Στην κυβέρνηση αφήνει τα μεγάλα και δύσκολα θέματα, όπως ο επανυπολογισμός πάνω από 4 εκατ. συντάξεων και η μειώσή τους, η επιβολή νέων φόρων, η αναπροσαρμογή των εισφορών και η εφαρμογή εισοδηματικών κριτηρίων στην καταβολή της σύνταξης, που θα κρίνουν το μέγεθος των ανατροπών στο ασφαλιστικό, το πόρισμα της επιτροπής εμπειρογνωμόνων που παραδόθηκε χθες και επίσημα στον υπουργό Εργασίας Γ. Κατρούγκαλο. Από το προοίμιο του πορίσματος, μάλιστα, ξεκαθαρίζεται ότι το εγχείρημα ήταν φιλόδοξο, το χρονοδιάγραμμα πιεστικό και το τελικό αποτέλεσμα περιορίστηκε στην παράθεση αρχών ενός νέου συστήματος, η υλοποίηση του οποίου προϋποθέτει περαιτέρω τεχνικές επεξεργασίες. Επίσης, επισημαίνεται πως ένα από τα πλέον δύσκολα κομμάτια της μεταρρύθμισης, η μετάβαση προς το νέο σύστημα, θα αποτελέσει αντικείμενο ξεχωριστής πρότασης. Αν και η υπουργική απόφαση που καθόριζε το έργο και τα μέλη της επιτροπής προέβλεπε παράλληλα με το πόρισμα την εκπόνηση αναλογιστικής μελέτης, καθώς και την κατάρτιση πρότασης νόμου για την ασφαλιστική μεταρρύθμιση, στο κείμενο που παραδόθηκε χθες δεν υπάρχει ούτε ένας αριθμός. Δεν υπάρχουν μετρήσιμοι στόχοι, δεν καθορίζονται ποσοστά μειώσεων, ύψος εισφορών, ποσοστά αναπλήρωσης της σύνταξης βάσει των οποίων θα καθορίζεται και η τελική παροχή, ενώ θολό είναι ακόμη το ποιους θα αφορά το νέο σύστημα και τι θα ισχύει κατά τη διαδικασία μετάβασης.
Την επόμενη εβδομάδα, η κυβέρνηση θα αποφασίσει για το αν θα εγκρίνει το πόρισμα, σύμφωνα με τον κ. Κατρούγκαλο. Αλλωστε, το όλο εγχείρημα πρέπει να συμμορφώνεται με τους μνημονιακούς στόχους για περικοπές δαπανών ώστε να γίνει αποδεκτό από τους θεσμούς, με τις συνταγματικές επιταγές ώστε να μη δημιουργηθούν εκ νέου προβλήματα με δικαστικές αποφάσεις, αλλά και με το κοινωνικό προφίλ μιας αριστερής κυβέρνησης που επιδιώκει να εισάγει στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στοιχεία κεφαλαιοποίησης.
Η πρόταση που στις γενικές της αρχές φαίνεται πως έχει την έγκριση του υπουργείου Εργασίας προβλέπει ενιαίους κανόνες για τον υπολογισμό των συντάξεων (που θα οδηγήσουν σε μειώσεις) μαζί με την ενοποίηση των Ασφαλιστικών Ταμείων. Οι ενιαίοι κανόνες για παλιούς και νέους ασφαλισμένους είναι μια αλλαγή που θα επιφέρει ένα μειωμένο ποσοστό αναπλήρωσης, το οποίο όμως ενδέχεται να μην είναι κοινό για όλους, καθώς ο κ. Κατρούγκαλος τάχθηκε υπέρ των ενιαίων κανόνων αναπλήρωσης, επισημαίνοντας όμως ότι τα χαμηλότερα εισοδήματα θα έχουν μεγαλύτερη αναπλήρωση στη σύνταξη και, κατά συνέπεια, οι απώλειες-περικοπές θα είναι μεγαλύτερες για τα υψηλότερα εισοδήματα. Με εισοδηματικά κριτήρια θα καταβάλλεται και η εθνική -κοινωνική σύνταξη, ενώ και οι εισφορές δεν αποκλείεται να κυμαίνονται ανάλογα με το ύψος του εισοδήματος, προκειμένου ένα μέρος από τις κρατήσεις των υψηλόμισθων να χρηματοδοτεί είτε το έλλειμμα του συστήματος, είτε τις παροχές αυτών που για συγκεκριμένους λόγους δεν εισφέρουν στο σύστημα (π.χ., ανεργία). Παράλληλα με αυτή την… ιδιότυπη εσωτερική αναδιανομή, το νέο σύστημα φαίνεται πως μεταβιβάζει ένα σημαντικό «βάρος» από το κράτος στον ίδιο τον πολίτη, χρησιμοποιώντας μάλιστα οικονομικούς σταθεροποιητές που θα οδηγούν σε αυτόματες μειώσεις συντάξεων. Πρόκειται, σύμφωνα με τη μειοψηφούσα άποψη (με την οποία συντάχθηκαν ο γνωστός δικηγόρος, εξειδικευμένος στα συνταξιοδοτικά θέματα Δ. Μπούρλος και ο καθηγητής Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας Ξ. Κοντιάδης), για ένα νέο, πλήρως εξατομικευμένο σύστημα, όπου το τελικό ποσό της σύνταξης θα είναι αβέβαιο.
Αβέβαιο παραμένει και το ύψος των περικοπών στις ήδη καταβαλλόμενες συντάξεις, καθώς παρότι προτείνεται ο επανυπολογισμός τους, «κατ’ επιταγή των αρχών της συμμετοχικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης των γενεών», με στόχο αφενός την επίτευξη δημοσιονομικής ελάφρυνσης κατά τουλάχιστον 700 εκατ. ευρώ εντός του 2016 και αφετέρου τη… νομιμοποίηση των περικοπών που κρίθηκαν ως αντισυνταγματικές από το ΣτΕ, κυβέρνηση και εμπειρογνώμονες τάσσονται υπέρ της μείωσης των συντάξεων. Δεν αποδέχονται οριζόντιες περικοπές, αναζητούν όμως τρόπο να πετύχουν το ίδιο δημοσιονομικό (και πλήρως ανελαστικό) αποτέλεσμα, μέσα από έναν πιο δίκαιο τρόπο, με εφαρμογή όρων ενδογενεακής αλληλεγγύης.
Ενα ταμείο, μία σύνταξη και στο βάθος νέος φόρος
Τη δημιουργία ενός εθνικού φορέα κοινωνικής ασφάλισης, ο οποίος θα συμπεριλάβει όλους τους φορείς κύριας, επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ παροχών, προκρίνει η επιτροπή εμπειρογνωμόνων για το ασφαλιστικό.
Η διοικητική, σε πρώτη φάση, ενοποίηση θα γίνει και ουσιαστική, με τη θεσμοθέτηση ενιαίων κανόνων για παροχές και για εισφορές. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται το ΙΚΑ να μετεξελιχθεί σε Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης χωρίς να γίνει αποδεκτή οποιαδήποτε εξαίρεση, καθώς διαφορετικά το εγχείρημα της ενοποίησης θα υπονομευθεί στο σύνολό του.
Η ουσιαστική ενοποίηση του υπάρχοντος καθεστώτος κοινωνικής ασφάλισης θα επιτευχθεί με τη θέσπιση ενιαίων κανόνων για παλαιούς και νέους ασφαλισμένους και ανακαθορισμό των συντάξεων των ήδη συνταξιούχων.
Η επιτροπή προτείνει ενιαία ποσοστά εισφορών και βάση υπολογισμού τους για κύρια, επικουρική σύνταξη και εφάπαξ παροχές. Μόνη διάκριση αυτή σε μισθωτούς και αυτοτελώς απασχολούμενους.
Παράλληλα, προτείνει την καθιέρωση ενιαίου τρόπου υπολογισμού της σύνταξης, κύριας και επικουρικής, για παλιούς και νέους ασφαλισμένους, αφού προηγουμένως καθοριστεί με αναλογιστική μελέτη το ποσοστό κατά το οποίο τόσο η κάθε σύνταξη χωριστά όσο και όλες από κοινού θα αναπληρώνουν τις αποδοχές του ασφαλισμένου.
Στο πλαίσιο αυτό θα ανακαθοριστούν και οι συντάξεις των ήδη συνταξιούχων με αναφορά στον νέο, ενιαίο τρόπο υπολογισμού της κύριας και επικουρικής σύνταξης για παλαιούς και νέους ασφαλισμένους. Προτείνεται η κατάργηση των οριζόντιων περικοπών των συντάξεων, διότι υποσκάπτουν την ασφαλιστική συνείδηση, δημιουργούν κίνητρο για εισφοροδιαφυγή και για πρόωρες συνταξιοδοτήσεις και υπονομεύουν το ασφαλιστικό σύστημα.
Νέα αρχιτεκτονική
Με στόχο τη μεγαλύτερη ανταποδοτικότητα των εισφορών με τις παροχές, επιτροπή προτείνει την εφαρμογή ενός διανεμητικού συστήματος εικονικών λογαριασμών (Καθορισμένων Εισφορών), με στόχο τη μεγαλύτερη ανταποδοτικότητα των εισφορών με τις παροχές.
Σύμφωνα με την επιλογή αυτή, το σύστημα των συντάξεων είναι διανεμητικό με καθορισμένες εισφορές. Βασίζεται στη λειτουργία ατομικών λογαριασμών «νοητής κεφαλαιοποίησης», όπου ο εργαζόμενος συσσωρεύει σ’ έναν ατομικό λογαριασμό όλες τις εισφορές της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας. Οι ασφαλιστικές εισφορές τοκίζονται με ένα εικονικό επιτόκιο που επιλέγει το Δημόσιο και σχηματίζουν το συνταξιοδοτικό κεφάλαιο. Το σύστημα παραμένει δημόσιο και διανεμητικό. Το κράτος εξακολουθεί να εγγυάται τη λειτουργία ενός τέτοιου συστήματος. Κάθε χρόνο οι ασφαλισμένοι λαμβάνουν επίσημη ενημέρωση για το ποσό του συσσωρευμένου ασφαλιστικού τους κεφαλαίου. Το κεφάλαιο που σχηματίζεται (ατομικά) από τις συσσωρευμένες εισφορές του ασφαλισμένου μετατρέπεται σε ισόβια σύνταξη, με βάση έναν συντελεστή μετατροπής (ράντα), ο οποίος εξαρτάται και από το προσδόκιμο ζωής της γενεάς του ασφαλισμένου. Παράλληλα, το σύστημα μπορεί να έχει ενσωματωμένους αυτόματους σταθεροποιητές για την περίπτωση αρνητικών εξελίξεων σε δημογραφικές ή οικονομικές παραμέτρους. Η κρατική χρηματοδότηση περιορίζεται στην καταβολή των αναλογουσών εισφορών για τους ανέργους, για όσους ασθενούν, γι’ εκείνους που ανατρέφουν παιδιά ή φροντίζουν ηλικιωμένους, κ.λπ. Οι εισφορές υπολογίζονται επί των αποδοχών που καταβάλλονται από τον εργοδότη και τον εργαζόμενο. Οσον αφορά τους αυτοαπασχολούμενους, προτείνεται να καταργηθούν οι κλίμακες τεκμαρτών ασφαλιστέων αποδοχών και οι εισφορές να υπολογίζονται επί του πραγματικού τους εισοδήματος από την απασχόληση.
Η τελική παροχή προς τον συνταξιούχο θα συμπληρώνεται με την εθνική σύνταξη, η οποία θα καταβάλλεται με εισοδηματικά κριτήρια και θα λειτουργεί συμπληρωματικά με το αναλογικό τμήμα της σύνταξης. Σύμφωνα με την επιτροπή, η εθνική σύνταξη δεν θα πρέπει να περιορίζεται σ’ ένα στοιχειώδες ποσό, ιδιαίτερα σε μια εποχή βαθιάς οικονομικής κρίσης με ασυνεχή ιστορικά ασφάλισης, μικρή συσσώρευση ασφαλιστικού «πλούτου», χαμηλούς μισθούς (εργαζόμενοι φτωχοί, απλήρωτοι εργαζόμενοι, μακροχρόνια άνεργοι), όπως είναι αυτή που βιώνει η Ελλάδα την τελευταία πενταετία. Κατά συνέπεια, το ύψος της εθνικής δεν είναι δυνατόν να προσδιορίζεται με απόλυτους δημοσιονομικούς όρους, αλλά με κοινωνικούς δείκτες.
Το ποσό της εθνικής σύνταξης, στο οποίο θα έχουν δικαίωμα όλοι οι συνταξιούχοι, θα κλιμακώνεται ανάλογα με το ύψος της αναλογικής σύνταξης και τα μέλη της οικογένειας. Ετσι, η εθνική/κοινωνική σύνταξη θα πρέπει να μειώνεται προοδευτικά, όχι μόνον όταν αυξάνει η αναλογική σύνταξη, αλλά κι όταν αυξάνει το ατομικό και οικογενειακό εισόδημα του δικαιούχου. Η επιτροπή θεωρεί ότι με την αποδοχή μιας «οικουμενικής» εκδοχής (χωρίς εισοδηματικά κριτήρια), όπως προτείνει ο υπουργός Εργασίας Γ. Κατρούγκαλος, το μόνο που θα επιτυγχανόταν θα ήταν να συμπιεστεί το ύψος της εθνικής σύνταξης σε χαμηλά επίπεδα λόγω του υψηλού κόστους της.
Νέος φόρος για τα ελλείμματα
Το νέο σύστημα που προτείνει η επιτροπή σοφών αντιμετωπίζει ανάγκη χρηματοδότησης για μια μεταβατική περίοδο, έως το 2050, όπου αναπόφευκτα θα υπάρξει. Για τον λόγο αυτό προτείνεται η δημιουργία ενός αποθεματικού που το κεφάλαιό του θα τροφοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό, την περιουσία των Ταμείων, καθώς και από τους συμπληρωματικούς πόρους που θα μπορέσει να κινητοποιήσει το κράτος για την επόμενη 35αετία. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η επιβολή εισφοράς στους υψηλά αμειβόμενους ή ένας τραπεζικός φόρος ή ένας φόρος στις μεγάλες περιουσίες και γενικά ένας φόρος εκεί όπου συγκεντρώνεται, παρά την κρίση, ο πλούτος.