Είναι γνωστό το οικουμενικό σάλπισμα που αντήχησε σε ολόκληρη την Ευρώπη και πέραν του Ατλαντικού για τον φωτισμό του Γένους. Σάλπισμα παιδείας έντονο κι ελπιδοφόρο, υπείκον στην εντολή του Αδαμαντίου Κοραή, ως προαπαιτούμενο εφαλτήριο για την ανάσταση του έθνους. Και είναι, βεβαίως, γνωστή και τεκμηριωμένη η συνειδητή ανταπόκριση στο επιβαλλόμενο χρέος, σε πολλαπλές μορφές δραστηριότητας τού ανά τον κόσμο ελληνικού στοιχείου. Διανοούμενοι ιστόρησαν ή τραγούδησαν τους ασίγαστους πόθους του ελληνισμού. Πόθους και αίτημα για την ελευθερία και την κοινωνική ανεξαρτησία, για το όραμα που έμενε έντονο μετά την πτώση της Πόλης.
Κι άλλοι, οι περισσότεροι, άμοιροι ενδεχομένως παιδείας, αλλά ενσυνείδητοι οραματιστές του αγαθού της ελευθερίας, προσέδραμαν, σε ανταπόκριση του αιτήματος, με τον μόχθο τους και την οικονομική συμβολή τους, και ίδρυσαν σχολεία, που έγιναν οάσεις αυτής της παιδείας, στον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο και πέραν τούτου, όπου στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη ανθούσε ο παροικιακός ελληνισμός.
Κορυφαίος, βέβαια, φάρος φωτισμού του Γένους η ανθούσα ελληνική παροικία της Βενετίας. Εκεί, στο campo dei Greci, ψυχή δρώσα του ανέσπερου φωτός, από το 1665, η Σχολή του Θωμά Φλαγγίνη. Του Κερκυραίου παροίκου της πόλης των τεναγών, που κληροδότησε ολόκληρη την περιουσία του για το εκεί μετερίζι της παιδείας του σκλαβωμένου Γένους. Δύο παλαιότερες εργασίες υποτρόφων τού εν λόγω Ινστιτούτου, η διδακτορική διατριβή του ομότιμου καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και νυν προέδρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Αθανασίου Καραθανάση, και το μεταγενέστερο δημοσίευμα του Ευθύμιου Σουλογιάννη, ιστορούν την υψηλή προσφορά της Φλαγγινείου Σχολής στην παιδευτική λειτουργία για τη διαμόρφωση οράματος εθνικού στα ελληνόπουλα της παροικίας. Εκεί, σ’ αυτόν τον χώρο, στον άλλοτε χώρο της Σχολής, στο ίδιο μεγαλοπρεπές κτίριο, πάνω στο ponte dei Greci, στη Γέφυρα των Ελλήνων, σήμερα το Ελληνικό Ινστιτούτο, κέντρο έρευνας και παιδείας, λειτουργεί ως βηματοδότης και ορμητήριο των αξιών του Ελληνισμού. Εκεί γαλουχήθηκαν (και δίδαξαν) στα νάματα της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού λαμπρές προσωπικότητες, που στάθηκαν, στη συνέχεια, φωτοδότες στο δουλωμένο Γένος: ο πρωτοπόρος του Διαφωτισμού Ευγένιος Βούλγαρις, ο Κεφαλονίτης Βικέντιος Δαμοδός, ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης, ο λαμπρός δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβας, ο Ηλίας Μηνιάτης, ο Σπυρίδων Βλαντής και τόσοι άλλοι εμπνευσμένοι και ταλαντούχοι ταγοί της παιδείας.
Εκεί –και για τους λόγους αυτούς– εφέτος, στις 25-26 Νοεμβρίου, τελείται μια πράξη χρέους υψηλού και τιμής: επετειακές εκδηλώσεις για τα 350 χρόνια από την ίδρυση της Φλαγγινείου Σχολής, με επιστημονικό χαρακτήρα. Οργανώθηκε διήμερο συνέδριο με τη συμμετοχή διακεκριμένων ειδικών επιστημόνων (σημειώνω ιδιαίτερα την παρουσία της πρώην διευθύντριας του Ελληνικού Ινστιτούτου και νυν Ακαδημαϊκού Χρύσας Μαλτέζου) και με πρωτοβουλία του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και διευθυντή του Ινστιτούτου Γεωργίου Πλουμίδη. Ειδική επιστημονική έκδοση, στη συνέχεια, θα αποθησαυρίσει, ως ιστορική παρακαταθήκη, τον αμητό του συνεδρίου και άλλων σχετικών πονημάτων.
Και θα γίνει λόγος, οπωσδήποτε, για την ίδρυση της Σχολής, αλλά και κυρίως για την οργάνωσή της, για τις παιδαγωγικές μεθόδους και την υψηλού επιπέδου διδασκαλία. Υπενθυμίζω τα διδασκόμενα μαθήματα στη Σχολή: Γραμματική, Φιλολογία, Ρητορική, Λογική, Φιλοσοφία. Εντυπωσιάζουν τα κείμενα διδασκαλίας της κλασικής γραμματείας: Ξενοφών, Πλούταρχος, Λυσίας, Πλάτων, Αισχύλος, Ομηρος, Αριστοφάνης, Λουκιανός και της δημώδους οι Μύθοι του Αισώπου, Βατραχομυομαχία, η Ρίμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κατά τον 18ο αιώνα μαθήματα του Διαφωτισμού.
Θα γίνει, επίσης, λόγος ιδιαίτερος για μαθητές και δασκάλους της Σχολής, που, στη συνέχεια, μπολιασμένοι κυρίως από τις ιδέες και τις επιταγές του Διαφωτισμού, ιδρύουν σχολεία, ομόλογα, οργανωμένα κατά την ίδια πάντοτε δομή με τη Φλαγγίνειο, στη γενέτειρά τους. Στην Κέρκυρα (Νικηφόρος Θεοτόκης), στην Κεφαλονιά (Βικέντιος Δαμοδός, Αντώνιος και Μιχαήλ Μοσχόπουλοι). Σχολεία φωτισμού, ιδιαίτερα, οπωσδήποτε στην Επτάνησο, όπου οι πολιτικές συνθήκες τα ευνοούσαν και από όπου αργότερα, με το γνωστό φαινόμενο της «μετακένωσης» των ιδεών της λογιοσύνης της Δύσης, θα συμβάλουν στην ανατροπή του φαναριώτικου κατεστημένου στην κυρίως Ελλάδα και θα επιβάλουν τις νέες, φιλελεύθερες, ιδέες στην επιστήμη και στην πολιτική.
Οι επικείμενες εκδηλώσεις του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας θα καταστούν, οπωσδήποτε, μνημόσυνο –στο πλαίσιο του σύγχρονου πνευματικού κόσμου της Δύσης– του έργου και των δυνατοτήτων του απανταχού ελληνισμού με τη βεβαιωμένη από την Ιστορία διαχρονικότητά του και, βεβαίως, με την εγνωσμένου κύρους συμβολή του στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο.
* Ο κ. Γ. Ν. Μοσχόπουλος είναι πρώην καθηγητής Νεότερης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Πατρών.