Οπως και η Ελλάδα έτσι και η Βρετανία έχει δώσει στον κόσμο πολλά είδη αθλημάτων. Η κυβέρνηση Κάμερον ξεκίνησε πρόσφατα ένα νέο «παιχνίδι» που ονομάζεται «δημοψήφισμα για την Ευρώπη».
Από πολλές απόψεις αυτό το παιχνίδι μπορεί να παρομοιαστεί με την επιμονή της Αγγλίας να διεξάγει το άθλημα του κρίκετ στην ήπειρο. Ενα μπερδεμένο κοινό ίσως το βλέπει: ελάχιστοι θα καταλάβουν το νόημα ή τους κανόνες του παιχνιδιού και αυτό μάλλον θα τους φέρει τάσεις υπνηλίας. Στην καλύτερη περίπτωση θα εκτιμούσαν ότι πρόκειται για κάποιο ιδιόμορφο βρετανικό έθιμο – δύσκολο να εκτιμηθεί από κάποιους άλλους, όπως είναι η ζεστή μπίρα και το βρετανικό πιάτο «fish and chips».
Πρόκειται, βεβαίως, για άλλο ένα παράδειγμα όπου η «Ευρώπη» εντάσσεται πλήρως στην εγχώρια πολιτική ατζέντα, ένα φαινόμενο που παραλληλίζεται με την έλλειψη ηγεσίας και συναίνεσης μεταξύ των 28 κρατών-μελών της Ε.Ε. Πιθανώς να πιστεύατε ότι το ερώτημα στο ελληνικό δημοψήφισμα ήταν ασαφές και χρονικά άτοπο. Αν είναι έτσι, ας πούμε διακριτικά ότι οι Βρετανοί μπορούν να κάνουν αυτά τα πράγματα πολύ, πολύ καλύτερα και για πολύ πιο ασήμαντο λόγο.
Τον Ιανουάριο του 2013 ο Κάμερον φώναξε για «διαπραγματεύσεις για μια θεμελιώδη αλλαγή» στους όρους και τις προϋποθέσεις της βρετανικής συμμετοχής στην Ε.Ε. και υποσχέθηκε δημοψήφισμα μέχρι το τέλος του 2017. Μετέπειτα, διευκρίνισε ότι η ερώτηση θα είναι ένα απλό «ναι» ή «όχι» στο «BREXIT». Αυτού του είδους οι υποσχέσεις προήλθαν λόγω της απειλής των Συντηρητικών από το UKIP του Νάιτζελ Φάρατζ και λόγω του αυξανόμενου ευρωσκεπτικισμού εντός των «Τόρις».
Εντός της κοινής γνώμης στο Ηνωμένο Βασίλειο (Η.Β.) υπάρχει πάντα μια ένθερμη ευρωσκεπτικιστική μειονότητα. Αντιθέτως, οι ψηφοφόροι που είναι υπέρ της Ε.Ε. δεν ενεργοποιούνται – μοιάζει περισσότερο τεχνικό το ζήτημα, μια ανάλυση κόστους-οφέλους. Είναι σημαντικό να βάλουμε το θέμα στις σωστές του διαστάσεις. Μέχρι πρόσφατα, σε καμία από τις εθνικές εκλογές, η «Ευρώπη» δεν ήταν μέσα στα πέντε πρώτα θέματα προβληματισμού. Η πολιτική ελίτ ήταν μάλλον περισσότερο πεπεισμένη για την ανάγκη η Βρετανία να παραμείνει στην Ε.Ε. Ετσι, από την ένταξή μας το 1973, δεν έχει υπάρξει καμία «ευρωσκεπτικιστική» πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Φαίνεται απλώς μερικές φορές, σαν να υπάρχει μια αντιευρωπαϊκή μειοψηφία που φωνάζει πολύ για το συγκεκριμένο ζήτημα.
Οπως και αλλού, τα σχήματα αυτά έχουν διαταραχθεί σε μεγάλο βαθμό, κυρίως λόγω της πολιτικά «τοξικής» φύσης του μεταναστευτικού ζητήματος. Ακόμα οι Βρετανοί ψηφοφόροι παραμένουν κυρίως αδιάφοροι για την Ευρώπη, αν όμως το μεταναστευτικό συνδεθεί με το ζήτημα της Ε.Ε., τότε το θερμόμετρο θα ανέβει.
Την προηγούμενη εβδομάδα, ο Κάμερον έστειλε στους ομόλογούς του στην Ε.Ε. ένα γράμμα στο οποίο περιέγραφε τα βασικά του αιτήματα. Ενα από αυτά ήταν η μείωση του αριθμού των μεταναστών που έρχονται στο Η.Β. από άλλες χώρες της Ε.Ε., ελαττώνοντας την πρόσβασή τους σε κοινωνικές παροχές. Στο τελευταίο προεκλογικό πρόγραμμά του το 2015, προτεινόταν ο μετανάστης να έχει συμπληρώσει τέσσερα χρόνια εργασίας προτού αποκτήσει πρόσβαση σε αυτές. Ομως ο Κάμερον αποδέχτηκε αυτή την εβδομάδα ότι μια τέτοια πρόταση θα αψηφούσε τη βασική αρχή της ελεύθερης διακίνησης ανθρώπων των Συνθηκών της Ε.Ε. Σίγουρα αυτό δεν ήταν έκπληξη για εκείνον. Εδωσε επίσης σήμα ότι ήταν έτοιμος να συζητήσει οποιαδήποτε άλλη λύση. Η ευρωσκεπτικιστική πτέρυγα του κόμματός του εξοργίστηκε με τη χαλάρωση της θέσης του. Θα μπορούσαμε επίσης να αναφέρουμε ότι οι περισσότερες μελέτες δείχνουν πως οι μετανάστες από άλλες χώρες της Ε.Ε. συνεισφέρουν περισσότερο στην οικονομία του Η.Β. απ’ όσο κοστίζουν σε υπηρεσίες και κοινωνικά οφέλη.
Τα άλλα τρία διαπραγματευτικά αιτήματα του Κάμερον μοιάζουν ακόμα πιο αδύναμα. Θέλει να εξαιρέσει τη Βρετανία από τη δέσμευση για «στενότερη συνένωση των λαών» στην Ε.Ε. Ομως μια δήλωση των ηγετών της Ε.Ε., τον Ιούνιο του 2014, ήδη αναγνώρισε ότι δεν υποστήριζαν όλα τα κράτη αυτήν την αρχή. Ο Κάμερον θέλει να δοθεί από την Ε.Ε. μεγαλύτερη βαρύτητα στην οικονομική ανταγωνιστικότητα, όμως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη προχωρήσει σε αυτήν την ατζέντα με πρωτοβουλίες για μια ψηφιακή ενιαία αγορά και μια Ενωση Κεφαλαιαγορών, για παράδειγμα. Τέλος, ο Κάμερον θέλει τα συμφέροντα των κρατών της Ε.Ε., που δεν βρίσκονται στη Ζώνη του Ευρώ, να προστατεύονται σε περίπτωση μιας ισχυρότερης οικονομικής ένωσης από τα μέλη της Ευρωζώνης. Αυτό είναι αποδεκτό, αλλά όχι πριν από την προοπτική μιας τέτοιας ένωσης και αν εντέλει αυτή επρόκειτο να πραγματοποιηθεί, θα χρειαζόταν μια αλλαγή στις συνθήκες της Ε.Ε. στην οποία το Η.Β. θα μπορούσε να ασκήσει βέτο.
Ο Κάμερον δεν είναι ο πρώτος που παίζει το «ευρωπαϊκό παιχνίδι» για εγχώριους πολιτικούς λόγους. Ομως, το παιχνίδι του ενέχει σημαντικούς κινδύνους για τα συμφέροντα της Βρετανίας και την κατεύθυνση της Ευρώπης. Αν καταφέρει να αποφορτίσει το ευρωπαϊκό ζήτημα, οι μετριοπαθείς ψηφοφόροι θα προτιμήσουν να κάτσουν σπίτι τους αν βρέχει και θα αφήσουν το δημοψήφισμα να κερδηθεί από τους παθιασμένους ευρωσκεπτικιστές. Αν όμως συνεχίσει να παίζει με τη φωτιά σχετικά με το ζήτημα των μεταναστών από χώρες της Ε.Ε., τότε ίσως και οι μετριοπαθείς ψηφοφόροι θα γίνουν ευρωσκεπτικιστές. Εχει παίξει ένα παιχνίδι για περιορισμένους κομματικούς σκοπούς, αλλά το παιχνίδι πρέπει να έχει ένα τέλος και ίσως να μην μπορεί να το ελέγξει.
* Ο καθηγητής Kevin Featherstone είναι διευθυντής του Ελληνικού Παρατηρητηρίου (Hellenic Observatory) στο London School of Economics.