Οι διεθνείς διαγωνισμοί για την επιλογή διευθυντών πολιτιστικών οργανισμών είναι μια πονεμένη ιστορία. Πολλοί ξιφουλκούν υπέρ αυτής της διαδικασίας, η οποία εξάλλου εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες σε άλλες χώρες, αλλά μόλις έρθει η στιγμή της εφαρμογής απλώνεται μια ευδιάκριτη ανησυχία.
Η είδηση της «Κ» (της Μαργαρίτας Πουρνάρα) ότι ο Γάλλος Ολιβιέ Ντεκότ, που ήταν διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθήνας μέχρι και τον Αύγουστο του 2015, καθώς και σύμβουλος Συνεργασίας και Μορφωτικής Δράσης στη γαλλική πρεσβεία στην Αθήνα, είναι ο επικρατέστερος υποψήφιος για να διαδεχθεί τον Αγγελο Δεληβορριά στο τιμόνι του Μουσείου Μπενάκη, προκάλεσε αναταράξεις. Πώς, τι και γιατί, με προεξάρχον το ερώτημα: «μα, καλά δεν υπήρχε κάποιος Ελληνας που να συγκεντρώνει τα προσόντα που χρειάζονται; Γιατί “ξένος”;». Το πρώτο και, αναμενόμενο, ανακλαστικό έχει να κάνει με την ιθαγένεια του προσώπου. Γιατί, βέβαια, όταν προκηρύσσεται ένας διεθνής διαγωνισμός για τη θέση, κατατίθενται φάκελοι, αξιολογούνται και επιλέγεται ο πιο προικισμένος όχι μόνο για τις σπουδές, τις διοικητικές ικανότητες ή τις ιδέες του, αλλά και για τις επαφές του. Το Μουσείο Μπενάκη –και δεν είναι ο μόνος ελληνικός πολιτιστικός οργανισμός– έχει πολύ μεγάλα οικονομικά προβλήματα. «Η επιβίωσή του συνδέεται άμεσα με τη στροφή στο εξωτερικό», υποστηρίζουν γνώστες της κατάστασής του. «Θα πρέπει να βρίσκεται με το ένα πόδι εκτός Ελλάδος» υπογραμμίζουν, «διαβάζοντας» με οξυδέρκεια και ανοιχτό βλέμμα στον κόσμο τα μηνύματα των καιρών.
Κομβική, προς αυτήν την κατεύθυνση, είναι η θέση του προέδρου του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων της Ιταλίας (ΙCOM Italia), Αλμπέρτο Γκαρλαντίνι. Οταν ρωτήθηκε πώς σχολιάζει το γεγονός ότι ο νέος διευθυντής της εμβληματικής Πινακοθήκης Ουφίτσι στη Φλωρεντία ήταν πλέον Γερμανός, ο Εϊκε Σμιτ («Κ» 30/08/15), δήλωσε: «Ενα πράγμα έχει γίνει κατανοητό: δεν μπορείς να πολεμήσεις νέα προβλήματα με παλιές λύσεις. Οι προκλήσεις είναι διεθνούς επιπέδου και αφορούν την κοινωνία, την οικονομία και την πολιτική. Είμαστε μια πολύ διαφορετική χώρα σε σχέση με μία δεκαετία πριν. Τα πάντα αλλάζουν συμπαρασύροντας και τον τομέα του πολιτισμού.
Χρειαζόμαστε ανθρώπους με ανοιχτά μυαλά, με αίσθηση κοσμοπολιτισμού και σχέδιο που θα έχει διεθνείς προδιαγραφές. Τέρμα η εποχή που διορίζονταν οι φίλοι των φίλων».
Οι αντιστάσεις στον «ξένο διευθυντή» δεν περιορίζονται στα ελληνικά σύνορα και μόνο. Υπάρχουν, όμως, σε άλλες χώρες, θεσμοί που λειτουργούν με πληρότητα και επάρκεια τέτοια, ώστε να μη χρειάζεται να παρεμβαίνει διαρκώς και μονομερώς η προσωπική σχέση. Δεν είναι, δηλαδή, ικανή και αναγκαία συνθήκη για τον διευθυντή ενός πολιτιστικού οργανισμού να είναι αποδεκτός (αν όχι «οικείος») από την εκάστοτε κυβέρνηση. Ή να έχει προσωπικές σχέσεις στα υπουργεία και στους άλλους δημόσιους οργανισμούς για να προχωρήσει εγκαίρως η οποιαδήποτε αναγκαία διαδικασία.
Οι διεθνείς διαγωνισμοί συμβάλλουν ώστε να διαρραγεί το «πελατειακό» του ελληνικού Δημοσίου και να εδραιωθεί ο αυτοματισμός της θεσμικής οδού.
Το Μουσείο Μπενάκη κάνει την αρχή: ταράσσει την αδράνεια. Την ίδια διαδικασία θα όφειλαν να ακολουθήσουν το Φεστιβάλ Αθηνών, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Μουσείο της Ακρόπολης, οπουδήποτε λήγει η θητεία της διεύθυνσης και αναμένεται διορισμός νέου προσώπου. Διεθνείς διαγωνισμοί, που θα αναδείκνυαν τον άριστο, οποίος θα αναλάμβανε τη θέση ομαλώς, σε συνεργασία με τον απερχόμενο διευθυντή. Για να σταματήσει και η ανωμαλία (εδώ, χρειάζεται νομοθετική αλλαγή) των υπουργικών παρεμβάσεων, εκκαθαρίσεων και αποπομπών.
Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι υπάρχουν και Ελληνες υποψήφιοι που συγκεντρώνουν όλα τα προσόντα. Είναι σημαντικό, όμως, να εξεταστούν οι αιτήσεις τους μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον, να αξιολογηθούν με κριτήρια διαφορετικά από τις εκάστοτε συμμαχίες «των φίλων».