Ενα από τα μεγαλύτερα θύματα της κρίσης είναι ο πολιτικός μας λόγος, καθώς πασίγνωστοι και διεθνώς καθιερωμένοι όροι έχουν χάσει το νόημά τους και, πλέον, χρησιμοποιούνται με άλλες σημασίες – ή, ακόμη χειρότερα, δίχως καμία σημασία. Ακολουθεί ένα μικρό γλωσσάρι με ορισμένους από αυτούς τους όρους.
Αριστερά. Ιδεολογία, κομματικός χώρος και, ειδικά στην Ελλάδα, συμβολικός πολιτικός μύθος ανυπολόγιστης αξίας. Διακρίνεται κυρίως σε κομμουνιστική και μη κομμουνιστική, καθώς και σε κοινοβουλευτική και εξωκοινοβουλευτική. Για πολλά χρόνια, πολλοί νόμιζαν ότι το ΠΑΣΟΚ υπήρξε αριστερό κόμμα, ιδίως όταν πρωτοήρθε στην εξουσία, το 1981. Κατά μια πιο σύγχρονη ερμηνεία της ιστορίας, όμως, η πρώτη φορά της
Αριστεράς στην εξουσία συνέβη μόλις το 2015. Εν πάση περιπτώσει, η Αριστερά διέθετε «ηθική υπεροχή» έναντι των αντιπάλων της, την οποία όμως απώλεσε αφότου άρχισε να κυβερνά – έτσι, χωρίς πρόγραμμα.
Θατσερισμός. βλ. Νεοφιλελευθερισμός.
Καπιταλισμός (συνών. Οικονομία αγοράς, στην ακραία εκδοχή του, Νεοφιλελευθερισμός). Το οικονομικό σύστημα που έχει επικρατήσει στον δημοκρατικό κόσμο τουλάχιστον από τον 18ο αιώνα. Στην Ελλάδα αποτελεί «βρώμικη» λέξη, καθώς οι πάντες θέλουν να είναι πλούσιοι, αλλά όχι μέσω της αγοράς. Αντίθετα της οικονομίας της αγοράς αποτελούν η ανταλλακτική οικονομία, ο κομμουνισμός, η λεγόμενη «οικονομία της μαφίας» και η αναρχία.
Κεντροαριστερά (αντίθ. Κεντροδεξιά, αναφέρεται σχεδόν αποκλειστικά στη Ν.Δ.). Απλός χωρικός προσδιορισμός στον άξονα του κομματικού ανταγωνισμού, που εκτείνεται από τα άκρα αριστερά έως τα άκρα δεξιά (κάτι, δηλαδή, σαν τον γαρμπή σε σχέση με τον μαΐστρο, που και οι δύο είναι δυτικοί άνεμοι). Με βάση τη σημερινή κατάσταση των κομμάτων, η Κεντροαριστερά είναι ο χώρος ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και στο Κόμμα Κεντρώων. Περιλαμβάνει μικρά κόμματα και αρχηγούς δίχως αποσαφηνισμένη ιδεολογία και ασαφές μέλλον.
Κρατισμός. Ο ρόλος του κράτους στις ζωές μας. Υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις κρατικής παρέμβασης, από τον πλήρη έλεγχο (παράδειγμα, η πρώην Σοβιετική Ενωση) έως τον ελάχιστο έλεγχο (βλ. Νεοφιλελευθερισμός). Οπως επίσης υπάρχει «καλός» κρατισμός και «κακός» κρατισμός. Ο καλός κρατισμός στοχεύει στην ανάπτυξη με ένα κράτος-ατμομηχανή της οικονομίας (όπως συνέβη στη χώρα μας κατά τις δεκαετίες ’50 και ’60), ενώ ο κακός κρατισμός καταλήγει στην απομύζηση του κράτους από ποικίλες ομάδες συμφερόντων (όπως συνέβη κυρίως από τη δεκαετία του ’80 και μετά).
Λαϊκισμός (αντίθ. Πολιτικός φιλελευθερισμός). Περίπλοκος όρος για τον οποίο ερίζουν οι απανταχού της Γης ειδικοί στο θέμα – ίσως επειδή τους λείπει η ειδική γνώση της Ελλάδας. Ορίζεται κάλλιστα ως «δημοκρατικός αντιφιλελευθερισμός» και συνίσταται σε (α) την αντίληψη ότι η κοινωνία χωρίζεται σε δύο μοναδικά στρατόπεδα, από τα οποία το ένα αντιπροσωπεύει το κατεστημένο και το άλλο τον λαό, και ανάμεσα στα οποία (β) δεν μπορεί να υπάρξει συναίνεση και συνεργασία, ειδικά εφόσον (γ) ο λαός αποτελεί τη μεγάλη πλειοψηφία που πρέπει αυτοδικαίως να κυβερνά. Στην Ελλάδα, ο λαϊκισμός έχει επικρατήσει από τη δεκαετία του ’80.
Μεταρρυθμίσεις. Θεσμικές αλλαγές με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής μας και του πολιτικού μας πολιτισμού. Στην Ελλάδα, όλοι ισχυρίζονται ότι τις θέλουν, αλλά σχεδόν κανείς δεν τις υποστηρίζει ενεργά. Οποιος πολιτικός προσπάθησε να τις θεσμοθετήσει έπαιξε κορώνα-γράμματα το πολιτικό του μέλλον. Και έχασε.
Νεοφιλελευθερισμός (συνών. Θατσερισμός, χρησιμοποιείται και σαν πολιτική βρισιά). Η αντίληψη σύμφωνα με την οποία το κράτος πρέπει να συρρικνωθεί μέσω ιδιωτικοποιήσεων κι έτσι να απελευθερωθεί πλήρως η αγορά. Εφαρμόστηκε στην Αγγλία επί Θάτσερ, με μεικτά αποτελέσματα, αλλά ποτέ στην Ελλάδα, όπου σχεδόν κάθε αναφορά του όρου συνοδεύεται από τους επιθετικούς προσδιορισμούς «ανάλγητος» και «δεξιός», ακόμη και όταν επιχειρείται από την Αριστερά. Φυσικά, δεν έχει καμία πιθανότητα εφαρμογής στη χώρα μας λόγω αφενός του υπέρμετρου κρατισμού και, αφετέρου, της ανελεύθερης (και μικρής) αγοράς.
Πολιτικός φιλελευθερισμός (αντίθ. Λαϊκισμός). Η αντίληψη της πολιτικής στη βάση θεσμών και συλλογικά θεσπισμένων κανόνων που καταλήγουν σε θετικό, αντί για μηδενικό, άθροισμα. Εχει τρία αλληλένδετα χαρακτηριστικά: (α) Την αναγνώριση πολλών, και πολλαπλά τεμνόμενων, διαιρετικών γραμμών στην κοινωνία, (β) την επιδίωξη δημιουργίας γεφυρών μέσω συναινέσεων και συνεργασιών και (γ) τη θεσμική προστασία των κάθε είδους μειονοτήτων. Οι σοβαρότερες προσπάθειες πολιτικού φιλελευθερισμού στη σύγχρονη Ελλάδα έγιναν επί Κ. Καραμανλή (πρεσβύτερου), Κ. Σημίτη και Γ. Παπανδρέου.
Σοσιαλδημοκρατία. Πολιτικό σύστημα που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στις σκανδιναβικές χώρες και βασίζεται στο τετράπτυχο: (βιομηχανικός) καπιταλισμός – πολιτικός φιλελευθερισμός – υψηλή φορολόγηση – πλούσιες κοινωνικές παροχές για όλους. Στην Ελλάδα, αντιμετωπίστηκε με βδελυγμία, και απορρίφθηκε πανηγυρικά, επί πρώιμου (ανδρεοπαπανδρεϊκού) ΠΑΣΟΚ, το οποίο κατόπιν συνέχισε το λαϊκιστικό του κρεσέντο ακόμη και με αρχηγό έναν πραγματικό φιλελεύθερο σαν τον Σημίτη. Παραμένει αγαπημένος όρος πολλών διανοούμενων της Κεντροαριστεράς, αλλά, μια που λείπουν οι προϋποθέσεις εφαρμογής του (πλην βεβαίως της υψηλής φορολόγησης), μάλλον χρησιμοποιείται ως ευφημισμός.
Σοσιαλισμός. Πολιτική και οικονομική θεωρία που βασίζεται στην ιδέα ότι όλη η οικονομική διαδικασία πρέπει να ανήκει στον έλεγχο του κοινωνικού συνόλου. Ιστορικά, έχουν εμφανιστεί διάφορες μορφές σοσιαλισμού, όπως επαναστατικός, ουτοπικός, επιστημονικός, διεθνής, αυτοδιαχειριζόμενος, οικολογικός, ακόμη και ισλαμικός, και πλήθος άλλων. Στην Ελλάδα, ο σοσιαλισμός είναι κάτι σαν το Ιερό Δισκοπότηρο της πολιτικής, αφού όλοι τον επιθυμούν αλλά κανείς δεν ξέρει πώς να τον αποκτήσει. Ισως γιατί, όπως είχε πει κάποτε η Θάτσερ (βλ. Θατσερισμός), ο σοσιαλισμός πάσχει από ένα μεγάλο πρόβλημα – ότι, δηλαδή, κάποτε του τελειώνουν τα χρήματα των άλλων.
Καταληκτική σημείωση του συντάκτη. Η παραπάνω λημματογράφηση έγινε με χιουμοριστική διάθεση. Αλλά, τώρα που το σκέφτομαι, ίσως και όχι.
* Ο κ. Τάκης Παππάς διδάσκει Πολιτική Επιστήμη και πρόσφατα έχει συγγράψει το βιβλίο «Λαϊκισμός και κρίση στην Ελλάδα» (εκδ. Ικαρος).