Δεκέμβριος 2015 και τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) καθώς και οι νέοι πτυχιούχοι τους αντιμετωπίζουν πρωτόγνωρες δυσκολίες: η κρατική χρηματοδότηση για τα ΑΕΙ έχει μειωθεί κατά 75% από το 2010, η ανεργία των νέων πτυχιούχων αυξάνεται, νέοι ερευνητές εκπατρίζονται λόγω έλλειψης κονδυλίων, καθηγητές εξωθούνται σε παραίτηση για οικονομικούς λόγους, συνεχίζοντας την καριέρα τους σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Την ίδια ώρα το κύμα συνταξιοδοτήσεων συνεχίζεται ενώ δεν έχει αναπληρωθεί καμία θέση καθηγητή από το 2010. Θα αφήσουμε, λοιπόν, το ελληνικό πανεπιστήμιο –τον σημαντικότερο πυλώνα παραγωγής γνώσης και καινοτομίας της χώρας– να πεθάνει; Θα εγκαταλείψουμε τους νέους πτυχιούχους μας, τους ηγέτες των μελλοντικών αλλαγών στην επιστήμη, την πολιτική, τις κοινωνικές δράσεις, τις επιχειρήσεις; Προφανώς και όχι. Σκοπός του άρθρου είναι να διατυπώσει τέσσερις συγκεκριμένες προτάσεις-λύσεις για την ανατροπή της υφιστάμενης θλιβερής κατάστασης.
1. Ιδρυση προπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών που θα απευθύνονται αποκλειστικά σε αλλοδαπούς φοιτητές, στην αγγλική γλώσσα, με καταβολή διδάκτρων: η πρόταση υλοποιείται άμεσα λόγω του μεγάλου αριθμού μαθημάτων που ήδη διδάσκονται στην αγγλική γλώσσα στα ελληνικά ΑΕΙ, στο πλαίσιο των προγραμμάτων ανταλλαγής φοιτητών με πανεπιστήμια του εξωτερικού. Πέρα από τα σημαντικά έσοδα-ανάσα που θα αντληθούν, θα ενισχυθεί σημαντικά και η διεθνοποίηση των πανεπιστημίων μας. Συγκεκριμένα, θα σηματοδοτηθεί η έναρξη στρατηγικών συνεργασιών με γνωστά πανεπιστήμια του εξωτερικού, με σκοπό την εκατέρωθεν αξιοποίηση καθηγητών, ερευνητών, εγκαταστάσεων, μαθημάτων χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση. Παράλληλα, η φοίτηση ταλαντούχων αλλοδαπών φοιτητών στα πανεπιστήμιά μας θα ενισχύσει την πολυπολιτισμικότητα καθώς και την αναγνωρισιμότητα των πανεπιστημίων μας στις κοινωνίες άλλων χωρών.
2. Στήριξη της ερευνητικής δραστηριότητας με την παραγωγική διαδικασία: φορολογική απαλλαγή για πέντε συνεχόμενες χρήσεις και 5% φορολογία στα κέρδη των επιχειρήσεων από την πώληση προϊόντων που αξιοποίησαν τη δική τους διεθνώς αναγνωρισμένη πατέντα (στην Κύπρο το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται περίπου στο 2,5%). Λαμβάνοντας, συνεπώς, υπόψη ότι η πλειονότητα των πατεντών/ευρεσιτεχνιών στη χώρα μας παράγεται στα ερευνητικά εργαστήρια των ΑΕΙ, η εφαρμογή της συγκεκριμένης πρότασης θα δώσει κίνητρο αφενός στα μέλη της ερευνητικής κοινότητας των ΑΕΙ να ιδρύσουν spin-off εταιρείες για την εμπορική αξιοποίηση και εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνάς τους και αφετέρου στις δημιουργικές ελληνικές επιχειρήσεις να χρηματοδοτήσουν τα εργαστήρια των ΑΕΙ, με σκοπό την παραγωγή καινοτόμων προϊόντων.
3. Ενδυνάμωση των δομών απασχόλησης και σταδιοδρομίας (ΔΑΣΤΑ) των ΑΕΙ: για κάθε 1.000 φοιτητές, θα πρέπει να υπάρχει ένας σύμβουλος εύρεσης εργασίας πλήρους απασχόλησης. Υπάρχουν ικανότατα στελέχη στον δημόσιο τομέα με σπουδές στη διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού που θα μπορούσαν να μετακινηθούν και να στελεχώσουν τις ΔΑΣΤΑ. Δυστυχώς, η πλειονότητα αυτών εργάζεται σε αντικείμενο εργασίας άσχετο με την ειδικότητά της. Τα άμεσα οφέλη: α) Οργάνωση τουλάχιστον τεσσάρων εκδηλώσεων «Ημέρες Καριέρας» ετησίως (αυτός είναι ο ετήσιος μέσος όρος στα καλά πανεπιστήμια του εξωτερικού), κατά τη διάρκεια των οποίων οι επιχειρήσεις θα πραγματοποιούν συνεντεύξεις με φοιτητές και αποφοίτους. β) Διεξαγωγή ερευνών από τις ΔΑΣΤΑ σχετικά με τους ανερχόμενους επαγγελματικούς τομείς στην Ελλάδα και τις νέες δεξιότητες και γνώσεις που απαιτούνται από την αγορά εργασίας, καθοδηγώντας έτσι την ανάπτυξη εξειδικευμένων μαθημάτων επιλογής καθώς και την εφαρμογή εναλλακτικών μεθόδων διδασκαλίας.
4. Υιοθέτηση διαδικασιών αξιολόγησης: ανεξαρτήτων των δυσκολιών, τα ΑΕΙ οφείλουν να επιδιώκουν την αριστεία και να συγκρίνονται με τα καλύτερα πανεπιστήμια παγκοσμίως. Θα πρέπει να αποτελεί στρατηγική επιλογή της πολιτικής ηγεσίας και των πρυτανικών αρχών να καταλαμβάνουν τα ΑΕΙ αξιοπρεπείς θέσεις στις κοινά αποδεκτές κατατάξεις των πανεπιστημίων (π.χ. TIMES, QS), εστιάζοντας στην ικανοποίηση των κριτηρίων αξιολόγησης τους: ποιότητα στην έρευνα και τη διδασκαλία, καινοτομία και διεθνοποίηση, επαγγελματική αποκατάσταση των πτυχιούχων, επίπεδο υπηρεσιών φοιτητικής μέριμνας (π.χ. εστίες, σίτιση). H Πολιτεία οφείλει να επιβραβεύει τα ΑΕΙ που εξελίσσονται και διακρίνονται, συμμετέχοντας σε διεθνείς διαδικασίες αξιολόγησης, διανέμοντας ακολούθως κυρίως σ’ αυτά τα εθνικά ερευνητικά κονδύλια.
Οι νέες νομοθετικές παρεμβάσεις για την ανώτατη εκπαίδευση πρέπει να δρομολογήσουν την άμεση υλοποίηση ριζοσπαστικών λύσεων που δεν θα επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό, να επιβραβεύουν την αριστεία και να επιδιώκουν τη χρηματοδότηση από διεθνείς και ιδιωτικούς πόρους. Το δημόσιο πανεπιστήμιο οφείλει να αναλάβει τον ιστορικά πρωταγωνιστικό του ρόλο στην εθνική μάχη εξόδου της χώρας μας από την κρίση, αρκεί να του το επιτρέψουν όσοι ακόμα και σήμερα εξακολουθούν να αλληθωρίζουν στις παρωχημένες και συμβατικές νοοτροπίες που μας οδήγησαν στο σημερινό αδιέξοδο.
* Ο κ. Χρ. Δ. Ταραντίλης είναι καθηγητής Διοικητικής Επιστήμης και Λήψης Αποφάσεων, Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.