Το 1988 η οικονομική κατάσταση στη Σουηδία συγκέντρωνε την προσοχή της διεθνούς κοινότητας. Επειτα από περίπου δύο δεκαετίες εφαρμογής πολιτικών που έβλαψαν την ανάπτυξη και ενθάρρυναν τον πληθωρισμό, φάνηκε να έχει γίνει μια αλλαγή προς το τέλος αυτής της περιόδου. Η σουηδική οικονομία αναπτυσσόταν ταχέως. Τα ελλείμματα του προϋπολογισμού μετατρέπονταν σε πλεονάσματα και το χρέος της κυβέρνησης άρχισε να μειώνεται. Αλλά η φαινομενική αυτή βελτίωση στην επίδοση της οικονομίας και στα δημόσια οικονομικά ήταν το αποτέλεσμα μιας χρηματοοικονομικής φούσκας. Μια πολύ μεγάλη υποτίμηση της σουηδικής κορώνας το 1982, με σκοπό την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, οδήγησε σε επίμονα υψηλό πληθωρισμό. Η απελευθέρωση των κεφαλαιαγορών το 1985 σε ένα τέτοιο περιβάλλον ήταν το έναυσμα μιας τεράστιας φούσκας στην αγορά των ακινήτων. Ο πληθωρισμός, σε συνδυασμό με μια σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία, οδήγησε επίσης σε μείωση της ανταγωνιστικότητας.
To 1990 η φούσκα έσκασε – όπως συμβαίνει πάντα. Οι συνέπειες ήταν δραματικές. Η εγχώρια ζήτηση κατέρρευσε, καθώς τα νοικοκυριά αναγκάστηκαν να προσαρμόσουν τους προϋπολογισμούς τους. Τα φορολογικά έσοδα μειώθηκαν και η δημόσια δαπάνη αυξήθηκε λόγω της χαμηλότερης κατανάλωσης και της αυξημένης ανεργίας. Αυτός ήταν ο κύριος λόγος των ταχέως αυξανόμενων ελλειμμάτων, που έφτασαν στο 15% του ΑΕΠ το 1993. Από αυτό περίπου 4% του ΑΕΠ ήταν το κόστος διαχείρισης της κρίσης στο τραπεζικό σύστημα (ποσό που μετέπειτα ανακτήθηκε). Το χρέος της κυβέρνησης αυξήθηκε από 44% του ΑΕΠ το 1990 σε 78% το 1995. Οταν έρχεται κάποιος αντιμέτωπος με μια κρίση χρέους, δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Οι δαπάνες πρέπει να μειωθούν και/ή τα έσοδα να αυξηθούν. Αλλά είναι αδύνατο να επιτύχει κάποιος μόνο με μέτρα λιτότητας. Είναι απαραίτητο να συνδυαστούν οι αποφάσεις αλλαγής του νομοθετικού πλαισίου φορολόγησης και δαπανών με διαρθρωτικές αλλαγές που βελτιώνουν τις συνθήκες για ανάπτυξη. Είναι επίσης ζωτικής σημασίας να προσδιοριστούν οι αιτίες των δημοσιονομικών προβλημάτων, πράγμα που είναι πάντοτε ευκολότερο να γίνει μετά την εκδήλωση της κρίσης. Ιδιαίτερα, εάν η φούσκα που έχει σκάσει αφορά τιμές ακινήτων, πρέπει κάποιος να είναι προσεκτικός όταν εφαρμόζει λιτότητα και πρέπει να αποφεύγει την επιβολή άμεσων μέτρων. Η εμπειρία της δεκαετίας του 1930 προκαλεί τρόμο.
Η σταθεροποίηση του σουηδικού προϋπολογισμού διήρκησε 3-4 έτη και τα μέτρα που εφαρμόστηκαν ανήλθαν σε περίπου 10% του ΑΕΠ. Προτεραιότητα δόθηκε σε μέτρα που μπορούσαν να αυξήσουν την παραγωγικότητα ενώ ταυτόχρονα να μειώσουν τις δαπάνες. Ενα παράδειγμα αποτελεί η μείωση στις αποζημιώσεις για ιατροφαρμακευτική κάλυψη και στα επιδόματα ανεργίας. Επιδόματα στέγασης, τα οποία ανέρχονταν στο 2% του ΑΕΠ, καταργήθηκαν. Η φορολογική βάση διευρύνθηκε με την κατάργηση ορισμένων εξαιρέσεων. Η σουηδική κυβέρνηση, στηριζόμενη από μια ευρεία πλειοψηφία στη Βουλή, αποφάσισε να απελευθερώσει τις αγορές προϊόντων ώστε να ενισχύσει τον αναπτυξιακό δυναμισμό. Επιτράπηκε στις ιδιωτικές επιχειρήσεις να ανταγωνιστούν τις δημόσιες στους τομείς Υγείας και Παιδικής Μέριμνας. Η σουηδική κυβέρνηση και το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης θέλησαν να υπερασπιστούν τη σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία, ενώ παράλληλα προώθησαν μια εσωτερική υποτίμηση. Ομως στο τέλος δεν μπόρεσαν να προστατέψουν το νόμισμα, με αποτέλεσμα την υποτίμηση της κορώνας στα τέλη του 1992. Αυτό, ωστόσο, βελτίωσε περαιτέρω την ανταγωνιστικότητα.
Ως αποτέλεσμα των διαρθρωτικών αλλαγών και της απελευθέρωσης των αγορών, άρχισε η ανάπτυξη, η οποία συνεισέφερε σε μια επιτυχημένη μείωση του χρέους. Το χρέος της κυβέρνησης σήμερα είναι 36%του ΑΕΠ. Μεταξύ των ετών 1995 και 2004 ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης ήταν κατά μέσο όρο 3,5%.
Προκειμένου να αποφευχθεί μια μελλοντική κρίση, ψηφίστηκε νέος νόμος σύμφωνα με τον οποίο η κυβέρνηση προτείνει και η Βουλή εγκρίνει ένα πλαφόν δημοσίων δαπανών. Εάν γίνει υπέρβαση του ανώτατου αυτού ορίου, η κυβέρνηση πρέπει να προτείνει μέτρα επαναφοράς τους κάτω από το όριο. Συμπερασματικά, για την έξοδο από την κρίση χρέους, εκτός από μέτρα σταθεροποίησης των δημοσίων δαπανών, είναι σημαντική η εφαρμογή διαρθρωτικών αλλαγών και η υιοθέτηση πολιτικών που ευνοούν την ανάπτυξη.
* Ο κ. Bo Lundgren είναι πρώην υπουργός Δημοσιονομικών και Οικονομικών της Σουηδίας (θα είναι ομιλητής στο 2ο Επιχειρηματικό Φόρουμ Ελλάδας-Σουηδίας, που διοργανώνει στις 3 και 4 Δεκεμβρίου 2015 το Ελληνοσουηδικό Επιμελητήριο).