Κώστας Κατσουλάρης
«Νυχτερινό ρεύμα»
διηγήματα
εκδ. Πόλις
Η Αθήνα ορίζει τον τόπο, σε αυτές τις τέσσερις ιστορίες του Κώστα Κατσουλάρη, με την έννοια του κλειστού θερμοκηπίου αλλά κι ενός αχανούς και αταξινόμητου θόλου. Θα χαρακτήριζε όμως κανείς «αθηναϊκά» τα διηγήματα του Κώστα Κατσουλάρη; Περισσότερο θα τα έλεγα πεζογραφήματα μιας ειδικής αστικής ιδιοσυγκρασίας που ισορροπούν ανάμεσα στη γραφή «δωματίου» και στη γραφή «καταστάσεων».
Ο Κώστας Κατσουλάρης –με τα τέσσερα διηγήματα στη συλλογή «Νυχτερινό ρεύμα»– προσεγγίζει εκ νέου εκδοχές και παραμέτρους της αστικής πεζογραφίας. Με την αναφορά στο «άστυ» υπονοείται ο ευρύς, πλατύς και ανώνυμος αστικός χώρος και δηλώνεται το βάθος και το απρόβλεπτο της εμπειρίας μέσα σε αυτόν. Αν δεχθεί κανείς αυτήν την αντικειμενική και τεχνική προσέγγιση, οι αστικές ιστορίες του Κώστα Κατσουλάρη εγγράφονται πάνω στο σώμα μιας ήδη χωνεμένης αλλά διαρκώς διευρυνόμενης αθηναϊκής παράδοσης.
Ο Κώστας Κατσουλάρης δείχνει να ευδοκιμεί, σαν να μην μπορεί να κάνει αλλιώς, στο κλίμα του αστικού δράματος. Ως «δράμα» θα χαρακτήριζα τα πλέγματα σχέσεων με τα οποία αιμοδοτεί τις ιστορίες του. Κορυφαίο διήγημα του Κώστα Κατσουλάρη είναι το «Νυχτερινό ρεύμα», το οποίο δανείζει και τον τίτλο του στη συλλογή. Χτισμένο πάνω στη σχέση του ενήλικου γιου και της ηλικιωμένης μητέρας, το «Νυχτερινό ρεύμα» εγγράφεται στη γενική φιλολογία με αυτό το θέμα, και όταν λέω «γενική φιλολογία» περιλαμβάνω ακόμη και θεωρητικές αναλύσεις εικαστικών έργων του Λούσιαν Φρόιντ, του Φράνσις Μπέικον ή του Αλμπέρτο Τζακομέτι. Αν δει κανείς το λογοτεχνικό έργο ως έχει, αν δηλαδή σταθεί κανείς στην πεζογραφική δύναμη του «Νυχτερινού ρεύματος» και μόνο, πολλά θα έχει να αντλήσει σε επίπεδο απόλαυσης γραφής.
Ομως, είναι τέτοιο το θέμα και είναι τέτοιος ο χειρισμός εκ μέρους του Κώστα Κατσουλάρη ώστε το «Νυχτερινό ρεύμα» δραπετεύει από το στενό πλαίσιο της γραφής και αγκαλιάζει πολύπλευρα μια καταγωγική, κοινή, υπαρξιακή συνθήκη. Γίνεται με άλλα λόγια λειτουργική λογοτεχνία.
Η λογοτεχνία που «λειτουργεί» κινείται ψυχονοητικά και έχει τεράστια συνειρμική δύναμη καθώς σύρει τον αναγνώστη να φωτίσει εσωτερικές περιοχές. Στο «Νυχτερινό ρεύμα» αισθάνθηκα πως γινόμουν δέκτης μιας απρόσκλητης καταιγίδας που με υποχρέωνε σε μια παλινδρόμηση και διαρκή μετατόπιση από την εξωτερική παρατήρηση στην εσωτερική ανασκόπηση. Η μητέρα στο «Νυχτερινό ρεύμα» μου έμεινε σαν ένας βράχος από αέρα, σαν μια ακτή προς την οποία διαρκώς κολυμπάς. Θα μπορούσε να είναι μια εμβληματική φιγούρα του μοντερνισμού.
Στην κατηγορία της αλληγορίας, το διήγημα «Νεκρός σκύλος τα μεσάνυχτα» μοιάζει βαμμένο στο φως της νύχτας. Η σχέση πόλης και βουνού αποκτά ψυχαναλυτικό χαρακτήρα, με τη δράση στην περιαστική ζώνη σε διαρκές μεταίχμιο και ρευστή φωτεινότητα.
Ο Κώστας Κατσουλάρης χτίζει προσωπογραφίες μέσα σε αστικά «δώματα» πυκνής έντασης. Ενηλικιωμένος στα τέλη της δεκαετίας του ’80 γίνεται εκφραστής μιας γενιάς, αλλά πάνω από όλα διατηρεί μια αυτόφωτη θέση που μοιάζει να έχει ενεργητική σχέση με το άστυ και τα μυστήριά του.