Μισέλ Ουελμπέκ
Ο χάρτης και η επικράτεια
μτφρ. Λίνα Σιπητάνου
εκδ. Εστία 2011
Σε λίγο διάστημα αναμένεται και στην ελληνική της μετάφραση η «Υποταγή», το νέο πολυσυζητημένο (και αυτό) μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ, του Γάλλου συγγραφέα που έχει κατά καιρούς διχάσει με τις αιρετικές του απόψεις. Σε κάθε περίπτωση, σχεδόν κανείς δεν αμφισβητεί πως ο Ουελμπέκ είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους λογοτέχνες, με μοναδικό ύφος και οξυδέρκεια, ικανός να παρατηρεί και να ενσωματώνει στις ιστορίες του κάτι από την ουσία του κόσμου.
Με αφορμή λοιπόν την επερχόμενη κυκλοφορία ξαναδιαβάζουμε το αμέσως προηγούμενο μυθιστόρημά του, κορυφαίο ίσως της έως τώρα εργογραφίας του. Ο «Χάρτης και η επικράτεια» είναι ένα βιβλίο με σχετικά απλή πλοκή και φαινομενικά ξεκάθαρα νοήματα και αντικείμενα αναζήτησης. Είναι ωστόσο η πυκνότητα και η διαύγεια όλων αυτών που εντυπωσιάζουν· μέσα σε 420 σελίδες ο Ουελμπέκ προλαβαίνει να μιλήσει -λιγότερο ή περισσότερο αναλυτικά- για θέματα όπως η καλλιτεχνική δημιουργία, ο έρωτας, ο θάνατος και (κυρίως) το σύγχρονο καταναλωτικό πρότυπο και ο ισοπεδωτικός ρόλος του χρήματος.
Για να τα πάρουμε από την αρχή, το βιβλίο έχει πρωταγωνιστή του τον νέο καλλιτέχνη Ζεντ Μαρτέν, ο οποίος αποκτά αναπάντεχη φήμη χάρη στην πρακτική του να φωτογραφίζει χάρτες της Μισελέν. Ως αναγνώστες παρακολουθούμε τις μικρές και τις μεγάλες αλλαγές στη ζωή του, τη σχέση του με τις γυναίκες αλλά και τον κόσμο της τέχνης, καθώς εκείνος στρέφεται τελικά προς τη ζωγραφική για να φιλοτεχνήσει μια σειρά έργων που θα του χαρίσουν ακόμα περισσότερη αναγνώριση και χρήματα. Σημείο-κλειδί της αφήγησης είναι η γνωριμία του Ζεντ με τον διάσημο συγγραφέα Μισέλ Ουελμπέκ (!), ο οποίος αναλαμβάνει να κάνει σχολιασμό στον κατάλογο μιας έκθεσής του, πριν δολοφονηθεί άγρια από κάποιον άγνωστο. Από εκεί και έπειτα το βιβλίο αποκτά τη χροιά αστυνομικού μυθιστορήματος, ενώ στο τελευταίο κομμάτι προλαβαίνουμε να ρίξουμε μια ματιά στην Κεντρική Ευρώπη του μέλλοντος.
Υιοθετώντας άλλοτε καυστική και συχνά φιλοσοφική διάθεση ο Ουελμπέκ ανατέμνει εδώ εκπληκτικά το σημερινό μαζοποιημένο πρότυπο παραγωγής και κατανάλωσης αγαθών και υπηρεσιών. Οι περισσότεροι από τους πρωταγωνιστές του είναι άνθρωποι «κουρασμένοι», χωρίς ιδιαίτερες προσδοκίες για το μέλλον ή την ανθρώπινη κοινωνία εν γένει. Με συνεχόμενες αναφορές σε γνωστά brand-name, ανελέητη αποδόμηση «καθιερωμένων» αξιών αλλά και άφθονο αυτοσαρκασμό, ο συγγραφέας πετυχαίνει τους σκοπούς του μέσα από συνεχόμενα ευφυέστατα ευρήματα: μιλάει για την τέχνη και την τεχνολογία, σχολιάζοντας μοναδικά ως τεχνοκρίτης έναν πίνακα δικής του επινόησης και προκαλεί -εσκεμμένα;- τη διεστραμμένη προσμονή του αναγνώστη κατά την περιγραφή μιας σκηνής μακελειού. Τέλος, η τοποθέτηση του ιδίου μέσα στο μυθιστόρημα όσο και η συχνή αυτοαναφορικότητα μοιάζουν να τονίζουν εκείνο που υποδηλώνει και ο τίτλος: τη διαφορά του χάρτη από την επικράτεια, την τέχνη δηλαδή που συνήθως είναι πιο γοητευτική και ενδιαφέρουσα από την πραγματικότητα.