Η γαλλική πολιτική ζωή συχνά παραλληλίζεται με την ελληνική. Το μεταπολιτευτικό σύνθημα «Ελλάς-Γαλλία-Συμμαχία» συνέδεσε την εικόνα του Κωνσταντίνου Καραμανλή με τον Ντε Γκωλ. Κατόπιν, η ταυτόχρονη άνοδος των Γάλλων και των Ελλήνων σοσιαλιστών στην εξουσία οδήγησε σε συγκρίσεις ανάμεσα στον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Φρανσουά Μιτεράν. Η πόλωση της πολιτικής ζωής ανάμεσα στη μετριοπαθή Δεξιά και την Κεντροαριστερά με την κομμουνιστογενή Αριστερά στο περιθώριο χαρακτήρισε επί μακρόν το πολιτικό τοπίο των δύο χωρών.
Οι καιροί, όμως, αλλάζουν. Η οικονομική κρίση διέλυσε τον δικομματισμό στην Ελλάδα και ανέδειξε ως κυβέρνηση ένα ιδιότυπο πολιτικό αριστερο-ακροδεξιό σχήμα, το οποίο αναπαρήγαγε τον πολυσυλλεκτισμό των παραδοσιακών κομμάτων, αλιεύοντας ψήφους και στηρίγματα αριστερόθεν και δεξιόθεν.
Στη Γαλλία, το πολιτικό κατεστημένο αμφισβητείται από ένα κόμμα το οποίο, μολονότι με ακροδεξιό πρόσημο, υποστηρίζεται από πολλούς παραδοσιακούς ψηφοφόρους της κομμουνιστικής Αριστεράς. Το Front National, αντιευρωπαϊκό, όπως η ελληνική κυβερνητική συμμαχία, προσανατολίζεται προς την κατάληψη της εξουσίας το 2017· όπως έπραττε ο ΣΥΡΙΖΑ προ διετίας. Η ικανοποίηση της αρχηγού Mαρίν Λεπέν για την αριστερή εκλογική επικράτηση στην Ελλάδα αναδεικνύει τις συγκλίσεις ανάμεσα στους ανερχομένους αμφισβητίες του φιλοευρωπαϊκού κατεστημένου.
Οι παράλληλες αυτές πορείες αποδεικνύουν ότι οι κατηγορίες της Δεξιάς και της Αριστεράς έχουν παύσει να εκφράζουν τα πραγματικά πολιτικά διακυβεύματα. Το πολιτικό κατεστημένο, κατά πλειονότητα, υπερασπίζεται έναν κόσμο τον οποίο έχει ανατρέψει η παγκοσμιοποίηση. Σε αυτή τη μάχη οπισθοφυλακής αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις παλαιές διαχωριστικές γραμμές, ώστε να δημιουργήσει αναχώματα. Μετά την «Πασοκο-νεοδημοκρατία», εμφανίζονται τώρα στη Γαλλία ισχυρές φωνές από τον σοσιαλιστικό και τον συντηρητικό χώρο υπέρ της σύμπραξης των αντιπάλων.
Η ελληνική διακυβέρνηση μοιάζει να προδιαγράφει το γαλλικό πολιτικό μέλλον. Οπως και στην Ελλάδα, έτσι και στη Γαλλία, η μάχη είναι εύκολη για τους εκφραστές της αμφισβήτησης. Οι παραδοσιακές δυνάμεις δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα να προσφέρουν όσα δίδαξαν στους πολίτες να αναμένουν από τις πολιτικές ελίτ. Η ελληνική κρίση έκλεισε τη στρόφιγγα της έξωθεν προσόδου, καταδικάζοντας σε αδιέξοδο την εξουσία η οποία οικοδόμησε και οικοδομήθηκε από την προσοδοθηρία. Στη Γαλλία, το φαινόμενο εξελίσσεται σταδιακά· δεν είναι, όμως, διαφορετικό κατ’ουσίαν. Η υπόσχεση για συνεχή άνοδο του βιοτικού επιπέδου δεν μπορεί να εκπληρωθεί μέσα στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Αντιθέτως, η προοπτική είναι η βαθμιαία μείωση.
Οι ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ και το Front National επενδύουν στην ψευδαίσθηση της επιστροφής στο παρελθόν. Στην Ελλάδα θεωρήθηκε ότι η επαναφορά στην προσοδοθηρία μπορεί να εξασφαλιστεί σε αντιπαράθεση με την «υπαρκτή» Ευρώπη: είτε εκβιάζοντας, ώστε να εξακολουθήσει να χρηματοδοτεί την ελληνική ευμάρεια, είτε αντικαθιστώντας την με μιαν «άλλη» Ευρώπη. Στη Γαλλία καλλιεργείται η νοσταλγία για την εποχή της άνευ ορίων εθνικής κυριαρχίας· δηλαδή, με την αναίρεση της ευρωπαϊκής διαδικασίας.
Στην Ελλάδα, η διαδικασία της διάψευσης έχει ήδη προχωρήσει. Δεν γνωρίζουμε ακόμη τι θα προκύψει με την οριστική παραίτηση από την ανάκτηση του απολεσθέντος παραδείσου: νέες δυνάμεις, φορείς γνήσιας ανανέωσης ή αντιδημοκρατικοί εφιάλτες, αναβίωση της βαλκανικής μας μοίρας;
Η Ελλάδα διαθέτει ένα πλεονέκτημα. Η σχέση ανάμεσα στη μεγάλη γεωπολιτική της σημασία και στα περιορισμένα οικονομικά και πολιτικά της μεγέθη καθιστούν τις εξελίξεις «υπερκαθορισμένες» έξωθεν. Επομένως, η ενδεχόμενη ζημία στην Ευρώπη περιορίζεται σε μιαν όχληση η οποία, όταν υπερβαίνει ορισμένα όρια, προκαλεί δυτικές αντιδράσεις επαρκείς για την επιστροφή στην ευθεία γραμμή. Τόσο ο Γιώργος Παπανδρέου όσο και ο Αλέξης Τσίπρας απέκτησαν έμπρακτη εμπειρία της λογικής η οποία, ήδη από τον Κριμαϊκό Πόλεμο, διέπει τη σχέση της Ελλάδας με τις Μεγάλες Δυνάμεις.
Η θέση της Γαλλίας διαφέρει. Αν η ελληνική πολιτική πορεία αποδειχθεί προηγούμενο για τη Γαλλία, οι ευρύτερες συνέπειες διαγράφονται ανησυχητικές. Τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και το Front National, μπροστά στην αναπόφευκτη αποτυχία να ανταποκριθούν στις αναμονές των ψηφοφόρων τους, ενδέχεται να στραφούν εναντίον της ευρωπαϊκής προοπτικής, ελπίζοντας να διατηρηθούν στην εξουσία. Στην Ελλάδα, η προσπάθεια για απελευθέρωση από τα «ευρωπαϊκά δεσμά» συναντά και θα συναντήσει αποτελεσματικές αντιστάσεις έξωθεν. Η Γαλλία, όμως, διαθέτει την κρίσιμη μάζα για να λειτουργήσει ως καταλύτης για το τέλος του ευρωπαϊκού σχεδίου.
Το αποτέλεσμα των πρόσφατων γαλλικών περιφερειακών εκλογών δεν πρέπει, επομένως, να οδηγήσει σε εφησυχασμό. Τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Γαλλία μόνο μια θαρραλέα και ριζοσπαστική ανανέωση της ιδεολογίας και της πολιτικής πρακτικής αποτελούν διέξοδο. Αντιθέτως, οι συμβατικές και παραδοσιακές λύσεις οδηγούν τάχιστα σε καταστροφές, το μέγεθος των οποίων δύσκολα μπορούμε να διανοηθούμε.
* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I).