Η 13η Νοεμβρίου

3' 30" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τ​​ο 2001, η διεθνής κοινή γνώμη αναστατώθηκε από την πολύνεκρη τρομοκρατική επίθεση στη Νέα Υόρκη. Το απερχόμενο 2015 σηματοδοτείται από στυγερές εκτελέσεις δημοσιογράφων στη γαλλική πρωτεύουσα, από το βομβιστικό χτύπημα στη Βηρυτό, από τη δολιοφθορά στο ρωσικό αεροσκάφος. Στις 13 Νοεμβρίου, το Παρίσι χτυπήθηκε πολλαπλά, με τρομοκρατικές μαζικές δολοφονίες. Επομένως, η πρόσφατη τραγωδία ούτε μεμονωμένο γεγονός είναι ούτε σε ασυνήθιστη κλίμακα. Θεωρείται, όμως, ψυχολογικά και πολιτικά, το ευρωπαϊκό ισοδύναμο της αμερικανικής 11ης Σεπτεμβρίου.

Τα παρισινά γεγονότα ωθούν τους Γάλλους και, γενικότερα, τους Ευρωπαίους να αναγνωρίσουν τις νέες γεωπολιτικές πραγματικότητες, συγκεκαλυμμένες πίσω από τον καθησυχαστικό πολιτικώς ορθό λόγο. Οπως η χρεοκοπία της Lehman Brothers το 2008 στον οικονομικό τομέα, έτσι και οι ανθρωποκτονίες του Bataclan στον γεωπολιτικό κατεδάφισαν την αισιόδοξη μεταψυχροπολεμική δυτική εικόνα.

Οι τρομοκρατικές δράσεις από Ευρωπαίους υπηκόους αποκάλυψαν μια τηλεκατευθυνόμενη «πέμπτη φάλαγγα», η οποία δεν συγκροτείται αποκλειστικά από γόνους μουσουλμάνων, αλλά και από προσηλύτους.

Το πρόβλημα, επομένως, υπερβαίνει την ανεπαρκή ενσωμάτωση των μεταναστών· αφορά την αδυναμία της δυτικής κοινωνίας να εμπνεύσει ιδανικά στους νέους. Το πνευματικό κενό δημιουργεί ένα εκρηκτικό δυναμικό το οποίο σήμερα στρέφεται προς τον τζιχαντισμό, αύριο μπορεί να λάβει άλλη μορφή. Τα ήδη ειλημμένα αστυνομικά και άλλα μέτρα της γαλλικής πολιτείας αντιμετωπίζουν το σύμπτωμα – όχι όμως την ασθένεια.

Το δεύτερο πρόβλημα ανάγεται στο επανεμφανιζόμενο Ανατολικό Ζήτημα. Το γεωπολιτικό σύστημα το οποίο συγκροτήθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καταρρέει. Η διάλυσή του επιταχύνθηκε από τις αδεξιότητες των δυτικών στρατιωτικών και πολιτικών μεταψυχροπολεμικών παρεμβάσεων· είναι, όμως, αμφίβολο αν θα μπορούσε να αποφευχθεί. Η επιβολή του δυτικού γεωπολιτικού προτύπου στα εδάφη και στις κοινωνίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε επιφανειακή. Η παγκοσμιοποίηση κλόνισε τις όποιες προόδους, πριν ολοκληρωθεί ο «εξευρωπαϊσμός» της Ανατολής. Οι οικονομικές εξελίξεις και η δημογραφική συγκυρία όξυναν τις εγγενείς αντιφάσεις.

Ακόμη και αν συντριβεί το ISIS από μια διεθνή συμμαχία, το πρόβλημα θα παραμείνει. Ποιο γεωπολιτικό σχήμα θα διαμορφωθεί; Καθώς οι σήμερα συγκλίνουσες δυνάμεις έχουν αντιφατικά συμφέροντα, δεν θα είναι εύκολη μια συμφωνία για την πολιτική ανοικοδόμηση της περιοχής. Εάν το ISIS εξουδετερωθεί, νέα μέτωπα ενδέχεται να ανοιχτούν· ορισμένα στη μεσανατολική περιοχή, άλλα στην Ευρώπη, μέσω της τρομοκρατίας. Last but not least, καθώς οι Κούρδοι θα κληθούν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στις χερσαίες επιχειρήσεις, θα τεθεί αναγκαστικά ζήτημα κουρδικού κράτους. Ο συνεπαγόμενος αναπόφευκτος αλυτρωτισμός θα απειλήσει τη γεωπολιτική σταθερότητα της Τουρκίας. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, θα σταματήσει η αστάθεια στην Τουρκία ή θα κινηθεί δυτικά, σε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης;

Τα δύο προβλήματα, εσωτερικό πνευματικό και εξωτερικό γεωπολιτικό, αλληλοτροφοδοτούνται και αλληλοενισχύονται. Το άνοιγμα των συνόρων, η ευκολία στις μεταφορές και τις επικοινωνίες, η κοινωνία της πληροφορίας έχουν προωθήσει τη δικτυωτή γεωπολιτική οργάνωση, περιορίζοντας τον σταθεροποιητικό ρόλο της εδαφικής, την οποία κληροδότησαν στην Ευρώπη οι θρησκευτικοί πόλεμοι. Οι προνεωτερικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής επωφελούνται από τις μετανεωτερικές εξελίξεις για να θίξουν τις αμυντικές δομές των δυτικών κρατών. Τα εδάφη αποδεικνύονται ανέτοιμα να αντιμετωπίσουν τα δίκτυα. Ελασσον δείγμα της αναντιστοιχίας αυτής αποτελεί η «πλευρική» στρατηγική, όπως εφαρμόστηκε στις πρόσφατες επιθέσεις: στη Γαλλία έδρασαν Βέλγοι τζιχαντιστές, μέλη της ενιαίας δικτυωτής τρομοκρατικής οργάνωσης, άγνωστοι στις εδαφικά οργανωμένες γαλλικές υπηρεσίες πληροφοριών.

Η τρέχουσα γαλλο-μεσανατολική κρίση αποκαλύπτει νέες γεωπολιτικές πραγματικότητες οι οποίες αμφισβητούν τον διαχωρισμό ανάμεσα σε μια ειρηνική, δημοκρατική, εύπορη Δύση και στις ασταθείς αφρικανικές και ανατολικές της περιφέρειες. Οι αλλαγές δεν αφορούν μόνο τη μορφή της γεωπολιτικής αλλά και το γενετικό της υλικό. Οι τρομοκρατικές ενέργειες στο Παρίσι αφ’ εαυτές δεν επαρκούν για μια ευρεία συνειδητοποίηση της ποιοτικής αυτής αλλαγής. Ομως, προστιθέμενες στο αίσθημα του οικονομικού αδιεξόδου, στην υποχώρηση των κοινωνικών κεκτημένων και στις περιβαλλοντικές απειλές, υπογραμμίζουν το τέλος της ευρωπαϊκής ουτοπίας. Η επιστροφή του Ανατολικού Ζητήματος, η πολιτικοποίηση των θρησκευτικών ταυτοτήτων, τα ακραία πολιτικά κινήματα, η οικονομική κρίση και, κυρίως, η συγκρότηση των προβλημάτων αυτών σε δυναμικά συστήματα καθιστούν προβληματική τη συντήρηση των ψευδαισθήσεων.

Στις 13 Νοεμβρίου, οι τζιχαντιστές, μαζί με τις ανθρώπινες ζωές, διέλυσαν τη γαλλική και ευρωπαϊκή ανεμελιά. Ετσι εξηγείται το διεθνές τεράστιο κύμα συγκίνησης. Εθεσαν σε κίνηση εξελίξεις οι οποίες ενδέχεται να οδηγήσουν στη συνειδητοποίηση και την προσαρμογή στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα. Αρκεί το πένθος για έναν κόσμο που, ύστερα από 25 χρόνια σχετικής ευφορίας, καταλήγει σε αδιέξοδο να μην εγκλωβιστεί στη φάση του θυμού, αναβιώνοντας τους παλαιούς ευρωπαϊκούς εφιάλτες της ξενοφοβίας, του αυταρχισμού και της βίας.

* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I).

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή