Στη συνέχεια του blog μου της 11/10/2015, που βασίστηκε στο άρθρο μου στην «Καθημερινή» με την ίδια ημερομηνία, ένα πρόσφατο παράδειγμα καταδεικνύει το κενό ανάμεσα στις σύγχρονες αντιλήψεις για την άσκηση οικονομικής πολιτικής και τις γνώσεις του κυβερνώντος συνασπισμού. Συγκεκριμένα, στις 12/10/2015 ο έντυπος και ο ηλεκτρονικός ελληνικός Τύπος αναφέρθηκαν στη δημιουργία ενός «Ενιαίου Λογαριασμού Θησαυροφυλακίου» (ΕΛΘ) μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2015, στον οποίο θα περάσουν όλα τα ταμειακά διαθέσιμα των φορέων της κεντρικής κυβέρνησης και ο οποίος θα «ελέγχεται» από τον εκάστοτε υπουργό Οικονομικών. Οπως έγραψε η «Καθημερινή», «όλοι οι λογαριασμοί της κεντρικής διοίκησης θα ενταχθούν στον ΕΛΘ, ενώ ο υπουργός Οικονομικών θα παρακολουθεί και θα προγραμματίζει με ενιαίο τρόπο τις ταμειακές ροές από και προς αυτόν, θα προσδιορίζει το ύψος των διαθεσίμων και τις ανάγκες δανεισμού και θα διαχειρίζεται τα διαθέσιμα πλεονάσματα. Επίσης, με απόφαση του υπουργού θα γίνει το ίδιο και για φορείς της γενικής κυβέρνησης που θα ορίσει ο ίδιος. Μάλιστα, ο υπουργός Οικονομικών θα αποφασίζει και για το εάν χρειάζεται κάποιος φορέας να ανοίξει νέο τραπεζικό λογαριασμό ή όχι».
Η δημιουργία ενός ΕΛΘ, που επιβλήθηκε από τους πιστωτές, αποτελεί έναν από τους πυλώνες της σύγχρονης πρακτικής περί Δημόσιας Χρηματοπιστωτικής Διαχείρισης (ΔΧΔ). Αλλά αυτές οι (ορθά) ενισχυμένες αρμοδιότητες του υπουργού Οικονομικών έρχονται σε προφανή αντίφαση με την ιεράρχηση των υπουργείων στην παρούσα κυβέρνηση, όπου το υπουργείο Οικονομικών κατατάσσεται 10ο από 14 υπουργεία. Το υπουργείο Οικονομικών βρίσκεται πιο κάτω ακόμη και από τα υπουργεία Δικαιοσύνης, Εργασίας και Πολιτισμού! Με άλλα λόγια, ο υπουργός Οικονομικών θα ελέγχει όλα τα ταμειακά διαθέσιμα των φορέων της κεντρικής διοίκησης, ενώ η τυπική θέση του θα είναι κατώτερη από τα περισσότερα υπουργεία.
Μπορεί να επιτύχει αυτό το πείραμα; Ελπίζω ναι, γιατί στην πράξη είναι δυνατόν να αναγνωριστούν στον υπουργό αυτές οι αρμοδιότητες. Αλλά μ’ ενδιαφέρει η θεωρία, δηλαδή ότι ο πρωθυπουργός (που αποφάσισε τη σειρά τάξης των υπουργείων της κυβέρνησής του) φαίνεται να υποτιμά τη βαρύτητα του υπουργού Οικονομικών, και συγκεκριμένα ότι στην πραγματικότητα αυτός κρατάει το πουγκί της κυβέρνησης και ότι τα λοιπά υπουργεία απλώς κινούνται στο χρηματοδοτικό πλαίσιο που προσδιορίζει το υπουργείο Οικονομικών. Αυτή τουλάχιστον είναι η πολιτική των αγγλοσαξονικών χωρών, που έχουν πραγματοποιήσει αλματώδη πρόοδο στα θέματα της ΔΧΔ. Με την αγγλική ορολογία, η σχέση του υπουργείου Οικονομικών με τα επιμέρους υπουργεία (line ministries) και, κατ’ επέκταση, ο ρόλος του στη κατάρτιση και εκτέλεση του προϋπολογισμού, είναι «από την κορυφή προς τη βάση» (top down) και όχι «εκ των κάτω προς τα άνω» (bottom up). Το υπουργείο Οικονομικών πρέπει να θέτει περιορισμούς στις δαπάνες των λοιπών υπουργείων, γιατί αυτό είναι υπεύθυνο και υπόλογο για τη βιωσιμότητα του χρέους, όχι τα επιμέρους υπουργεία που κατά το πλείστον εξυπηρετούν πελατειακά συμφέροντα χωρίς γνώση των χρηματοδοτικών αντοχών του κράτους.
Παραδείγματα από προηγμένες χώρες: Στο Ηνωμένο Βασίλειο ο υπουργός Οικονομικών (Chancellor of the Exchequer) είναι δεύτερος τη τάξει μετά τον πρωθυπουργό. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι τρίτος, μετά τον πρόεδρο και τον υπουργό Εξωτερικών (Secretary of State). Κάνω τη εξής εισήγηση: το υπουργείο Οικονομικών να ανεβεί σημαντικά στην κυβερνητική ιεραρχία, ίσως να συγχωνευτεί με το υπουργείο Ανάπτυξης, και να του αναγνωριστεί το παλιό όνομα «Υπουργείο Συντονισμού», που εκφράζει ακριβέστερα τις απαιτήσεις της σύγχρονης μακροοικονομικής διαχείρισης.
* Ο κ Θάνος Κατσάμπας είναι πρώην βοηθός διευθυντής στη Γενική Διεύθυνση Δημοσιονομικών Υποθέσεων του ΔΝΤ.