Μέχρι σήμερα οι περισσότεροι πρόσφυγες που καταφθάνουν στην Ελλάδα και ζητούν διεθνή προστασία, να τους αναγνωρισθεί δηλαδή το καθεστώς του πρόσφυγα ή να τους χορηγηθεί καθεστώς επικουρικής προστασίας, δεν έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε στέγη και παροχή βασικών υπηρεσιών, όπως προβλέπει το δίκαιο της Ε.Ε. και η αντίστοιχη ελληνική νομοθεσία, για όσο διάστημα εξετάζεται η αίτησή τους. Με τον μέσο αριθμό αιτήσεων ασύλου να κυμαίνεται, τα τελευταία 3 χρόνια, σε περίπου 10.000 ανά έτος, οι θέσεις υποδοχής για τους αιτούντες διεθνή προστασία που είναι σήμερα διαθέσιμες, δεν ξεπερνούν τις 1.150.
Παρά τη σημαντική πρόοδο που σημειώθηκε, από το 2013 και μετά, στην οργάνωση και ποιότητα των διαδικασιών ασύλου, με τη δημιουργία της νέας εξειδικευμένης Υπηρεσίας Ασύλου, η υποδοχή συνέχισε να παραμένει εξαιρετικά ανεπαρκής και χαμηλά στις προτεραιότητες των πολιτικών για την προστασία των προσφύγων στην Ελλάδα. Και παρότι η χώρα υπέστη και μία σημαντική καταδίκη για τις συνθήκες αυτές από το Δικαστήριο του Στρασβούργου (MSS κατά Βελγίου και Ελλάδας).
Το σκηνικό αποκτά νέα δυναμική με τη δέσμευση της Υπατης Αρμοστείας να συνδράμει την Ελλάδα με τη δημιουργία 20.000 θέσεων υποδοχής για αιτούντες άσυλο, σταδιακά, εντός του 2016. Η δέσμευση αποτυπώνεται στη δήλωση των αρχηγών κρατών-μελών της Ε.Ε. της 25ης Οκτωβρίου 2015 και θα υλοποιηθεί με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Θα συμπεριλαμβάνει παροχή υπηρεσιών υποδοχής και στέγης σε διαμερίσματα (στο μεγαλύτερο ποσοστό), σε ξενοδοχεία και φιλοξενία σε οικογένειες. Η Υπατη Αρμοστεία συνεργάζεται με ΜΚΟ και άλλους φορείς για την υλοποίηση του προγράμματος και ο σχεδιασμός αλλά και η παρακολούθηση της υλοποίησης γίνεται σε στενή συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση και, ειδικότερα, με τον αναπληρωτή υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής.
Η δέσμευση της Ελλάδας, της Ε.Ε. και της Υπατης Αρμοστείας για την πραγματοποίηση αυτού του «άλματος», τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, συνδέεται προφανώς με την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί ως συνέπεια της μεγάλης εισροής προσφύγων στην Ευρώπη το 2015. Η προσφυγική αυτή μετακίνηση κατέδειξε την ανεπάρκεια των εργαλείων της Ε.Ε. για τη στήριξη και εδραίωση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου, ταυτόχρονα με την ανάγκη οι ευρωπαϊκές πολιτικές να διαμορφωθούν λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, και την ανάγκη των προσφύγων όχι απλά να σωθούν από τον πόλεμο και τις διώξεις, αλλά και να ζήσουν μία ζωή με αξιοπρέπεια και προοπτική. Σε αυτή την αναζήτηση νέων εργαλείων, η απόφαση της Ε.Ε. για τη μετεγκατάσταση αιτούντων διεθνή προστασία, ορισμένων εθνικοτήτων, από την Ελλάδα σε άλλες χώρες της Ε.Ε., έστω και περιορισμένης προς το παρόν έκτασης, αποτελεί μία ελπίδα για την εξασφάλιση πιο βιώσιμων λύσεων για τους πρόσφυγες. Η παροχή στέγης και υπηρεσιών υποδοχής αποτελεί προαπαιτούμενο για την επιτυχία του εγχειρήματος της μετεγκατάστασης, το οποίο με τη σειρά του αποτελεί προαπαιτούμενο για την επιτυχία της πορείας προς το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου. Η άλλη απαραίτητη συνισταμένη είναι η ανάπτυξη των πολιτικών ένταξης όσων παραμένουν και αναγνωρίζονται στην Ελλάδα, για το καλύτερο μέλλον και αυτών των προσφύγων αλλά και εκπλήρωση των υποχρεώσεων της χώρας ως προϋπόθεση της αξίωσης ισότιμης συμμετοχής στις ευρωπαϊκές πολιτικές.
* Η κ. Κ. Στεφανάκη είναι επικεφαλής του Τομέα Προστασίας Προσφύγων – Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Γραφείο Ελλάδας.