Ποίηση, φωτογραφία, σάτιρα, δοκίμιο, διαφήμιση, πεζά, σχόλιο, τηλεόραση, μετάφραση, ραδιόφωνο, blogs και πολλές γάτες: όλη η ζωή του Νίκου ∆ήμου ξεδιπλώνεται σε μια έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς με τίτλο «Μοναχικός πολυπράγμων». Ο Νίκος ∆ήμου στις αρχές Οκτωβρίου έκλεισε τα 80 του χρόνια και εξακολουθεί να μιλάει και να γράφει δημόσια, αναλύοντας και κρίνοντας την ελληνική πραγματικότητα. Από τα 64 βιβλία του γνωστότερο στο ευρύ κοινό είναι «Η δυστυχία του να είσαι Ελληνας», που γράφτηκε πριν από σαράντα και πλέον χρόνια και ανατυπώνεται ακόμα. Ξεκίνησε ως ποιητής και φιλόσοφος -σπούδασε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου- και εργάστηκε για 20 χρόνια ως διαφημιστής. Επίσης, από το 1950 φωτογραφίζει και είναι μανιώδης λάτρης της τεχνολογίας και των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Σήμερα γράφει και φωτογραφίζει για το protagon.gr.
Πολυπράγμων την εποχή της εξειδίκευσης; Θα έλεγα ότι η πολυπραγμοσύνη μου είναι ένα σύνολο από εξειδικεύσεις. Εχω μια αδηφάγο περιέργεια, αλλά θέλω τα πράγματα που κάνω να είναι σε ένα επίπεδο.
Θα ήσασταν καλύτερος σε κάποιον τομέα εάν του είχατε αφοσιωθεί αποκλειστικά; ∆εν είμαι σίγουρος. Νομίζω ότι ακριβώς αυτή η πολυμέρεια έχει ενδιαφέρον, μια και το ένα πράγμα τροφοδοτεί το άλλο.
Και γιατί η έκθεση σας παρουσιάζει ως «μοναχικό» όταν συνέχεια διαλέγεστε με τον κόσμο; Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο «διαλέγομαι» και την έννοια της ελληνικής παρέας. ∆εν έχω καιρό για παρέες. Μετά τα 30 μου είχα συνέχεια πολλή δουλειά στη διαφήμιση και μετά στο γράψιμο.
Η έλλειψη παρεών σάς καθιστά προβληματική προσωπικότητα; Είχα πάντοτε την εκάστοτε σύντροφο η οποία ήταν ο υπόλοιπος κόσμος για μένα. Επί 37 χρόνια είμαι με τη νυν γυναίκα μου. Είναι ένας υπέροχος άνθρωπος και είμαι πολύ ευτυχής που τη γνώρισα.
Νιώθετε άβολα που γίνεται μια έκθεση για εσάς ενώ βρίσκεστε εν ζωή; Πολύ άβολα. Από την άλλη μεριά, δεν ήταν δική μου πρωτοβουλία, αλλά του Αγγελου ∆εληβορριά. Πήγα μία φορά στην έκθεση μετά τα εγκαίνια και το έβαλα στα πόδια. ∆ιότι είχε μέσα 30 ανθρώπους και δεν ήθελα να με αναγνωρίσουν.
Γιατί σας ενδιαφέρει να γράφετε ακόμα και να προκαλείτε; Αισθάνομαι μια αίσθηση αποστολής. Είμαι διαφωτιστής. Είμαι ένας άνθρωπος που προσπαθεί να βοηθήσει τους Ελληνες να καταλάβουν τον εαυτό τους.
∆εν έχετε κουραστεί να προσπαθείτε και να νοιάζεστε; Μα, αν πάψω να νοιάζομαι, θα πεθάνω. Θα μαραζώσω.
Είναι ακόμη μεγαλύτερη δυστυχία να είσαι Ελληνας σήμερα; Σίγουρα, διότι ουσιαστικά έχουμε πάει πίσω. Θεωρώ ότι η Ελλάδα της δεκαετίας του ’50 και του ’60 ήταν πολύ πιο προοδευμένη από ό,τι είναι σήμερα. Ακόμη και η Αριστερά, που εκείνη την εποχή διωκόταν, είχε μια ποιότητα σκέψης και έναν κοσμοπολιτισμό. Τι σχέση έχει εκείνη η Αριστερά με την επαρχιώτικη σημερινή Αριστερά, που είναι συγχρόνως και εθνικιστική και σοβινιστική και εντελώς κλεισμένη στον εαυτό της; Αλλά και η κοινωνία έχει πάει πίσω. Στην οικογένεια που μεγάλωσα υπήρχαν αστικοί κανόνες συμπεριφοράς οι οποίοι ήταν απαρέγκλιτοι. Υπήρχε ευγένεια. Η ευγένεια θεωρείται τη σήμερον ημέρα ότι είναι τζιριτζάντζουλες των Ευρωπαίων οι οποίοι είναι όλοι… ομοφυλόφιλοι.
Μήπως γίνεστε συντηρητικός μεγαλώνοντας; Θεωρώ την ευγένεια πάρα πολύ βασικό συστατικό για να μπορούν οι άνθρωποι να ζουν μαζί. Εάν αυτό με κάνει συντηρητικό…
Η σημερινή κρίση μάς κάνει καλύτερους ή χειρότερους; Χειρότερους. Φοβάμαι ότι αντιδρούμε ενστικτωδώς και εξυφαίνουμε θεωρίες συνωμοσίας αντί να καθίσουμε να σκεφτούμε τι κάναμε λάθος εμείς. Εμείς, ο καθένας από εμάς, και όχι μόνο οι πολιτικοί, οι οποίοι βεβαίως φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη. ∆ιότι τι είναι η κρίση; Είναι αποτέλεσμα ενός λαού ο οποίος δεν μπορεί να οργανώσει μια κοινωνία γιατί δεν έχει τον ορθολογισμό που χρειάζεται. Εγώ λέω ότι ένας λαός που δεν μπορεί να διαχειριστεί τα σκουπίδια του είναι για πέταμα!
Θα βγούμε από την κρίση; Οχι σύντομα. Θα βγούμε όταν καταλάβουμε τι είναι αυτό που μας οδήγησε στην κρίση. Η μισή σημερινή κρίση οφείλεται στην ελλιπή παιδεία. Πρέπει να αποκτήσουμε δασκάλους. Αλλά ποιος θα διδάξει τους δασκάλους;
Συνεπώς είμαστε καταδικασμένοι ως λαός; Εγώ δεν πρόκειται να δω το τέλος της κρίσης. Εκτός εάν γίνω Μαθουσάλας που έζησε 900 χρόνια.
Τα καλά του λαού μας; Νομίζω ότι είμαστε ένας ξύπνιος λαός με φαντασία και με μεγάλη ευελιξία – θετικά και αρνητικά.
Σκέφτεστε ποτέ πώς θα ήταν η ζωή σας εάν είχατε μείνει στη Γερμανία; Συχνά. Πριν από μερικά χρόνια ένας φίλος μου συνάντησε έναν γνωστό Γερμανό σκηνοθέτη ο οποίος τον ρώτησε για εμένα. Και όταν ο φίλος μου του είπε ότι στην Ελλάδα είμαι γνωστός συγγραφέας, ξέρετε τι του απάντησε ο Γερμανός; «Ηταν ο καλύτερος από όλους μας και πήγε και θάφτηκε στην επαρχία». Οταν μου μετέφεραν αυτά τα λόγια, ένιωσα σαν να τρέχει παγωμένο νερό στην πλάτη μου.
Γιατί επιστρέψατε στην πατρίδα; Ηταν αποτέλεσμα ενός συναισθηματικού εκβιασμού. Η μητέρα μου ήταν χρόνια άρρωστη και, εάν δεν γύριζα τότε να κάνω στρατό, δεν θα την έβλεπα για πολλά χρόνια.
∆εν σας έλειπε η Ελλάδα; Οχι. Αλλά την αγαπάω. Εάν δεν την αγαπούσα, δεν θα είχα ασχοληθεί τόσο μαζί της. Είμαι ελλαδόπληκτος. Η Ελλάδα πέρασε από πάνω μου σαν τρένο!
Στενοχωριέστε ακόμα για τη ζωή που δεν ζήσατε; Καμιά φορά πονάει. Οπως πονάει το γεγονός ότι η συγγραφική κοινότητα δεν με αναγνώρισε ποτέ. Ο Ελύτης με είχε προτείνει για ιδρυτικό μέλος στην Εταιρεία Συγγραφέων και έπεσαν πάνω του να τον φάνε. Τώρα αρχίζουν σιγά-σιγά να λένε καμιά καλή κουβέντα. Μάλλον επειδή νομίζουν ότι πεθαίνω.
Ισως ταυτιστήκατε περισσότερο με την ιδιότητα του διαφημιστή; ∆υστυχώς. Ηταν μια βιοποριστική ανάγκη. Αλλά έπαψα να είμαι διαφημιστής από το 1983.
Πώς βιοπορίζεστε σήμερα; Από τις αποταμιεύσεις μου, από το γράψιμο και από τη γυναίκα μου που είναι γιατρός.
Με αυτή την έκθεση ορίζετε ο ίδιος την υστεροφημία σας; Η υστεροφημία δεν ορίζεται. Μπορεί να εξαφανιστούμε από προσώπου Γης για πάντα. Ή να μας ανακαλύψει κάποιος μετά από 30 χρόνια.
Ποιο γνωμικό ταιριάζει στη ζωή σας; Ενα που ανακάλυψα τώρα τελευταία. Το μότο των πιλότων της βρετανικής βασιλικής αεροπορίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: Press on Regardless. Εννοούσαν να προχωράς σε πείσμα όλων και να μη δίνεις σημασία. Ε, λοιπόν, λέω να πεθάνω πατώντας γκάζι.
Θέλετε να καείτε; Βέβαια. Αλλά το θέμα δεν έχει λυθεί, διότι δεν το αφήνουν οι μουλάδες. Και γι’ αυτό δεν πεθαίνω ακόμα.