Είναι αλήθεια πως εν έτει 2015 και παρ’ όλες τις τεχνολογικές εξελίξεις, η εμπειρία του επισκέπτη στα μεγαλύτερα εκθεσιακά και μουσειακά ιδρύματα της Ελλάδας -σε έναν βαθμό και παγκοσμίως- ελάχιστα έχει μεταλλαχθεί σε σχέση με τον τελευταίο αιώνα. Αν εξαιρέσουμε τη χρήση των audio guides, τα περισσότερα από αυτά μάλλον αγνοούν τις εναλλακτικές μορφές πληροφόρησης -πόσο μάλλον αλληλεπίδρασης- που τα σύγχρονα ψηφιακά μέσα μπορούν να προσφέρουν στον θεατή. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν και περιπτώσεις όπου συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο: με αφορμή το άνοιγμα του νέου Ψηφιακού Μουσείου της Ακαδημίας Πλάτωνος, επιλέγουμε και παρουσιάζουμε 3 συν 1 περιπτώσεις εκθέσεων ή μουσείων, τα οποία τοποθετούν τις ψηφιακές εφαρμογές στο επίκεντρο.
Το Ψηφιακό Μουσείο, το οποίο εγκαινιάστηκε από το Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού στα τέλη του περασμένου μήνα, βρίσκεται στην καρδιά του πάρκου της Ακαδημίας Πλάτωνος. Εκεί ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με το έργο του σπουδαίου φιλοσόφου αλλά και με την ατμόσφαιρα της εποχής του, αποκλειστικά μέσω των ψηφιακών εφαρμογών: οθόνες αφής οι οποίες προσφέρουν πληροφοριακό υλικό και εικονικές περιηγήσεις, θεματικές βιντεοπροβολές, παιχνίδια και κουίζ συνθέτουν το πλέγμα μιας απόλυτα σύγχρονης εμπειρίας, η οποία επιχειρεί, και μάλλον τα καταφέρνει, να σε ταξιδέψει πίσω στον χρόνο.
Παρόμοια -και σε μεγαλύτερο βάθος- αλληλεπίδραση με την τεχνολογία απολαμβάνει κανείς στη θαυμάσια περιοδική έκθεση «Digital Revolution» (μέχρι 10 Ιανουαρίου) της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Εχοντας ήδη σημειώσει εξαιρετικά ποσοστά προσέλευσης (3.000 επισκέπτες μ.ο. την εβδομάδα), η έκθεση δίνει τη δυνατότητα στο κοινό να έρθει σε επαφή και να διαδράσει με τις ψηφιακές τέχνες.
«Στόχος της παρουσίασης είναι να μπει ο θεατής στη διαδικασία αλληλεπίδρασης και να θέσει τα δικά του ερωτήματα. »Οι σημερινές τεχνολογικές δυνατότητες μας επιτρέπουν να προσφέρουμε την ψευδαίσθηση της διάδρασης απέναντι σε έναν “οργανισμό” ανάλογο με εμάς τους ίδιους. Πριν από 15 χρόνια, για παράδειγμα, κάτι τέτοιο θα ήταν πρακτικά αδύνατο», μας λέει ο επιμελητής της έκθεσης Χρήστος Καρράς και συμπληρώνει: «Το πραγματικά επαναστατικό στοιχείο είναι πως το έργο είναι δυναμικό· επί της ουσίας ο ίδιος ο θεατής τού δίνει την τελική του μορφή κι αυτό προφανώς αποτελεί μια πρωτόγνωρη εμπειρία».
Παίξτε εικονικά κρουστά
Ενας από τους πρώτους χώρους στην Αθήνα, ο οποίος χρησιμοποίησε σε μεγάλη έκταση τις ψηφιακές εφαρμογές για τις παρουσιάσεις του, ήταν το Ευγενίδειο Πλανητάριο. Το επιστημονικό ίδρυμα διαθέτει τη μεγαλύτερη και εντυπωσιακότερη θόλο ψηφιακών προβολών στη χώρα, προσφέροντας στους επισκέπτες του μια μοναδική εμπειρία με προγράμματα που μας ξεναγούν στις απώτερες γωνιές του Διαστήματος. Κάτι τέτοιο φυσικά προϋποθέτει πως το υλικό θα ακολουθεί τις τεχνολογικές εξελίξεις. «Είναι σημαντικό να μπορούμε να αναβαθμίζουμε το hardware (το έχουμε κάνει 4 φορές ώς τώρα) ώστε αυτό να ικανοποιεί τις απαιτήσεις του ψηφιακού υλικού που παράγεται. Είναι αυτονόητο πως ο σημερινός θεατής θέλει κάτι απόλυτα σύγχρονο για να εντυπωσιαστεί», μας αναφέρει ο διευθυντής Μάνος Κιτσώνας.
Εκτός όμως της θόλου, το Ιδρυμα Ευγενίδου διαθέτει ακόμα έναν ψηφιακά προσανατολισμένο χώρο. Η Διαδραστική Εκθεση Επιστήμης και Τεχνολογίας περιλαμβάνει συνολικά 65 εκθέματα, τα οποία χωρίζονται θεματικά σε επιμέρους κατηγορίες (Υλη και Υλικά, Ηχος και Εικόνα, Βιοτεχνολογία). Εκεί μικροί και μεγάλοι μπορούν για παράδειγμα να παίξουν εικονικά κρουστά, να κάνουν μια εικονική διαδρομή με ιστιοσανίδα ή να δημιουργήσουν το λευκό φως συνδυάζοντας κατάλληλα τα υπόλοιπα χρώματα.
Οι ψηφιακές εφαρμογές ωστόσο δεν είναι απαραίτητο να βρίσκονται πάντα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Αντιθέτως, θα μπορούσαν να δράσουν εξαιρετικά και ως συμπλήρωμα σε πιο κλασικού ύφους παρουσιάσεις, όπως μια έκθεση ζωγραφικής, ή εμπλουτίζοντας τον τρόπο προβολής της μόνιμης συλλογής ενός μουσείου. Σκεφθείτε, ας πούμε, τα καταπληκτικά εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού ή του Μουσείου της Ακρόπολης να συνοδεύονται κι από στοιχεία μιας εικονικής περιήγησης στην αρχαία Ελλάδα. Η τεχνολογία προφανώς και δεν πρόκειται να αντικαταστήσει ούτε και να υποβαθμίσει τα πραγματικά εκθέματα· είναι σημαντικό ωστόσο, στη σημερινή εποχή της ψηφιακής έκρηξης, τα διάφορα ιδρύματα να μιλήσουν και αυτή τη «γλώσσα» προκειμένου να προσελκύσουν (ειδικά) τους νεότερους επισκέπτες.
Γ. Ιακωβίδης: ψηφιακός, και στο χωριό του
Ενα από τα ελάχιστα εξ ολοκλήρου ψηφιακά μουσεία στην Ελλάδα βρίσκεται στα Χύδηρα της Λέσβου. Η πατρίδα του Γεώργιου Ιακωβίδη φιλοξενεί ένα τριώροφο κτίσμα αφιερωμένο στον σπουδαίο ζωγράφο. Ελλείψει των αυθεντικών έργων, το μουσείο, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ιδρυμα Νικόλαος Γ. Παπαδημητρίου, χρησιμοποιεί την τεχνολογία προκειμένου να αναπαραστήσει τη ζωγραφική του Ιακωβίδη αλλά κυρίως να προσφέρει στον θεατή μια πιο συνολική εποπτεία του έργου του. Μέσα από θεματικές ενότητες και με τη χρήση διάφορων εφαρμογών, όπως ο μεγεθυντικός φακός, η απομόνωση στοιχείων του πίνακα κατά την ανάλυσή του, η σύγκριση με άλλα έργα είτε του ίδιου του Ιακωβίδη είτε των δασκάλων του, καθώς και με τον συνδυασμό αφήγησης και γραφικών, οι διαδραστικές οθόνες αφής του μουσείου λειτουργούν ως ιδανικοί ξεναγοί. Κατά τα λοιπά, υπάρχουν ακόμα οι κλασικές μηχανές ακουστικής περιήγησης, διαθέσιμες σε 9 γλώσσες, ενώ σε έναν από τους χώρους του μουσείου λειτουργεί και θεματική βιντεοπροβολή.