Ακούω όσα λέγονται περί «Πούτιν με πολωνικό πρόσωπο» και «Ορμπάν στον Βιστούλα» και προτείνω να συμφωνήσουμε σε ένα πράγμα: Το αποτέλεσμα των εκλογών στην Πολωνία είναι σημαντικό. Η Πολωνία είναι το πιο επιτυχημένο μετακομμουνιστικό κράτος και η βασική περιφερειακή δύναμη ανάμεσα σε μια υπερεκτεταμένη Γερμανία και μία ανεξέλεγκτη Ρωσία. Η Ευρώπη χρειάζεται την Πολωνία περισσότερο από ποτέ.
Οι λόγοι της επικράτησης του κόμματος Νόμου και Δικαιοσύνης (PiS) είναι πολλοί. Το κόμμα, καταρχάς, επωφελήθηκε από το πιο ακαταμάχητο επιχείρημα στην πολιτική: «ώρα για αλλαγή». H κυβέρνηση της Πλατφόρμας Πολιτών, που προσέφερε καλές υπηρεσίες στη χώρα την τελευταία οκταετία, με μέσους ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης 4%, παρουσίαζε εμφανή σημάδια εξάντλησης. Για πολλούς ψηφοφόρους ήταν η ενσάρκωση ενός απόμακρου και επηρμένου πολιτικού κατεστημένου που παρέδιδε μαθήματα από καθέδρας (και από τα τραπέζια πολυτελών εστιατορίων) τα τελευταία 25 χρόνια. Το αίσθημα αυτό αποτυπώθηκε στην πρόσφατη αναπάντεχη ήττα του προέδρου Μπρόνισλαβ Κομορόφσκι από έναν νεότερο και σχετικά άγνωστο υποψήφιο του PiS, τον Αντρζέι Ντούντα, μετά από μία αποτελεσματική καμπάνια αμερικανικού τύπου.
Και αυτή τη φορά το PiS έκανε την καλύτερη εκστρατεία, αντιπαραθέτοντας στη σοβαρή πρωθυπουργό Εβα Κοπάζ μια επίσης σοβαρή υποψήφια πρωθυπουργό, την Μπεάτα Ζίντλο, και όχι τον απωθητικό για πολλούς ψηφοφόρους πραγματικό ηγέτη του PiS, τον Γιάροσλαβ Κατσίνσκι. Το PiS επικράτησε ακόμη και στην ηλικιακή ομάδα 18-25, ενώ πολλές άλλες νεανικές ψήφοι πήγαν σε κόμματα διαμαρτυρίας.
Το PiS εκπροσωπεί μεγάλο τμήμα της πολωνικής κοινωνίας: πατριώτες, καθολικούς, συντηρητικούς κατοίκους επαρχιακών πόλεων και χωριών, ειδικά στις πιο φτωχές περιοχές της ανατολικής και νοτιοανατολικής Πολωνίας, στους οποίους υπόσχεται ένα ισχυρό κράτος που θα τους προστατέψει από τους ψυχρούς ανέμους του οικονομικού και κοινωνικού φιλελευθερισμού. Είναι δεξιό σε θέματα πολιτισμού, θρησκείας, σεξουαλικής ηθικής (όχι στις αμβλώσεις, όχι στην τεχνητή γονιμοποίηση), ξενοφοβίας (μην μας φέρνετε μουσουλμάνους πρόσφυγες, είμαστε Πολωνοί) και εθνικισμού, αλλά είναι σχεδόν αριστερό στις οικονομικές και κοινωνικές υποσχέσεις του προς τους φτωχούς και τους λιγότερο ευνοημένους. (Ο Βίκτορ Ορμπάν εφαρμόζει παρόμοιο μείγμα πολιτικής στην Ουγγαρία). Σχηματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν δύο Πολωνίες και αυτή τη φορά κέρδισε η μία.
Τώρα λοιπόν θα έχουμε μια νέα κυβέρνηση, ίσως την πρώτη μονοκομματική κυβέρνηση από τότε που η Πολωνία ανέκτησε την ελευθερία της πριν από 25 χρόνια. Θα κρατήσει άραγε τις υποσχέσεις για ανεδαφικά γενναιόδωρες κοινωνικές παροχές, μείωση της ηλικίας συνταξιοδότησης και τιμωρία κακών ξένων τραπεζών και αλυσίδων σούπερ μάρκετ; Υπολογίζεται ότι αν το κάνουν, μπορεί το ΑΕΠ της χώρας να μειωθεί κατά 0,5% ετησίως. Ή μήπως θα ξεγλιστρήσουν με πονηρό τρόπο από τις δεσμεύσεις τους, όπως κάνουν οι περισσότερες κυβερνήσεις; Ποιος θα διαμορφώσει την εξωτερική πολιτική, οι ανεύθυνοι εθνικιστές ή οι λογικοί πατριώτες που αναγνωρίζουν ότι η πραγματική ανεξαρτησία της Πολωνίας βασίζεται στην ισχυρή θέση της στην Ευρώπη – ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να συνεργαστούν με τον πρώην πρωθυπουργό της Πλατφόρμας Πολιτών, Ντόναλντ Τουσκ στις Βρυξέλλες.
Εν τω μεταξύ, τι μπορούν να κάνουν όλοι οι υπόλοιποι; Ιδού τέσσερις πρώτες σκέψεις. Πρώτον, τα πολωνικά κόμματα του κέντρου και της αριστεράς πρέπει επιτέλους να οργανωθούν. Παρά τις γενναίες προσπάθειες του πρώην προέδρου Αλεξάντερ Κβασνιέφσκι, βρίσκονται σε κατάσταση διάλυσης, στέλνοντας δυνητικά αριστερούς ψηφοφόρους στο PiS και σε μικρότερα κόμματα διαμαρτυρίας.
Δεύτερον, νέοι ταλαντούχοι δυναμικοί Πολωνοί που έφυγαν από την πατρίδα τους για να απολαύσουν τις ελευθερίες της σύγχρονης ευρωπαϊκής ζωής σε χώρες όπως η Βρετανία και η Ιρλανδία πρέπει να επιστρέψουν για να βοηθήσουν στην ενίσχυση της σύγχρονης φιλελεύθερης ευρωπαϊκής Πολωνίας. Προσωπικά θεωρώ υπέροχο να τους έχω μαθητές εδώ στην Οξφόρδη και να ακούγονται οι φιλοευρωπαϊκές φωνές τους στην ευρωσκεπτικιστική Βρετανία, αλλά, ας μου επιτραπεί να αναφωνήσω: «Ανιέζκα και Πάβελ, η χώρα σας σας χρειάζεται».
Τρίτον, ό,τι αισθήματα και αν τρέφει κανείς για την ξέφρενη δημαγωγία του PiS, κανένας ξένος πολιτικός και φίλος της Πολωνίας δεν πρέπει να εξοστρακίσει τους δημοκρατικά εκλεγμένους νεοεισερχόμενους αλλά να συνδιαλλαγεί εποικοδομητικά μαζί τους. Παρόλες τις αδυναμίες της, η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι η πιο επιτυχημένη άσκηση πολιτικής κοινωνικοποίησης παγκοσμίως. Μέσα από ατελείωτες συναντήσεις, καθώς οι νέοι υπουργοί περνούν περισσότερο χρόνο με τους ομολόγους τους παρά με τις οικογένειές τους, ανακαλύπτουν ότι τα εθνικά συμφέροντα τον 21ο αιώνα προωθούνται με διαπραγματεύσεις και συμβιβασμούς και όχι με μεγαλοστομίες του 19ου αιώνα. Το PiS τονίζει ότι θα ήθελε να ενισχύσει την ειδική σχέση της Πολωνίας με τις ΗΠΑ, άρα ο πρόεδρος Ομπάμα πρέπει να πει στη νέα πρωθυπουργό της Πολωνίας, από το πρώτο του τηλεφώνημα, αυτό που έχει ήδη πει στον Κάμερον: Αν θέλετε να είστε καλύτεροι φίλοι μαζί μας, τότε να συμμετάσχετε πλήρως στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Τέλος, πρέπει να καταλάβουμε την πραγματική σημασία του «εξ-ορμπανισμού». Δεν έχει να κάνει με το γεγονός ότι ένα κόμμα κυβερνά επί χρόνια μόνο του. «Εξ-ορμπαν-ισμός» σημαίνει ότι αυτό το κυρίαρχο κόμμα καταχράται τη δύναμη αυτή για να υπονομεύσει τα θεμέλια της φιλελεύθερης δημοκρατίας, τα οποία θεωρητικά αποτελούν όρο για τη συμμετοχή στην Ε.Ε. Παραδείγματος χάρη, αυξάνει τις κυβερνητικές εξουσίες, ασκεί έλεγχο επί των επιχειρηματικών συμφερόντων, κάνει κατάχρηση των μυστικών υπηρεσιών και υπονομεύει την ανεξαρτησία των δικαστηρίων, της κεντρικής τράπεζας και των μέσων ενημέρωσης, διασφαλίζοντας έτσι ότι οι επόμενες εκλογές δεν είναι πραγματικά ελεύθερες. Το PiS έχει σχέδια για αναθεώρηση του συντάγματος προς τέτοιες κατευθύνσεις, τα οποία θα μπορούσαν να υλοποιηθούν αν βρει μερικούς κοινοβουλευτικούς συμμάχους. Η Ευρωπαϊκή Ενωση αντέδρασε υποτονικά στον «εξ-ορμπανισμό» της Ουγγαρίας. Θα πρέπει να τα καταφέρει καλύτερα στην Πολωνία, υποστηρίζοντας τις πιο ισχυρές ανεξάρτητες πολωνικές δυνάμεις ώστε εκείνες να στηρίξουν τις φιλελεύθερες συνταγματικές ευρωπαϊκές αξίες.
Αν συμβούν αυτά τα τέσσερα, το 2020 θα κοιτάζουμε αυτά τα περίεργα χρόνια σαν μια περίοδο στην οποία η Πολωνία καρκινοβατεί, περπατώντας προς τα πίσω, προς το πλάι, αλλά – στο τέλος- ίσως και λίγο προς τα μπρος.