ΜΑΣΙΜΟ ΡΕΚΑΛΚΑΤΙ
Η δύναμη της επιθυμίας
μτφρ.: Χρήστος Πονηρός
επιμ.: Maria-Chiara Naldini
εκδ. Καστανιώτης
Ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι, παρότι δεν είναι γνωστός στην Ελλάδα, είναι Ιταλός ψυχαναλυτής, εμπνευσμένος από τη θεωρία και τις παραδόσεις του Λακάν και αναλυμένος από τον Jacques-Alain Miller, γαμπρό του Λακάν και συνεχιστή της κληρονομιάς του. Στην Ιταλία ο Ρεκαλκάτι έχει κατακτήσει μια πολύ σημαντική θέση αναγνωρισιμότητας, καθώς έχει διατελέσει επικεφαλής σε νοσοκομεία παίδων, έχει διδάξει σε φημισμένα πανεπιστήμια, έχει ασχοληθεί επιστημονικά με τις διατροφικές διαταραχές, παραθέτει σεμινάρια και εκτός ιταλικών συνόρων, ενώ τα βιβλία του (που έχουν ξεπεράσει τα τριάντα), έχουν μεταφραστεί σε Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, ΗΠΑ και αλλού, ενώ στην Ελλάδα το παρόν είναι το πρώτο που μεταφράζεται.
Η σκέψη του αντλεί το υλικό της από τις αρχές του Λακάν, επηρεάζεται όμως και από την Ντολτό και φυσικά τον Φρόυντ. Το ενδιαφέρον στη σκέψη του είναι η σύνδεση της ψυχανάλυσης με τις τέχνες, με αρχές που διέπουν τα μεγάλα κείμενα ή τη ζωγραφική αλλά κυρίως το βαθύ ενδιαφέρον του για τη Βίβλο. Ο κόσμος του Ρεκαλκάτι πασχίζει να δώσει ένα νέο νόημα στη ρευστή σύγχρονη πραγματικότητα, πατώντας στέρεα στην ιουδαιο-χριστιανική παράδοση -που βρίθει εννοιών και συμβόλων- καθώς και στη λατινική ετυμολογία των λέξεων.
Στο σύντομο δοκίμιό του «Η δύναμη της επιθυμίας», ο Ρεκαλκάτι συνομιλεί ανοιχτά με τα κείμενα, τις ρήσεις, τις παραβολές, τους ήρωες, κληρονομιά της δυτικής σκέψης. Για να προσεγγίσει την έννοια της επιθυμίας, μας μεταφέρει σε μια σκηνή πολεμιστών, έπειτα από μια ολέθρια μάχη, που αποκαμωμένοι ξαπλώνουν κοιτώντας τα αστέρια. Ποιος είναι στα αλήθεια αυτός που επιθυμεί, αναρωτιέται; Και ο νους του πάει στον Λατίνο πολεμιστή. Διότι η ετυμολογία της λέξης ανάγεται στον Ιούλιο Καίσαρα και στο περίφημο «De bello gallico». Η λέξη desideriο που σημαίνει επιθυμία προέρχεται από τη μετοχή desiderantes. Και ποιοι είναι αυτοί που επιθυμούν; Είναι αυτοί που επέζησαν στο πεδίο της μάχης. Ο Ιούλιος Καίσαρας λέει ότι μόνον αυτός που επέζησε και περιμένει τον σύντροφό του από τη μάχη μπορεί σφόδρα να επιθυμεί. Και προχωρά ο Ρεκαλκάτι στη σκέψη ότι ο πολεμιστής κοιτά τα άστρα με ένα άλλο νόημα πια. Η λέξη desidera κατάγεται από το στερητικό της λατινικής de και τη λέξη sidera που σημαίνει άστρα. Κοιτώντας τον έναστρο ουρανό, πάντα λείπει ένα αστέρι. Πάντα λείπει ένας σύντροφος, ένας πολεμιστής. Υπάρχουν όμως τα άλλα. Και η έλλειψη σηματοδοτεί τον αγώνα και το κίνητρο της επιστροφής. Ο Ρεκαλκάτι τονίζει ότι η επιθυμία είναι πάντα μια εμπειρία που δομικά περιπλέει ανάμεσα στη δύναμη της εξέλιξης και τον κίνδυνο της εξαφάνισης.
Πράξη, πίστη, υπόσχεση
Η Βιρτζίνια Γουλφ, δίνοντας μια ομιλία για τη νεωτερική λογοτεχνία και για τον λόγο που αποτυγχάνουν οι συγγραφείς να συγκινήσουν τους αναγνώστες τους, βουτά -όπως πάντα- στο βάθος. «Θεμέλιο της καλής μυθοπλασίας είναι η δημιουργία χαρακτήρων και τίποτε άλλο». «Αν οι χαρακτήρες δεν είναι αληθινοί, τότε η μοίρα του μυθιστορήματος είναι η λήθη». «Μάθε να προσεγγίζεις τους ανθρώπους», λέει η Βρετανίδα συγγραφέας σε επίδοξους συγγραφείς (αποσπάσματα από το «Γράμμα σε έναν νέο ποιητή και άλλα κείμενα», εκδ. Πατάκη).
Τέχνη και ζωή, πόσο όμορα πεδία είναι; Ο Ρεκαλκάτι, προσεγγίζοντας την επιθυμία, μέσα από την κλινική εμπειρία, την έρευνα των Γραφών, την αγάπη για την Τέχνη, την προσωπική του εμπειρία, συγγενεύει με τη σκέψη της Γουλφ. Η επαφή με τον άνθρωπο γεννά επιθυμία. Η διαμόρφωση χαρακτήρων. Η παρουσία και η απουσία του ανθρώπου για να ξεκινήσει κάποιος το δικό του ταξίδι, προς τη δική του Ιθάκη.
«Γονείς, σταματήστε τις διδαχές, δώστε στα παιδιά σας πράξη, πίστη, υπόσχεση» τονίζει ο Ιταλός ψυχαναλυτής. Δεν υπάρχει τίποτα πιο συγκλονιστικό σε αυτήν τη ζωή από το κίνητρο που δίνει ο άνθρωπος στον άνθρωπο. Δεν υπάρχει τίποτα πιο συγκλονιστικό από το «στραβό κλήμα», το μη ορθό. Δεν υπάρχει πιο συγκλονιστικό από τον έρωτα. Και ο Ρεκαλκάτι, σημειώνει, ότι ο έρωτας, η επιθυμία καταλύουν τους ντετερμινισμούς, εν μέρει το εγώ. Είναι η επιθυμία για γνωριμία νέων τόπων, νέων μέσων, γνώσεων, συνδέσεων, εμπειριών, πάντα μέσα από τον άνθρωπο και προς τον άνθρωπο. Κάθε φορά που κάποιος ζει εξυπηρετώντας την ύλη, τον φόβο ή την επιθυμία κάποιου άλλου (γονέα, συντρόφου κ.λπ.), τότε η ψυχική αρρώστια χτυπάει την πόρτα και το μυθιστόρημα της ζωής κινδυνεύει να οδηγηθεί ολοσχερώς στη λήθη.
Και δυστυχώς, για όλους μας, ένα είναι το αφήγημα της ζωής μας και γράφεται προοδευτικά μεν, αλλά άπαξ.