Ποσοτικούς στόχους για τη μείωση των αποβλήτων που παράγονται σε όλους τους τομείς της οικονομικής ζωής, από τα αστικά απορρίμματα έως τα βιομηχανικά απόβλητα, θέτουν το ένα μετά το άλλο τα ευρωπαϊκά κράτη. Στόχος είναι η αποδοτικότερη χρήση των πόρων της κάθε χώρας μέσα στην επόμενη δεκαετία. Η Ελλάδα, ως είθισται, σε περιβαλλοντικά θέματα βρίσκεται ακόμα πολύ πίσω, έχοντας μόνο εκπονήσει μια μελέτη για το πώς θα μπορούσε να είναι η εθνική της στρατηγική.
Η οδηγία-πλαίσιο για τα απορρίμματα (2008) δέσμευσε τα κράτη-μέλη να υιοθετήσουν προγράμματα μείωσης των παραγόμενων ποσοτήτων απορριμμάτων μέχρι τις 12 Δεκεμβρίου 2013. Ο περιορισμός των παραγόμενων απορριμμάτων βρίσκεται στην κορυφή της «ιεραρχίας» της Οδηγίας, κάτι που αντανακλάται και σε άλλες κοινοτικές πολιτικές, όπως το 7ο πρόγραμμα-πλαίσιο για το περιβάλλον (2013). Σύμφωνα με τον οδικό χάρτη για μια Ευρώπη αποδοτικότερη στη χρήση των πόρων της, η παραγωγή αποβλήτων στην Ε.Ε. θα πρέπει να βρίσκεται σε μείωση μέχρι το 2020.
Η έκθεση «Η πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων στην Ευρώπη», την οποία εκπόνησε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (European Environmental Agency), μας δίνει μια εικόνα των πολιτικών που ακολουθούνται… ή δεν ακολουθούνται σε επίπεδο Ε.Ε. για τον ενδιαφέροντα αυτό τομέα.
Πού βρίσκεται η Ελλάδα; Οπως επισημαίνεται στην έκθεση… πουθενά, καθώς το 2014 δεν είχε θέσει μέτρα σε εφαρμογή (ομοίως, η Κύπρος, η Κροατία, η Δανία, η Ρουμανία και η Σλοβενία). Πρώτες θέσπισαν ανάλογα προγράμματα η Φινλανδία και η επαρχία της Φλάνδρας στο Βέλγιο το 2007, ενώ ακολούθησαν η Πορτογαλία και το Λουξεμβούργο το 2010. Η γειτονική μας Βουλγαρία έθεσε σε εφαρμογή την πρώτη της στρατηγική το 2013.
Αναλυτικά, σύμφωνα με την έκθεση:
• Μέχρι το τέλος του 2014, 24 χώρες είχαν υιοθετήσει 27 εθνικά και περιφερειακά προγράμματα μείωσης της παραγωγής στερεών, μη επικίνδυνων, αποβλήτων.
• Τα 17 από τα 27 προγράμματα θέτουν ποσοτικούς στόχους, είτε γενικούς είτε ανά κατηγορία αποβλήτων. Για παράδειγμα, η Ολλανδία στοχεύει στη μείωση του όγκου των παραγόμενων απορριμμάτων κατά 1,5% ανά έτος για τα επόμενα 9 χρόνια. Η Βουλγαρία και η Ισπανία έχουν στόχο τη συνολική μείωση κατά 10% από το 2010 στο 2020. Ενώ η Σουηδία στοχεύει το 2018 οι ποσότητες των απορριμμάτων να είναι μικρότερες του 2010, με την εξαίρεση του μεταλλευτικού τομέα.
• Τα προτεινόμενα μέτρα ποικίλλουν. Το 39% εστιάζει στη μείωση απορριμμάτων μέσω καλύτερου σχεδιασμού, 40% σχετίζεται με την κατανάλωση και 21% εντάσσει τη μείωση στην παραγωγή αποβλήτων μέσα στον ευρύτερο σχεδιασμό του για τα απορρίμματα. Κάποιες χώρες έθεσαν προτεραιότητες: για παράδειγμα η Αυστρία έδωσε βάση στη μείωση των αποβλήτων από τις κατασκευές (μπάζα, χωματουργικά υλικά), ενώ η Πολωνία των αποβλήτων από τη λατομική και μεταλλευτική δραστηριότητα.
• Oσον αφορά τα εργαλεία πολιτικής, το 63% των μέτρων αφορά την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού, το 16% οικονομικά εργαλεία, το 14% κανονιστικά μέτρα και το 7% συμφωνίες σε εθελοντική βάση (με τους παραγωγούς). Για παράδειγμα, οι σκανδιναβικές χώρες αποφάσισαν να συνεργαστούν από κοινού για τη μείωση των επικίνδυνων ουσιών στην κλωστοϋφαντουργία τους, παρέχοντας ένα σύστημα πιστοποίησης των προϊόντων.
Μελέτη για πρόληψη
Η Ελλάδα ανέθεσε το 2013 την πραγματοποίηση μελέτης με θέμα «Εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων». Η μελέτη, που παραδόθηκε στο τέλος του 2014, θέτει τέσσερις τομείς προτεραιότητας (απόβλητα τροφίμων, χαρτί, υλικά συσκευασιών, ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός) και προτείνει δέσμες μέτρων. Ωστόσο το μόνο που έχει συμβεί έως τώρα είναι… η ανάρτηση της μελέτης στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΚΑ.
Ας δούμε όμως και ένα από τα πιο ενδιαφέροντα προγράμματα στην Ευρώπη, το οποίο υλοποιείται στη Φλάνδρα. Μια σειρά από φορείς που σχετίζονται με το περιβάλλον ίδρυσαν τον οργανισμό-ομπρέλα Komosie, που ανέλαβε να υλοποιήσει ένα φιλόδοξο εγχείρημα: να κάνει την επαναχρησιμοποίηση κομμάτι της ζωής των Φλαμανδών. Σήμερα ο Komosie αριθμεί 31 κέντρα και 118 καταστήματα τα οποία ασχολούνται με συλλογή, διαχωρισμό, επισκευή και επαναπώληση αντικειμένων όπως ρούχα, ηλεκτρονικές συσκευές, βιβλία, παιχνίδια και ποδήλατα. Η επιτυχία του σχήματος σχετίζεται με την υποστήριξή του από την κυβέρνηση, η οποία έχει τη μορφή επιδοτήσεων. Στόχος του Komosie για το 2015 είναι να συλλέγει 5 κιλά επαναχρησιμοποιήσιμων αγαθών ανά κάτοικο και να παρέχει εργασία πλήρους απασχόλησης σε 3.000 άτομα.