Η αδράνεια της Πολιτείας για το θέμα των οικοδομικών συνεταιρισμών κοστίζει… σε χρήμα. Πρόσφατη απόφαση του Ε΄ τμήματος του ΣτΕ δικαιώνει τα μέλη οικοδομικού συνεταιρισμού σε δασική έκταση του Μαρκόπουλου Αττικής, τα οποία ζήτησαν την αποζημίωση ή την ανταλλαγή της έκτασής τους. Το πρώτο θέμα που προκύπτει είναι με ποιο τρόπο θα υπολογιστεί αυτή η αποζημίωση. Εν συνεχεία, όμως, το υπουργείο Περιβάλλοντος πρέπει τελικά να καταλήξει στο πώς θα διαχειριστεί το θέμα των «παγωμένων» οικοδομικών συνεταιρισμών.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η πρόσφατη απόφαση (αρ. 3052/2015) αφορά σε προσφυγή των 260 μελών του Παραθεριστικού Οικοδομικού Συνεταιρισμού Ασφαλιστών και Προσωπικού Ασφαλιστικών Επιχειρήσεων κατά της άρνησης του υπουργείου Περιβάλλοντος να δρομολογήσει την αποζημίωση ή ανταλλαγή της έκτασης του συνεταιρισμού. Ο συνεταιρισμός ιδρύθηκε τη δεκαετία του ’60, «χρυσή εποχή» των οικοδομικών συνεταιρισμών και το 1968 ξεκίνησε τις διαδικασίες για την ένταξη των 345 στρεμμάτων που κατείχε στη Χαμολιά Βραώνας στο σχέδιο πόλης. Η διαδικασία ξεκίνησε και έφθασε, το 1980, μέχρι την υποβολή, από το (τότε) ΥΧΟΠ σχεδίου προεδρικού διατάγματος για την ένταξη της περιοχής στο σχέδιο πόλης. Το σχέδιο όμως απορρίφθηκε από το (τότε) υπουργείο Γεωργίας, καθώς η επίμαχη έκταση ήταν δάσος και, με βάση το νέο Σύνταγμα του 1975, δεν επιτρεπόταν να πολεοδομηθεί.
Σύμφωνα με την απόφαση του ΣτΕ, ο συνεταιρισμός επανήλθε 30 χρόνια αργότερα, το 2010, ζητώντας την ανταλλαγή της έκτασης με άλλη ίσης αξίας ή την απαλλοτρίωσή της με βάση την εμπορική αξία παρακείμενου οικοδομικού συνεταιρισμού του Πολυτεχνείου. Το υπουργείο απάντησε ότι η διαδικασία ανταλλαγής εκτάσεων απαιτεί τη σύσταση μιας επιτροπής που παραμένει ανενεργή από το 2008 και ο συνεταιρισμός προσέφυγε στο ΣτΕ.
Στο σκεπτικό του, το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο επαναλαμβάνει τα βασικά επιχειρήματα που έθεσε και σε άλλες πρόσφατες αποφάσεις του για οικοδομικούς συνεταιρισμούς (λ.χ. την 1058/12 για τον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Ιδιωτικών Υπαλλήλων και Εργατοτεχνιτών Νομού Αττικής, που κατέχει έκταση στα Βίλια). Με δεδομένο ότι η διαδικασία ένταξης στο σχέδιο πόλης είχε ξεκινήσει (πριν από το 1975), «η Διοίκηση δημιούργησε την εύλογη προσδοκία στον αιτούντα συνεταιρισμό ότι η επίδικη έκταση θα ήταν οικιστικώς αξιοποιήσιμη» και συνεπώς «όφειλε να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για την απαλλοτρίωση ή την έγκριση της ανταλλαγής της δασικής έκτασης του συνεταιρισμού». Στην ουσία, την κατεύθυνση στην πρόσφατη νομολογία του ΣτΕ έδωσε απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 2006, με την οποία ζητήθηκε να αποζημιωθεί ο Οικοδομικός Συνεταιρισμός Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου Αττικής για δασική έκταση που κατείχε στον Χολαργό. Πάντως αξίζει να σημειωθεί ότι το ΕΣΔΑ επεσήμανε ότι η πολυετής καθυστέρηση εκείνου του οικοδομικού συνεταιρισμού να αναζητήσει το δίκιο του από το Δημόσιο «είναι επιλήψιμη» (βλ. σημείο 29 απόφασης), κάτι που δεν συνεκτιμήθηκε στην πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ για το Μαρκόπουλο (καθώς, τουλάχιστον σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην απόφαση, ο οικοδομικός συνεταιρισμός δεν είχε κινηθεί κατά της διοίκησης επί μια 30ετία).
Μείζον ζήτημα, λοιπόν, είναι με ποιον τρόπο θα υπολογίζεται η αποζημίωση στις περιπτώσεις αυτές: αν ο συνεταιρισμός θα αποζημιώνεται βάσει της αρχικής τιμής αγοράς (συν ένα επιτόκιο) ή βάσει της τιμής ζώνης, ή βάσει της τιμής που θα είχε ως δασική έκταση.
Εν πάση περιπτώσει, αυτό που προκύπτει για ακόμα μια φορά είναι ότι η επιλογή της Πολιτείας να «κλείνει τα μάτια» στο θέμα των προβληματικών οικοδομικών συνεταιρισμών δεν είναι… ανέξοδη. Η τελευταία προσπάθεια να επιλυθεί το θέμα μέσω νομοθετικών ρυθμίσεων (νόμοι 4178/13 και 4280/14, για την τράπεζα γης και τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς σε δάση) ήταν πρόχειρη, γεμάτη από πλήθος νομικών ακροβασιών και προβληματικών ρυθμίσεων: για παράδειγμα, «δημιουργούσαν» μεταφερόμενο συντελεστή δόμησης… σε δάση, έκαναν ισχυρότερες τις πολεοδομικές μελέτες των οικοδομικών συνεταιρισμών από τα γενικά πολεοδομικά σχέδια των περιοχών όπου βρίσκονται και άλλα παρόμοια. Οι ρυθμίσεις παραμένουν «στον πάγο», χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν μπορούν να εφαρμοστούν. Το αρμόδιο υπουργείο, πάντως, δεν έχει ακόμα συγκροτημένη άποψη για το θέμα.
Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι η Πολιτεία επιχείρησε αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια να καταγράψει τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς, με… παράξενα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, «απογραφή» των οικοδομικών συνεταιρισμών σε δάση και δασικές εκτάσεις που πραγματοποίησε επιτροπή που είχε συσταθεί στο (τότε) ΥΠΕΧΩΔΕ τη δεκαετία του 1990 κατέληξε ότι συνολικά 126 οικοδομικοί συνεταιρισμοί διεκδικούν πάνω από 100.000 στρέμματα δασών και δασικών εκτάσεων σε όλη την Ελλάδα. Αντίστοιχη απογραφή προ ολίγων ετών από το ίδιο υπουργείο ανέβασε τον αριθμό των συνεταιρισμών σε 550 και τα «προβληματικά» στρέμματα σε 300.000…