Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Στις αχανείς εγκαταστάσεις του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής δεν υπήρχε άλλο δωμάτιο όμοιο με το δικό του. Ο τρίκλινος θάλαμος των 25 τ.μ. είχε ανακατασκευαστεί πριν από τρία χρόνια για να φιλοξενήσει μόνο τον ίδιο. Οι τοίχοι καλύφθηκαν με αφρολέξ και επενδύθηκαν με δερματίνη πράσινου χρώματος. Το κρεβάτι βιδώθηκε στο πάτωμα. Οι νοσηλευτές τον παρακολουθούσαν από μονόδρομο άθραυστο καθρέπτη, ενισχυμένο με τετραπλό υαλοπίνακα. Τον άκουγαν και του μιλούσαν από μικροφωνική εγκατάσταση.
Το δωμάτιο του 30χρονου πριν καταστραφεί από τη φωτιά. Αριστερά ο μονόδρομος καθρέπτης παρακολούθησης.
Παρά τα μέτρα ασφαλείας, από αυτό το «ήσυχο δωμάτιο» φαίνεται πως ξεκίνησε τον περασμένο μήνα η πυρκαγιά στο Δαφνί. Ηταν τόσος ο καπνός ώστε τρεις ασθενείς πνίγηκαν στον διάδρομο από τις αναθυμιάσεις.
Ο 30χρονος που νοσηλευόταν σε αυτό το δωμάτιο του 7ου τμήματος χρονίων περιστατικών εισήχθη στο ΨΝΑ το 2010, έχοντας διαπράξει ανθρωποκτονία. Βάσει του άρθρου 69 του Ποινικού Κώδικα για τους ακαταλόγιστους δράστες οδηγήθηκε στο Δαφνί αντί στη φυλακή. Γλίτωσε από τη φωτιά και μεταφέρθηκε στον θάλαμο βραχείας νοσηλείας των επειγόντων περιστατικών του ΨΝΑ. Φυλάσσεται εκεί προσωρινά σε τρεις βάρδιες από προσωπικό ιδιωτικής εταιρείας ασφαλείας.
Η διοίκηση του νοσοκομείου προσπάθησε να τον τοποθετήσει σε κάποιο από τα εννέα τμήματα οξέων περιστατικών. Κανένα δεν τον δεχόταν. Μέλος της διοίκησης πρότεινε να γίνει κλήρωση για το ποιος θα τον πάρει, αλλά συνάντησε ξανά τις αντιδράσεις νοσηλευτών και γιατρών. Υπό κανονικές συνθήκες πάντως τα θύματα της πυρκαγιάς δεν θα στεγάζονταν ποτέ μαζί του στο ίδιο τμήμα.
Μέσα από συνεντεύξεις με νοσηλευτικό, ιατρικό και διοικητικό προσωπικό του ΨΝΑ, συνομιλώντας με συγγενείς ασθενών και μελετώντας γραπτές αναφορές και καταγγελίες νοσηλευτών και ψυχιάτρων, η «Κ» παρουσιάζει τα κενά στη διαχείριση των ψυχικά ασθενών στο Δαφνί και τη διαρκή μετάθεση ευθυνών από την πρώτη ημέρα εισαγωγής του 30χρονου μέχρι και την πυρκαγιά.
Στο ΨΝΑ νοσηλεύονται και οι ποινικά ακαταλόγιστοι ασθενείς μαζί με άλλους ανθρώπους που περιθάλπονται εκεί εκούσια ή ακούσια. (Φωτογραφία: ΑΠΕ-ΜΠΕ/ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΛΕΣΙΔΗΣ)
Μέσα σε δυόμισι χρόνια, από τον Μάρτιο του 2010 μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 2012, ο ασθενής άλλαξε τέσσερα τμήματα. Αρχικά τον τοποθέτησαν στο 2ο τμήμα οξέων περιστατικών, έπειτα τον μετέφεραν στο 5ο και από εκεί στο 6ο. Νοσηλευτές διαμαρτύρονταν για την επιθετική συμπεριφορά του και τόνιζαν ότι δεν είναι δεσμοφύλακες, ενώ οι γονείς του νοσηλευόμενου είχαν προβεί σε επανειλημμένες καταγγελίες για βάναυση μεταχείριση και παραβίαση των δικαιωμάτων του γιου τους.
Στις 21 Ιουλίου 2012, λίγους μήνες πριν από την τελευταία του μετακίνηση, ξέσπασε φωτιά στο δωμάτιό του από την οποία κάηκαν μόνο το στρώμα του κρεβατιού και η κουρτίνα. Ψυχίατρος εκείνου του τμήματος έγραψε σε αναφορά της ότι από τους καπνούς επιβαρύνθηκε η υγεία νοσηλευτή, ο οποίος έπασχε από σαρκοείδωση (φλεγμονώδη νόσο που προσβάλλει συνήθως τους πνεύμονες).
Μαζί με τα «παιδιά»
Τελευταίος σταθμός του 30χρονου ήταν το 7ο τμήμα χρονίως πασχόντων. Εκεί βρίσκονταν τα αποκαλούμενα από τους νοσηλευτές «παιδιά»: 17 άντρες ηλικίας 22- 58 ετών με βαριά σύνδρομα νοητικής υστέρησης και αυτισμού. Τους συνόδευε αυτό το «παρατσούκλι», καθώς αρκετοί είχαν εισαχθεί στο Δαφνί πριν από την ενηλικίωσή τους. Ανάμεσά τους υπήρχε ασθενής αγνώστων στοιχείων που είχε βρεθεί από γείτονες παρατημένος σε μια τρώγλη και έπειτα βαφτίστηκε και μεγάλωσε στο ίδρυμα.
Οι περισσότεροι ασθενείς αυτοτραυματίζονταν, δεν είχαν λεκτική επικοινωνία ή είχαν γεννηθεί με δυσπλασίες στις αρθρώσεις. Σε ορισμένους ο χρόνιος εγκλεισμός είχε ως αποτέλεσμα να επικαθίσουν στην αναπηρία τους ψυχώσεις. «Ηθελαν συνεχή φροντίδα, κάποιον να βρίσκεται από πάνω τους» λέει στην «Κ» νοσηλευτής με πολυετή εμπειρία στο συγκεκριμένο τμήμα που μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας.
Ο ίδιος προσθέτει ότι πριν από μια δεκαετία αυτοί οι ασθενείς καθηλώνονταν με ιμάντες επί 24ώρου. «Τους έδεναν είτε στα κρεβάτια τους είτε σε αναπηρικά αμαξίδια και τους σίτιζαν μόνο με αλεσμένο φαγητό για διευκόλυνση», αναφέρει. Σταδιακά οι καθηλώσεις -γνωστές στην ψυχιατρική με την ορολογία «προστατευτικός κλινοστατισμός»- περιορίστηκαν. Με πάγια ιατρική εντολή δέκα από τους 17 ασθενείς δένονταν προληπτικά από τις 9 μ.μ. έως και τις 9 π.μ. Σε τρεις επισκέψεις της πάντως (15/5/2012, 17/9/2013, 5/11/2014) η Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές, τα μέλη της οποίας ορίζονται από το υπουργείο Υγείας, διαπίστωσε κατάχρηση των καθηλώσεων και μη τήρηση του σχετικού πρωτοκόλλου.
Σε μια από τις εκθέσεις της η Ειδική Επιτροπή ζητούσε να δημιουργηθούν περισσότεροι μονόκλινοι θάλαμοι στο 7ο τμήμα και να αγοραστούν προστατευτικά κράνη για ασθενείς που χτυπούν το κεφάλι τους στους τοίχους, ώστε να αποφεύγεται η μηχανική καθήλωση. Παράλληλα τόνιζε ότι αυτοί οι ασθενείς θα έπρεπε να βρίσκονται σε οικοτροφεία αυξημένης φροντίδας. Και ο πρώην διοικητής του ΨΝΑ, Αθανάσιος Κοσμόπουλος, λέει στην «Κ» ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν θέση στο Δαφνί. «Επρεπε να μεταφερθούν σε ίδρυμα χρονίων παθήσεων», τονίζει ο ίδιος. Αρκετές φορές -και στη δική του θητεία προ πενταετίας- έγιναν προσπάθειες μετακίνησης των ασθενών σε εξωνοσοκομειακές δομές, ωστόσο αυτό δεν κατέστη εφικτό είτε λόγω πληρότητας άλλων δομών είτε λόγω αντιδράσεων των οικογενειών σε ορισμένες περιπτώσεις.
Οι αντιδράσεις
Η μετακίνηση του 30χρονου σε αυτό το τμήμα πάντως προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις. Σε αναφορά προς τους ψυχιάτρους και καταγγελία προς τον Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, υπάλληλος του τμήματος έγραφε για «γενικευμένη δυσφορία» του νοσηλευτικού προσωπικού. Υποστήριζε ότι δεν μπορούν να προσφέρουν ουσιαστικές υπηρεσίες στον συγκεκριμένο ασθενή και ότι δυσχεραίνει το έργο τους εις βάρος των υπολοίπων. Εγραφε ότι μετατέθηκε από το νοσοκομείο «το πρόβλημα εκεί όπου υπάρχει χώρος αρκεί να μην "ενοχλεί"» και συμπλήρωνε ότι το προσωπικό οδηγείται σε εργασιακή εξουθένωση.
«Από τη στιγμή που προστέθηκε αυτός ο ασθενής στο 7ο, η φροντίδα των υπολοίπων μπήκε στον αυτόματο πιλότο», υποστηρίζει νοσηλευτής.
Επανεξέταση πλαισίου νοσηλείας
Ενα μήνα μετά την πυρκαγιά στο 7ο τμήμα, το μπαλκόνι έξω από το δωμάτιο του 30χρονου παραμένει μαυρισμένο και η μυρωδιά από τα αποκαΐδια ακόμη ενοχλεί στην όσφρηση.
Στο βιβλίο συμβάντων της Πυροσβεστικής αναφέρεται ότι η φωτιά ξεκίνησε στο δωμάτιο από γυμνή φλόγα (από σπίρτο ή αναπτήρα), χωρίς να διευκρινίζει τον δράστη. «Εγιναν όλα στάχτη. Για 50 μέτρα τα παπούτσια μας άφηναν μαύρο αποτύπωμα στο έδαφος» αναφέρει στην «Κ» ο καθηγητής Ψυχιατρικής, Βλάσης Τομαράς, ο οποίος επισκέφτηκε μετά το συμβάν τον χώρο ως πρόεδρος της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές.
Νοσηλευτής λέει στην «Κ» ότι παρά τα μέτρα ασφαλείας από το δωμάτιο του 30χρονου δεν είχαν αφαιρεθεί τα πόμολα και το κομοδίνο. Για μεγάλο χρονικό διάστημα ο ασθενής είχε τοποθετήσει εκεί ηλεκτρονικές συσκευές (τηλεόραση, φορητό υπολογιστή). Ακόμη, όπως τονίζει νοσηλευτής, η κατασκευή του ειδικού δωματίου στο συγκεκριμένο σημείο έτεμνε στα δύο την κλινική, αχρηστεύοντας τέσσερις θαλάμους, οι οποίοι αντί να φιλοξενούν ασθενείς μετατράπηκαν σε αποθήκες αναλώσιμων υλικών.
Παλιότερη φωτογραφία από το εσωτερικό του «ήσυχου δωματίου». Διακρίνονται η πόρτα εισόδου (αριστερά) και η έξοδος στο μπαλκόνι του δωματίου (δεξιά).
Οπως φαίνεται από έκθεση της Ειδικής Επιτροπής τον Σεπτέμβριο του 2013 για έναν περίπου μήνα είχαν αφαιρεθεί οι ηλεκτρονικές συσκευές από το δωμάτιο και είχαν απαγορευτεί οι επισκέψεις στον ασθενή. Η θεράπουσα γιατρός και το νοσηλευτικό προσωπικό ανέφεραν τότε ότι τα μέτρα επιβλήθηκαν για θεραπευτικούς λόγους εξαιτίας «απρόβλεπτων επεισοδίων επικίνδυνης και βίαιης συμπεριφοράς που έχουν θέσει σε κίνδυνο τόσο την ακεραιότητα και τη ζωή του ιδίου όσο και άλλων». Η Επιτροπή τόνισε τότε ότι ο ασθενής «έχει δικαίωμα να εξέρχεται του χώρου στον οποίο είναι περιορισμένος και η οικογένειά του έχει δικαίωμα να τον επισκέπτεται».
Οπως λέει ο κ. Τομαράς, μια από τις βασικές προτάσεις που θα θέσει προς συζήτηση η Επιτροπή είναι η δημιουργία ψυχιατροδικαστικής μονάδας υψηλής ασφαλείας όπου θα οδηγούνται οι ακαταλόγιστοι δράστες του άρθρου 69 του Ποινικού Κώδικα. Παράλληλα την αναθεώρηση του νομικού πλαισίου για τη νοσηλεία των ποινικά ακαταλόγιστων εξετάζει το υπουργείο Υγείας σε συνεργασία με το υπουργείο Δικαιοσύνης. Σήμερα νοσηλεύονται μέσα στο Δαφνί, στα τμήματα οξέων και χρονίων περιστατικών, 70 ασθενείς βάσει του άρθρου 69 Π.Κ.
Στα χέρια του υπουργού Υγείας Ανδρέα Ξανθού βρίσκεται και το σχετικό πόρισμα του Σώματος Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ» τρεις επιθεωρητές εργάστηκαν για αυτή την υπόθεση έχοντας πάρει πάνω από 40 καταθέσεις στο Δαφνί και επισημαίνουν μεταξύ άλλων στην έκθεσή τους την αδυναμία του ιδρύματος να φυλάξει ασθενείς που νοσηλεύονται εκεί υπό το άρθρο 69 του Ποινικού Κώδικα.
«Το προσωπικό ήταν λίγο αριθμητικά και δεν ήταν φύλακες», λέει ο Διονύσης Καλαντζής, πατέρας ενός εκ των τριών θυμάτων της φωτιάς.
Μετά από ιατρικά ταξίδια σε ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γερμανία και παραμονή σε ιδιωτική δομή, το τελευταίο διάστημα ο κ. Καλαντζής εισήγαγε τον 41χρονο γιο του στο Δαφνί. Τον επισκεπτόταν τακτικά, παρακολουθώντας την υγεία του. Στις 4 Σεπτεμβρίου όμως έμαθε για την πυρκαγιά από την τηλεόραση. Το παράπονό του είναι ότι μέχρι σήμερα δεν έχει ενημερωθεί επίσημα για τις συνθήκες του συμβάντος.
«Ορισμένοι μπορεί να λένε ότι απαλλαγήκαμε. Δεν έχουν δίκιο» λέει. «Τώρα η λύπη είναι μεγαλύτερη. Τώρα, που έχω ανάγκη τον γιο μου, δεν μπορώ να τον δω».