Ακολουθώντας το μοτίβο που άρχισε να αναπτύσσεται στην αρχή της ελληνικής οικονομικής και κοινωνικής κρίσης το 2009, η Ελλάδα εξακολούθησε να κυριαρχεί στην ειδησεογραφία το μεγαλύτερο μέρος του 2015. Είτε επρόκειτο για τις διαπραγματεύσεις με την τρόικα, το δημοψήφισμα, τους κεφαλαιακούς ελέγχους, την ανάγκη για ελάφρυνση του χρέους, τις εκλογές, την επιδείνωση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών ή την προσφυγική κρίση, η συζήτηση εξακολούθησε να περιστρέφεται γύρω από αυτά και άλλα παρεμφερή θέματα, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Για κάποιον που παρακολουθεί τις εξελίξεις από κάποια απόσταση, αργά ή γρήγορα καθίσταται προφανές ότι όσον αφορά την Ελλάδα το αφήγημα παραμένει το ίδιο, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και έξω από αυτήν. Μπορεί να γίνεται η συζήτηση σε διαφορετικό τόνο ή να λαμβάνει διαφορετικές αποχρώσεις, ωστόσο ο πυρήνας της παραμένει ουσιαστικά ο ίδιος. ∆ιαφθορά, πολιτική αδεξιότητα, υπερμεγέθης δημόσιος τομέας, έλλειψη μεταρρυθμίσεων, φοροδιαφυγή, ιδιωτικός τομέας εξαρτώμενος από το κράτος, λιτότητα, φτώχεια, οικονομική στασιμότητα, ανεργία, φυγή εξειδικευμένων εργαζομένων, αυτά είναι ορισμένα από τα θέματα που συνθέτουν σήμερα τη δημόσια συζήτηση για την Ελλάδα. Και αυτά θα έπρεπε να είναι. Ωστόσο, αυτή η δημόσια συζήτηση έχει αποκτήσει τη δική της ζωή και έχει αρχίσει να ελέγχει τα πάντα. Εχει γίνει παντοδύναμη και έχει επισκιάσει οτιδήποτε άλλο. Πρόκειται για ένα αφήγημα, μια συζήτηση, λόγο για χάρη του ίδιου του λόγου που εξακολουθεί να μεγαλώνει και να κυριαρχεί. Ουσιαστικά, δεν προϋποθέτει δράση και συνεπώς ούτε την παραμικρή πιθανότητα σημαντικών αλλαγών.
Πρόκειται για ένα θόρυβο που αρχίζει να καταπίνει και να ακυρώνει τα πάντα.
Καθώς βρισκόμαστε στο μεταίχμιο μεταξύ 2015 και 2016 και καθώς θα πρέπει να σκεφτόμαστε τι πρέπει να γίνει ώστε να αρχίσουν να αλλάζουν τα πράγματα το νέο έτος, πιστεύω ότι χρειαζόμαστε μια νέα αρχή, έναν νέο λόγο, ένα νέο αφήγημα, μια νέα πραγματικότητα. Κάθε ελπίδα για ουσιαστική αλλαγή ξεκινάει με μια νέα δημόσια συζήτηση. Αν αποδεχτούμε αυτήν τη βασική υπόθεση, τότε μπορούμε να αρχίσουμε να δίνουμε προσοχή και να συζητάμε δημοσίως σε τι θα πρέπει να επικεντρωθεί το νέο αυτό αφήγημα.
Θεσμοί. Ιστορικά η εγκαθίδρυση και η ορθή λειτουργία αποτελεσματικών δημοσίων και ιδιωτικών θεσμικών οργανισμών που λογοδοτούν, είτε μιλάμε για την παιδεία είτε για τον πολιτισμό, την υγεία ή την ίδια την κυβέρνηση, αποτελεί προϋπόθεση και είναι ζωτικής σημασίας για να υπάρξει εύρυθμη κοινωνία. Αφού οι θεσμικοί οργανισμοί εισέρχονται και καθορίζουν τη δημόσια συνείδηση, καθίστανται κρίσιμο κομμάτι της δημόσιας ζωής. Οποιαδήποτε απόπειρα δημιουργίας, σήμερα, ενός νέου αφηγήματος για την Ελλάδα πρέπει να αρχίσει από την ανοικοδόμηση των δημοσίων και ιδιωτικών θεσμικών οργανισμών υπό ριζικά διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές υπό τις οποίες λειτουργούν σήμερα, θεσμικών οργανισμών που να βασίζονται στη λογοδοσία, στην υπευθυνότητα και στο σεβασμό.
∆ημόσια σφαίρα. Η εμφάνιση του κατάλληλου και επαναπροσδιορισμένου δημόσιου τομέα είναι ουσιαστικής σημασίας για την οικοδόμηση μιας πραγματικά αποτελεσματικής κοινωνίας πρόνοιας. Ποιος είναι ο ορισμός της δημόσιας σφαίρας; Είναι ένας χώρος όπου δίνεται έμφαση στο κοινό συμφέρον και στις ανοιχτές διαδικασίες, ένας χώρος ο οποίος χαρακτηρίζεται από τις τρεις ζωτικής σημασίας αξίες της λογοδοσίας, της υπευθυνότητας και του σεβασμού. Ως τέτοια, η δημόσια σφαίρα απουσιάζει σήμερα από την Ελλάδα. Αυτό που σήμερα θεωρείται δημόσια σφαίρα καθορίζεται εξ ολοκλήρου από ιδιωτικά συμφέροντα και ανησυχίες, όπως επίσης και από μυστικές διαδικασίες. Αυτά όμως είναι τα χαρακτηριστικά που καθορίζουν την ιδιωτική σφαίρα και όχι τη δημόσια. Η εκ νέου εγκαθίδρυση μιας πραγματικά δημόσιας σφαίρας που έχει κεντρική θέση στη ζωή των πολιτών αποτελεί βασικό βήμα για τη δημιουργία νέου αφηγήματος. Προκειμένου ένα τέτοιο αφήγημα να είναι πραγματικά αποτελεσματικό, θα πρέπει να χτιστεί με τη συνεργασία θεσμικών οργανισμών, είτε αυτοί προέρχονται από τον δημόσιο τομέα ή τον ιδιωτικό ή από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς.
Ας επιστρέψουμε στα βασικά: χώρος για να αναπνεύσει κανείς και για να ελπίσει. Σήμερα η ιστορία για την Ελλάδα βρίθει υπερβολών. Τη στιγμή που η συζήτηση πρέπει να οριοθετηθεί από απλά, πρακτικά βήματα, αντιθέτως οριοθετείται από τη ρητορεία και από σοφιστείες. Τη στιγμή κατά την οποία απαιτούνται απλά πρακτικά βήματα και γλώσσα που να βασίζεται στη σαφήνεια, φαίνεται ότι μας καθοδηγεί η βασική αρχή της ∆εύτερης Σοφιστικής: σκοτεινότης ίσον δεινότης. Ως συμπρόεδρος ενός παγκόσμιου, μη κερδοσκοπικού, φιλανθρωπικού οργανισμού (του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος), ο οποίος στη διάρκεια μιας περιόδου 20 ετών, και ιδιαίτερα στη διάρκεια των τελευταίων έξι ετών, έχει βοηθήσει σημαντικά στην αντιμετώπιση των σοβαρών επιπτώσεων της ελληνικής κρίσης, έχουμε βιώσει από πρώτο χέρι, μέσω των φιλανθρωπικών μας προσπαθειών, πόσο κρίσιμης σημασίας είναι η ύπαρξη χώρου για να αναπνεύσει και για να ελπίσει κανείς όσο διαρκεί η παρούσα μεγάλη δοκιμασία της Ελλάδας.
Οι τρεις σημαντικές πρωτοβουλίες του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, συνολικού ύψους άνω των 300 εκατομμυρίων ευρώ, έχουν στόχο να δώσουν σε ανθρώπους που βρίσκονται υπό φοβερή πίεση από την κρίση χώρο και χρόνο ώστε να κάνουν κάτι πολύ απλό αλλά και κρίσιμο: να αποκτήσουν χρόνο και χώρο ώστε να αναπνεύσουν, να ξεκουραστούν από τα βάσανα. ∆ύο από τις πρωτοβουλίες, «Πρωτοβουλία Ενάντια στην Κρίση Ι» (έχει ολοκληρωθεί) και ΙΙ (συνεχίζεται), έχουν ως στόχο την παροχή βοήθειας, ενώ η τρίτη, «Επανεκκίνηση και ενίσχυση των νέων», έχει στόχο την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων.
Εντός του 2016 θα ολοκληρωθεί το Kέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και αποτελεί επιτομή της ανάγκης που έχει η χώρα για χώρους που θα γεννούν ελπίδα. Το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος είναι μάρτυρας της σημασίας που έχει να αναλάβει κανείς πολύ μεγαλύτερη ευθύνη σήμερα, να φανταστεί ένα διαφορετικό όραμα για το μέλλον της Ελλάδας, που θα καθορίζεται από ορατή ελπίδα.
Ως παιδιά όλοι καθοριζόμαστε από τον τρόπο με τον οποίο μας βλέπουν οι άλλοι, από τις ιστορίες που μας διηγούνται όσοι βρίσκονται γύρω μας, από τον τρόπο με τον οποίο ονειρευόμαστε και φανταζόμαστε τον εαυτό μας.
Αυτοί δεν είναι παρά μόνο μύθοι για το ποιοι είμαστε. Ο δρόμος προς την ενηλικίωση και την ωριμότητα απαιτεί να σπάσουμε τους μύθους και να ανακαλύψουμε τον πραγματικό μας εαυτό. Για πολύ καιρό, και σίγουρα κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, φαίνεται ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε μια κατάσταση παρατεταμένης εφηβείας.
Ποιοι είμαστε ως άτομα και ως χώρα διαμορφώνεται απ’ όσα μας λένε άλλοι για εμάς και από τους μύθους που εξακολουθούμε εμείς να καλλιεργούμε. Η παρούσα κρίση έχει τονίσει αυτήν τη δύσκολη κατάσταση. Για να προχωρήσουμε και να βγούμε από την κρίση, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε κάτι που είναι επίπονο, ότι έχει έρθει η εποχή να ενηλικιωθούμε. Να αποτινάξουμε τους μύθους που μας καθόριζαν για τόσα χρόνια και να δημιουργήσουμε ένα νέο αφήγημα, μια νέα πραγματικότητα για τον εαυτό μας, η οποία να βασίζεται στην ουσιαστική κατανόηση του ποιοι πραγματικά είμαστε. Πάντοτε να παραμένεις πιστός στον εαυτό σου. Τη φράση αυτή την είδα για πρώτη φορά σε τατουάζ στο μπράτσο του μπασκετμπολίστα του ΝΒΑ, Alan Iverson. Πρόκειται για ζωτικής σημασίας προϋπόθεση αν θέλουμε να επιτύχουμε. ∆εν μπορούμε να είμαστε πιστοί σε οποιονδήποτε άλλο αν πρώτα δεν είμαστε πιστοί στον εαυτό μας. Ως έθνος απλώς πρέπει να το κάνουμε. Ας ελπίσουμε ότι το 2016 θα είναι η χρονιά όπου θα ξεκινήσουμε να γράφουμε μια νέα ιστορία, η χρονιά που θα κάνει την εμφάνισή της ένας ριζικά νέος λόγος, που θα δημιουργηθεί μια νέα αρχή, μια νέα πραγματικότητα.
*Ο κ. Ανδρέας Δρακόπουλος είναι Πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του κοινωφελούς ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος»