Σαράντα χρόνια μετά, ο Ζαν Μισέλ Ζαρ είναι πλέον 67 ετών. Eχει στο βιογραφικό του 18 δισκογραφικές δουλειές και δεκάδες ζωντανές εμφανίσεις με οπτικά εφέ, λέιζερ και πυροτεχνήματα, μπροστά σε πολυπληθή ακροατήρια (το μεγαλύτερο που έχει καταγράψει το Βιβλίο Γκίνες ήταν δικό του, το 1997 στη Μόσχα, με 3,5 εκατομμύρια θεατές!) και εδώ και οκτώ χρόνια δεν έχει κυκλοφορήσει καινούργιο υλικό.
Απολύτως λογικό, λοιπόν, να αποτελεί το δισκογραφικό γεγονός της χρονιάς η επιστροφή του. Πόσω μάλλον που το «Electronica Volume I: The Time Machine», το οποίο κυκλοφορεί στις 19 Οκτωβρίου (μαζί με το δεύτερο μέρος που αναμένεται την άνοιξη του 2016), περιλαμβάνει 30 συνεργασίες με μεγάλα ονόματα των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών που έχουν εμπνευστεί αλλά και εμπνεύσει τον Ζαρ. Μεταξύ τους οι Πιτ Τάουνσεντ των The Who, Λόρι Αντερσον, Τζον Κάρπεντερ (ο γνωστός σκηνοθέτης αλλά και μουσικός), Μόμπι, Air, Massive Attack, Βινς Κλαρκ (των Depeche Mode και των Erasure), Tangerine Dream, αλλά και οι νεότεροι Fuck Buttons, Little Boots και M83.
«Ξεκίνησα το πρότζεκτ πριν από πέντε χρόνια», μου λέει ο Ζαρ στο τηλέφωνο, από την Αγγλία όπου βρίσκεται. ∆ίπλα του, η υπεύθυνη της δισκογραφικής Sony μάς δίνει 15 λεπτά με πιθανότητα επέκτασης στα 20 -αν το θελήσει ο συνθέτης- και ήδη νιώθω να καταπιέζομαι γιατί θέλω πολλά να τον ρωτήσω. Ο ίδιος, γλυκύτατος, απαντά χωρίς να κομπιάζει, με τη γοητευτική γαλλική του προφορά, χαίρεται που «πιάνω το νόημα», όπως λέει, και τελικά μου μιλάει 25 λεπτά σαν ενθουσιασμένος έφηβος, μέχρι να τον διακόψει η επίσης ευγενέστατη υπεύθυνη της εταιρείας.
«Χαίρομαι που ανέφερες τη λέξη “μοίρασμα” ρωτώντας με για τον νέο δίσκο», λέει. «Για μένα αυτό ήταν το νόημα. Κάθε καλλιτέχνης με τον οποίο διάλεξα να συνεργαστώ ήταν για μένα σημαντικός, υπήρχε λόγος για την επιλογή του. Η επιθυμία μου, όμως, δεν ήταν να συνεργαστούμε από μακριά. Γι’ αυτό, για να τους γνωρίσω, ταξίδεψα σε όλο τον κόσμο. Σκοπός μου ήταν να γράψω μουσική που μου ενέπνεε ο καθένας και, παράλληλα, να του αφήσω το χώρο να είναι ο εαυτός του. Εξεπλάγην όταν όλοι είπαν ναι. Οι καλλιτέχνες, ξέρεις, είμαστε ντροπαλοί, δεν μοιραζόμαστε εύκολα τον προσωπικό μας χώρο. Η ηλεκτρονική μουσική, δε, είναι μια μοναχική διαδικασία, το να είσαι στο στούντιο είναι σαν να είσαι στο ατελιέ σου. Με συγκίνησε το ότι όλοι μου άνοιξαν τις πόρτες και την αγκαλιά τους».
Πώς ήταν δυνατόν να πουν όχι, όταν γι’ αυτούς ο Ζαρ υπήρξε είδωλο; «Αυτό δεν μπορούσα να το ξέρω. Είναι σαν να κοιτάς τον εαυτό σου στον καθρέφτη. Ποτέ δεν καταλαβαίνεις πώς σε βλέπουν οι άλλοι. Ομως το μοίρασμα είναι κάτι που θέλω στη ζωή μου. Ειδικά σε μια εποχή που αυτό γίνεται μέσω Facebook, την ίδια ώρα που δεν μιλάμε στον γείτονά μας. Αγγίζουμε περισσότερο το κινητό μας από ό,τι τον σύντροφό μας. Εχεις κοντά σου την οικογένεια και τους φίλους σου, αλλά είναι σπάνιο να ξεκινήσεις μια διαδικασία δημιουργίας από κοντά με κάποιον καλλιτέχνη. Γι’ αυτό για μένα δεν υπάρχουν δευτερεύοντα κομμάτια σε αυτόν το δίσκο. Ολα αντιπροσωπεύουν ξεχωριστούς ανθρώπους».
Οικογένεια έχει αρκετά μεγάλη. Παντρεύτηκε τρεις φορές: τη Φλορ Γκιγιάρ το 1975, τη διάσημη ηθοποιό Σαρλότ Ράμπλινγκ το 1977, με την οποία έκαναν σχέση ενώ και οι δύο ήταν ήδη παντρεμένοι και είχαν από ένα παιδί (έκαναν και μαζί ένα), και, τέλος, τη Γαλλίδα ηθοποιό Αν Παριγιό το 2005 – πήραν διαζύγιο το 2010. Aνάμεσα στον δεύτερο και τον τρίτο γάμο του, ο Ζαρ είχε και ένα ειδύλλιο με την Ιζαμπέλ Ατζανί.
Επηρεάζει τη μουσική σας η προσωπική σας ζωή; τον ρωτάω. «Οτιδήποτε συμβαίνει στη ζωή ενός καλλιτέχνη είναι πρώτη ύλη για την τέχνη του». Τελικά παράγει καλύτερη τέχνη η χαρά ή η θλίψη; «Πάντα θεωρούσα ότι η ευτυχία είναι ένα θλιμμένο τραγούδι. Μου φαίνεται ενδιαφέρον ότι σε όλες τις τέχνες, και ειδικά στη δική μου, υπάρχει το παράδοξο μιας γλυκιάς μελωδίας πίσω από την οποία κρύβεται κάτι σκοτεινό. Η σωστή ισορροπία μεταξύ των δύο είναι που κάνει τα πιο ενδιαφέροντα έργα τέχνης».
Στον νέο δίσκο, όπως και στις περισσότερες δουλειές του, αυτό είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό. Και μέσα από αυτό που κάποτε θεωρούσαμε ψυχρή ηλεκτρονική μουσική, χωρίς στίχους και ιστορία, βγαίνει το περισσότερο συναίσθημα. Είναι η μουσική του μέλλοντος; «Είναι η κλασική μουσική του 21ου αιώνα. ∆εν είναι μόνο ένα είδος, είναι ένας άλλος τρόπος σύνθεσης, όχι με νότες και παρτιτούρες, αλλά με ήχους. Σαν να ζωγραφίζεις χώνοντας τα χέρια σου στα χρώματα. Οσον αφορά τους στίχους, πάντα ήμουν επιφυλακτικός με το στοιχείο της αφήγησης. Κομμάτια που αγαπώ με απογοητεύουν με την ιστορία που αφηγούνται. Οι εικόνες που έχω δεν ταυτίζονται με αυτές που πλασάρει ο δημιουργός. Εμένα μου αρέσει να αφήνω τον κόσμο να δημιουργεί τις δικές του εικόνες και ιστορία. Γι’ αυτό μπορούν να τη νιώσουν όλοι, είναι μια παγκόσμια γλώσσα. Μπορεί να σκεφτόμαστε κάτι διαφορετικό, να έχουμε άλλη ιστορία στο μυαλό μας, αλλά να νιώθουμε όλοι το ίδιο πράγμα».
To δισκογραφικό πρότζεκτ της Electronica θα ολοκληρωθεί την άνοιξη του 2016, όταν θα κυκλοφορήσει και το δεύτερο μέρος. Επειτα θα είναι έτοιμος για συναυλίες, εκείνες που αφήνουν συνήθως με ανοιχτό το στόμα το κοινό. Είναι η μουσική σας φτιαγμένη για μεγάλα ακροατήρια, για εντυπωσιακά σόου; «Το να παίζεις πίσω από το λάπτοπ σου δεν είναι και το πιο σέξι πράγμα. Με ενδιέφερε πάντα η όπερα και μου άρεσε το πώς οι συνθέτες συνεργάζονταν με μαραγκούς, ενδυματολόγους, μακιγιέρ για να οπτικοποιήσουν τη μουσική τους. Οταν ξεκίνησα να παίζω, δεν υπήρχαν χώροι για ηλεκτρονική μουσική, οπότε πάντα θεωρούσα ότι είναι καλύτερα να παίζεται σε ανοιχτό χώρο, με τον ουρανό για ταβάνι. Οσο για το κοινό… μπορεί να είναι πιο τρομακτικό το μικρό ακροατήριο από το τεράστιο. Αλλωστε δεν έχει σημασία. Το κοινό δεν το βλέπεις, το νιώθεις. Είτε είναι 100 άτομα είτε 3,5 εκατομμύρια, συνδέεσαι μαζί τους, αποκτάς επαφή με το συναίσθημα».