Ο πλανήτης είναι εθισμένος στο αμερικανικό δολάριο σε πρωτοφανή βαθμό σήμερα. Προσωπικά, αποκαλώ αυτό το φαινόμενο «πρωτόγονη οικονομία»: ένα μοντέλο όπου κανείς δεν επωφελείται από ένα πιο ισχυρό δολάριο.
Το 70% του συνολικού αποθέματος ξένου συναλλάγματος σε παγκόσμιο επίπεδο διατηρείται σε αμερικανικά δολάρια, ενώ το 60-70% του συνολικού χρέους που έχει εκδοθεί από τις αρχές της χρηματοπιστωτικής κρίσης, τα έτη 2007-2008, είναι επίσης σε δολάρια. Επιπλέον, η διαπραγμάτευση των περισσότερων εμπορευμάτων εκτελείται σε δολάρια. Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο ποσοστό από τα περιουσιακά στοιχεία, τις υποχρεώσεις και τις χρηματορροές είναι εκφρασμένο σε δολάρια.
Οσο το δολάριο ενισχύεται, οι τιμές των εμπορευμάτων περιστέλλονται. Με τη σειρά τους, οι χαμηλότερες τιμές των εμπορευμάτων μειώνουν περαιτέρω τις εξαγωγές των αναδυόμενων αγορών και των χωρών παραγωγής ενέργειας, περιορίζοντας κατ’ επέκταση και τις εισαγωγές τους (δηλαδή τις εξαγωγές των ΗΠΑ και της Ευρώπης). Εν τέλει, αυτό μειώνει το πλεόνασμα – το οποίο παραδοσιακά οι χώρες αυτές επενδύουν σε αμερικανικούς τίτλους.
Το ισχυρό δολάριο μειώνει την ανάπτυξη και τις τιμές των εμπορευμάτων, ενώ αυξάνει το κόστος αποπληρωμής του παγκόσμιου χρέους των 57 τρισ. δολ. που δημιουργήθηκε από το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης και έπειτα.
Από την αρχή της κρίσης, η οικονομική ανάπτυξη είναι πολύ μικρή. Ακόμα και αυτή, όμως, έχει χρηματοδοτηθεί κατά κύριο λόγο από το χρέος, καθώς παρατηρούνται ιστορικά χαμηλά επίπεδα παραγωγικότητας και καινοτομίας, σε συνδυασμό με δυσμενή δημογραφικά στοιχεία παγκοσμίως. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τους δύο βασικούς παράγοντες που προσδιορίζουν την οικονομική ανάπτυξη: τη δημογραφική τάση και την παραγωγικότητα. Η παγκόσμια απάντηση στην τεράστια οικονομική επιβράδυνση και πτώση της καταναλωτικής εμπιστοσύνης ήταν η κάθετη πτώση των επιτοκίων, ώστε να δημιουργηθεί «φθηνό χρήμα». Το πρόβλημα είναι ότι το φθηνό χρήμα δεν οδηγεί μόνο σε εσφαλμένη κατανομή πόρων, αλλά και σε προβληματική διάρθρωση των κινήτρων, χωρίς επενδύσεις και, ως εκ τούτου, χωρίς παραγωγικότητα.
Βρισκόμαστε πλέον στη χρονική στιγμή που η Fed θα αρχίσει τη διαδικασία κανονικοποίησης της νομισματικής πολιτικής. Αυτό θα συμβεί μάλλον στη συνάντηση του Δεκεμβρίου ή το α΄ τρίμηνο του 2016.
Πολλοί διατυπώνουν την άποψη πως η αγορά μπορεί εύκολα να αντιμετωπίσει τα υψηλότερα επιτόκια. Συνολικά, αναμένεται μια αύξηση μόλις 25 ή 75 μονάδων βάσης στη διάρκεια του επόμενου έτους. Επιτρέψτε μου, ωστόσο, να εκφράσω τις ανησυχίες μου.
Δραστηριοποιούμαι στην αγορά από το 1989 και στη διάρκεια της καριέρας μου έχουν πραγματοποιηθεί μόλις τρεις αυξήσεις επιτοκίων από τη Fed. Περίπου το 70-80% των επαγγελματιών επενδυτών στα χρηματοπιστωτικά κέντρα σε ολόκληρο τον κόσμο δεν έχουν ζήσει ποτέ μια αύξηση επιτοκίων, ούτε έχουν πραγματοποιήσει συναλλαγές υπό το καθεστώς της. Δεν είμαι και τόσο σίγουρος, λοιπόν, ότι η αύξηση των επιτοκίων θα εξελιχθεί τόσο ομαλά όσο πιστεύουν πολλοί σχολιαστές της οικονομικής επικαιρότητας και στελέχη των κεντρικών τραπεζών. Ομως όταν ξεκινήσει το πάρτι, θα είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τα ιστορικά στοιχεία – και έτσι επιστρέφουμε ξανά στο θέμα του δολαρίου και της αντίστροφης συσχέτισης.
Η ειρωνεία είναι ότι αν η ιστορία δεν επαναληφθεί και το δολάριο δεν αποδυναμωθεί, τότε μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το αποτέλεσμα: παγκόσμια ύφεση, χαμηλότερες τιμές εμπορευμάτων, αποπληθωρισμός και άλλη μια τεράστια πίεση για το χρέος. Μόνο που αυτήν τη φορά θα αφορά ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία, όχι μόνο τις αναδυόμενες αγορές.
Καλώς ήρθατε στην πρωτόγονη οικονομία – εκεί όπου το ισχυροποιημένο δολάριο δεν συμφέρει κανέναν. Ούτε καν την Ευρώπη.
* O Steen Jakobsen είναι επικεφαλής οικονομολόγος της Saxo Bank.