Η Συρία υπήρξε από την αρχαιότητα χωνευτήρι θρησκειών, ιδεολογιών και πολιτισμών. Είναι ακόμα έξοδος της Μέσης Ανατολής προς τη Μεσόγειο και οδός για τη μετακίνηση ανθρώπων προς τη Δύση.
Η χειρότερη προηγούμενη αναστάτωση που γνώρισε η Συρία έλαβε χώρα ανάμεσα στο 1915 και 1918. Προηγήθηκε η οθωμανική κακοδιοίκηση, μετά η καταστροφή της αγροτικής παραγωγής από τις ακρίδες και τέλος ήρθε ο λιμός.
Η σημερινή έξοδος μεγάλου μέρους του πληθυσμού της Συρίας δεν προκλήθηκε από λιμό αλλά από πολιτική αντιπαλότητα ανάμεσα στους κρατούντες Αλαουίτες του Ασάντ και τη σουνιτική πλειοψηφία (70% του πληθυσμού) με την υποστήριξη της Ουαχαμπιτεκής Σαουδικής Αραβίας (η πλέον συντηρητική εκδοχή των Σούνι Μουσουλμάνων).
Η στρατιωτική κυβέρνηση της Αιγύπτου, αν και Σούνι, παραστέκεται στον Ασαντ, οι Ιρανοί έχουν ήδη αναλάβει τη διοίκηση μονάδων του Ασαντ, ενώ βοήθεια προσφέρουν και οι Σιίτες του Λιβάνου ως ριζοσπαστική οργάνωση Χεζμπολά.
Η πολιτική των ΗΠΑ που παρέλαβε από τον Μπους ο Ομπάμα υπήρξε το χάος που άφησε στο Ιράκ με φιλοδοξία να επεκταθεί και στη Συρία. Μιλούσαν οι Αμερικανοί για εκδημοκρατισμό της Συρίας ενισχύοντας χωρίς να το αντιλαμβάνονται τους ακραίους Σουνίτες της Αλ Κάιντα και την τερατογένεση της ISIS. Είναι φανερό ότι καθοδόν ο Ομπάμα κατάλαβε το λάθος του και σταμάτησε να επικαλείται την καταστροφή του Ασαντ. Η ρωσική παρουσία άλλωστε άλλαξε την εικόνα των μετώπων, ιδίως ώς τον πόλεμο από αέρα. Ωστόσο το τέλος δεν φαίνεται από πουθενά, καθώς η τραγωδία οδεύει προς τον έκτο της χρόνο. Πριν από τη ρωσική επέμβαση το καθεστώς Ασαντ βρισκόταν σε δύσκολη θέση και οι δυνάμεις των αντιπάλων του με τη βοήθεια της Τουρκίας περικύκλωναν το Χαλέπι. Μία ακόμα συνέπεια αυτού του πολέμου που διεξάγουν οι παράφρονες της ISIS κατά των μνημείων είναι η καταστροφή της Παλμύρας. Κατά τον ΟΗΕ, 60-80% του συριακού εδάφους κατέχεται από τους αντάρτες.
Στον πόλεμο συμμετέχουν ακόμα και οι δυνάμεις των ετοιμοπόλεμων Κούρδων, οι οποίοι ανακατέλαβαν μετά από σκληρές μάχες τη συνοριακή προς την Τουρκία πόλη Κομπανί. Ουδείς αντιλαμβάνεται πλέον την πολιτική Ερντογάν στο ζήτημα της Συρίας. Από τη μία έχει γίνει η χώρα του κόμβος μεταναστών προς τη Δύση, από την άλλη διαπραγματεύεται με τους Αμερικανούς την ήττα του ISIS ενώ το ενισχύει. Παρά τις δημοσκοπήσεις όμως το κόμμα του Ερντογάν κατάφερε μία ακόμα εκλογική νίκη. Είναι φανερό ότι ο πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας εμπνέει ακόμα μεγάλη εμπιστοσύνη στο κοινό του.
Οπωσδήποτε ο πόλεμος αυτός μεταξύ Σύρων Μουσουλμάνων, Αλαουιτών (Σιιτών) και Σούνι ίσως αποτελεί και την τελική αναμέτρηση των παλιών αυτών εχθρών στη γη του Ισλάμ. Εως τώρα οι δυτικοί παίκτες ταυτίστηκαν με τη θέση του Ισραήλ, του Κατάρ και της Σαουδικής Αραβίας, όλων εχθρών του στρατοπέδου των Σιιτών – Ιράν, Ασαντ, Χεζμπολά. Ομως το Ιράν κατάφερε με την πρόσφατη συμφωνία του με τις ΗΠΑ να μην προχωρήσει σε κατασκευή πυρηνικών όπλων, να βγει από την προηγούμενη απομόνωσή του και να μετράει ως σύμμαχος των Αμερικανών στο Ιράκ.
Ο μέγιστος κίνδυνος για την ειρήνη θα ήταν η μονιμοποίηση του συριακού πεδίου ως χώρος επίλυσης διαφορών ανάμεσα σε Σιίτες και Σουνίτες.
Ετσι και αλλιώς, το δράμα των Σύρων και άλλα ανάλογα σημεία συγκρούσεων στον χάρτη έχουν προκαλέσει τη μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμών προς τη Δύση την τελευταία εικοσαετία. Η διαρκώς αυξανόμενη ανθρωποθάλασσα που κινείται μέσω Ελλάδας προς τα Βαλκάνια και την Kεντρική Ευρώπη ξεπέρασε σήμερα τον αντίστοιχο αριθμό μεταναστών από το δεύτερο τέταρτο του 2015 κατά 800%. Ευελπιστώ ότι το υπουργείο Εξωτερικών μας θα επεξεργάζεται τα στοιχεία αυτά και όχι τους αστείους αριθμούς που ακούσαμε κατά τις διαπραγματεύσεις για τον επιμερισμό μεταναστών στην Ευρώπη.
Αυτή όπως και τόσες άλλες εξελίξεις φοβούμαι ότι μας βρίσκουν τελείως απροετοίμαστους. Είναι ενδεχόμενο να βρεθούμε προ μεγίστης εκπλήξεως, όταν σε λίγο καιρό ανακαλύψουμε αριθμό παγιδευμένων στη χώρα μας μεταναστών που ξεπερνάει κατά πολύ τις προβλέψεις που ακούμε στις ειδήσεις. Το άλλο μας εσωτερικό πρόβλημα είναι ότι η κυβέρνηση και αντιπολίτευση μαθαίνουν από τα παθήματά μας με ρυθμό χελώνας.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.