαιρας του Αρη ή και λιγότερο, το οποίο δεν είναι αρκετό για να κρατηθεί ο αρχαίος Αρης ζεστός», μας λέει ο Σκοτ Μέρκι.
Η αποστολή του CRISM δεν τελειώνει με τις πρόσφατες ανακαλύψεις. Σε συνεργασία με την κάμερα υψηλής ευκρίνειας HiRISE του διαστημοπλοίου MRO, το CRISM θα συνεχίσει να κάνει παρατηρήσεις με επίκεντρο τον αρχαίο Αρη, τα σύννεφα και τα αέρια που σχηματίζονται στην τωρινή του ατμόσφαιρα. Τα νέα, ιστορικά, δεδομένα αποτελούν, όμως, σταθμό στην αξία της διαστημικής έρευνας, καθώς για δεκαετίες η ανθρωπότητα προβληματίζεται για την ύπαρξη ζωής πέρα από τη Γη.
«Η ζωή όπως την ξέρουμε χρειάζεται νερό σε ρευστή μορφή. Τα νέα δεδομένα μάς δείχνουν ότι το ρευστό νερό υπήρξε στον Αρη πριν από δισεκατομμύρια χρόνια και συνεχίζει μέχρι σήμερα, σε ορισμένες χρονικές περιόδους και περιοχές. Ισως, απλά ίσως, η ζωή μπορεί να κατάφερε να διατηρηθεί όλον αυτόν τον καιρό. Η ύπαρξή της στον σύγχρονο Αρη μάς οδηγεί στο θεμελιώδες επιστημονικό ερώτημα, “είμαστε μόνοι”;», καταλήγει ο Σκοτ Μέρκι.