«Πολιτεία» πολιτισμού το Μορφωτικό της Εθνικής

«Πολιτεία» πολιτισμού το Μορφωτικό της Εθνικής

6' 28" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τον συναντώ εδώ και αρκετά χρόνια στο ίδιο γραφείο, στην καρδιά της Πλάκας, στην οδό Θουκυδίδου, στο εξαιρετικής αρχιτεκτονικής κτίριο του 19ου αιώνα, όπου στεγάζεται το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ). Ο Διονύσης Καψάλης βρίσκεται εκεί, στα ίδια γραφεία, με τα ίδια έπιπλα –«αυτά είχε και ο Εμμανουήλ Κάσδαγλης»– από το 1997. «Είχα έρθει τότε δοκιμαστικά, ως βοηθός του Βίκτωρος Μελά, που ασκούσε χρέη διευθυντή. Τον Νοέμβριο του 1999 ανέλαβα διευθυντής του ΜΙΕΤ». Σε αυτό τον χώρο, συζητήσαμε ένα μεσημέρι με τον Διονύση Καψάλη, που μας αφηγήθηκε τις δράσεις του ιστορικού ΜΙΕΤ, το οποίο ιδρύθηκε το 1966, τον ρόλο του στην εκπαίδευση και στην τέχνη, τους τρόπους λειτουργίας του. Και παρότι παρακολουθώ εδώ και χρόνια τις δραστηριότητες του ΜΙΕΤ, πολλές από τις δράσεις του, σημαντικότατες στη διαφύλαξη πολιτιστικών θησαυρών, μου ήταν άγνωστες.

Αλλαξε κάτι στα χρόνια που διευθύνει το Ιδρυμα; Διαφοροποιήθηκαν οι πράξεις και οι δράσεις του; «Δεν νομίζω ότι άλλαξε κάτι ουσιαστικά. Χτίστηκε πολύ περισσότερο πάνω στα ίδια θεμέλια. Χτίστηκε μια μικρή πολιτεία. Το ΜΙΕΤ είναι ένας στολίσκος δραστηριοτήτων και επιμέρους τμημάτων, κάποια από τα οποία προϋπήρχαν».

Και ο Διονύσης Καψάλης αρχίζει να σχεδιάζει, με μολύβι και χαρτί, τις κατευθύνσεις του ΜΙΕΤ: «Η ναυαρχίδα αυτού του στολίσκου είναι οι εκδόσεις. Δίπλα σ’ αυτές έχουμε μια πάρα πολύ ανεπτυγμένη καλλιτεχνική δραστηριότητα. Εκθεσιακή και αρχειακή. Δηλαδή: υπάρχουν οι καλλιτεχνικές συλλογές του ΜΙΕΤ, που έχουν εμπλουτιστεί πάρα πολύ, και οι εκθέσεις που στήνουμε κατά καιρούς. Αυτός είναι ο λεγόμενος πολιτιστικός τομέας, ό,τι αφορά τον χώρο των εικαστικών: ζωγραφική, χαρακτική, γλυπτική, φωτογραφία. Αυτή η δραστηριότητα υπήρχε, αλλά ήταν πιο μαζεμένη, κυρίως γιατί δεν υπήρχαν τα πολιτιστικά κέντρα που αποκτήσαμε έκτοτε. Ο Εμμανουήλ Κάσδαγλης δεν πρόλαβε να ζήσει την προσάρτηση του Μεγάρου Εϋνάρδου στην Αγίου Κωνσταντίνου στην Αθήνα, ούτε την προσάρτηση της Βίλας Καπαντζή στη Θεσσαλονίκη». Αυτά τα δύο προσαρτήθηκαν επί διοικήσεως Καρατζά και λειτουργούν συστηματικά ως πολιτιστικά κέντρα. Την ίδια περίοδο είχε προσαρτηθεί και κτίριο στην Πάτρα, αλλά δεν υπήρχε προσωπικό για τη λειτουργία του.

Η Βίλα Καπαντζή

Εξαιρετικά γοητευτική είναι η ιστορία της Βίλας Καπαντζή, άρρηκτα συνδεδεμένης με διάφορες φάσεις της ιστορίας της Θεσσαλονίκης. «Είναι ένα πάρα πολύ σπουδαίο κτίριο, νομίζω από τα σημαντικότερα και ιστορικότερα κτίρια της Θεσσαλονίκης. Είχε κτιστεί από την οικογένεια Καπαντζή. Ως εξισλαμισμένοι Εβραίοι, είχαν προνόμια που δεν είχε η υπόλοιπη εβραϊκή κοινότητα της πόλης, και σ’ αυτούς οφείλονται πολλά από τα εξαίρετα κτίρια της Βασιλίσσης Ολγας. Στη Βίλα Καπαντζή φιλοξενήθηκε για ένα διάστημα η προσωρινή κυβέρνηση του Βενιζέλου, το 1917, και μετά, τη δεκαετία του ’30, έγινε το περίφημο 5ο Γυμνάσιο, από τα πιο γνωστά της πόλης. Είναι στολίδι της πόλης, και νομίζω ότι είναι ένα από τα πιο ζωντανά πολιτιστικά κύτταρα της Θεσσαλονίκης και σήμερα το διευθύνει ο Γιάννης Επαμεινώνδας. Εκεί φιλοξενούμε εκθέσεις που έχουμε επιλέξει και έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη συνείδηση των Θεσσαλονικέων».

Στην καλλιτεχνική δραστηριότητα του ΜΙΕΤ προστίθενται οι συλλογές, που έχουν εμπλουτιστεί τα τελευταία χρόνια είτε με αγορές είτε με δωρεές. «Σήμερα το ΜΙΕΤ αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους χώρους παρουσίασης τέχνης στην Ελλάδα. Πολλές από τις εκθέσεις είναι παραγωγές του ΜΙΕΤ, που σημαίνει ότι γίνεται επισταμένη έρευνα και η κάθε έκθεση παρουσιάζεται πλήρως τεκμηριωμένη». Σε άλλες περιπτώσεις, το ΜΙΕΤ χρηματοδοτεί την έρευνα ή εκδίδει τους καταλόγους για εκθέσεις που φιλοξενούν άλλα μουσεία, όπως η πρόσφατη του Κοσμά Ξενάκη, που στεγάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη. «Αυτή η δραστηριότητα έχει δύο σκέλη: το ένα είναι μουσειολογικό-ιστορικό και παρουσιάζουμε καλλιτέχνες που είναι σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένοι. Το άλλο σκέλος απευθύνεται σε σύγχρονους καλλιτέχνες και τους δίνει μια ευκαιρία να κάνουν μια έκθεση όπως την ονειρεύονται».

Οι χάρτινοι θησαυροί

Οι συλλογές και η καλλιτεχνική δραστηριότητα υποστηρίζονται από ένα Εργαστήριο Συντήρησης Χαρτιού. «Αυτό είχε ξεκινήσει από ένα διαμερισματάκι στην Εμμ. Μπενάκη, μετά βρέθηκε σ’ ένα βιομηχανικό κτίριο στην οδό Σκουζέ, όπου φυλάσσεται η συλλογή του ΜΙΕΤ όπως πρέπει και υπάρχει ένας άλλος όροφος συντήρησης χαρτιού. Είτε είναι χειρόγραφο και βιβλίο, είτε είναι έργο τέχνης σε χαρτί». Ρωτάω αν εκεί συντηρούνται μόνο όσα διαθέτει το ΜΙΕΤ στις συλλογές του. «Το ΜΙΕΤ είναι ένας χώρος κατεξοχήν κοινωνικής προσφοράς, και είναι λυπηρό για μένα που δεν είναι γνωστό αυτό. Δεν υστερούμε στην προβολή, αλλά ίσως δεν λέμε συχνά και δυνατά όσα κάνουμε. Καμιά φορά στενοχωριέμαι διότι το ΜΙΕΤ είναι ένας χώρος κοινωνικής προσφοράς μοναδικός. Πολλές φορές λοιπόν συντηρούνται άλλων φορέων αποκτήματα, παρέχοντας αυτή την υπηρεσία είτε ως πλήρη προσφορά, είτε μόνο με τη χρέωση των υλικών. Εχουμε συντηρήσει μικρές βιβλιοθήκες, δικοί μας συντηρητές έχουν συνεργαστεί με διεθνή ερευνητικά κέντρα στην Αγία Αικατερίνη του Σινά».

Η μέριμνα του Μινωτή

Στο ίδιο βιομηχανικό κτίριο της οδού Σκουζέ (στην περιοχή της Αγίας Ειρήνης) στεγάζεται το Ιστορικό Παλαιογραφικό Αρχείο. «Αυτό υπάρχει από την εποχή αμέσως μετά τη μεταπολίτευση. Στο πρώτο Δ.Σ. του ΜΙΕΤ ήταν μέλος ο Λίνος Πολίτης και, επειδή ήταν πρωτοπόρος παλαιογράφος, έφερε μαζί του την ιδέα το αρχείο αυτό να κρατάει μικροφωτογραφημένα χειρόγραφα για να μπορούν να ανατρέχουν σε αυτά οι μελετητές. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μικροφωτογραφημένοι περίπου 8.000 κώδικες, από συλλογές της Ελλάδας και του εξωτερικού, κυρίως από βιβλιοθήκες μοναστηριακές. Βεβαίως, δίπλα στα καλλιτεχνικά υπάρχει το Αρχείο Χαρτογραφίας του ελληνικού χώρου, που προήλθε από μια δωρεά του ζεύγους Μελά. Μια πολύ σημαντική συλλογή έντυπων χαρτών και χαρτογραφικών εκδόσεων. Αυτή η δραστηριότητα έχει μόνιμο εκθεσιακό χώρο στο Μέγαρο Εϋνάρδου.

Πολύ σημαντικό είναι το κληροδότημα του Αλέξη Μινωτή, που άφησε την περιουσία του στο ΜΙΕΤ, με τις εξής προϋποθέσεις: να γίνει ένα μικρό μουσείο στη μνήμη της Κατίνας Παξινού, που στεγάζεται στο Μέγαρο Εϋνάρδου. Ο Μινωτής, όμως, άφησε ένα διαμέρισμα στην οδό Λυκείου, που είναι ένα από τα έσοδά μας και κάποια χρηματικά ποσά που χρησιμοποιούνται για να γίνονται εκδόσεις που αφορούν το θέατρο και να διατίθενται σε θεατρικές υποτροφίες. Αυτές οι υποτροφίες δίνονται κάθε χρόνο. Δυστυχώς με την κρίση έχουμε προβλήματα. Αναγκαστήκαμε να τις περιορίσουμε για να μην εξαντληθεί το κεφάλαιο του κληροδοτήματος που δυστυχώς… κουρεύτηκε με το PSI. Υπάρχουν όμως ακόμα χρήματα και με καλή διαχείριση θα συνεχιστούν. Οι θεατρικές εκδόσεις πάντως, με το κληροδότημα του Μινωτή, συνεχίζουν να γίνονται. Νομίζω ότι αυτό που λείπει είναι η έκδοση σοβαρών μελετών για το θέατρο, που προσπαθούμε να το κάνουμε όσο μπορούμε καλύτερα. Αυτές τις μέρες θα κυκλοφορήσει ένα τόμος με τίτλο "Από τον Χορτάτση στον Κουν", με μελέτες του αείμνηστου Δημήτρη Σπάθη».

Η σύζευξη με το ΕΛΙΑ

Ηταν μια πρωτοβουλία ενός ακόμη σπουδαίου ανθρώπου, του Μάνου Χαριτάτου, που ήρθε στο ΜΙΕΤ, «ευτυχώς πριν από την κρίση και μας είπε ότι σας το παραδίδω υπό κάποιους όρους. Ο Μάνος έδινε τις συλλογές του ΕΛΙΑ και το ακίνητο που έχουν, με την προϋπόθεση το ΕΛΙΑ να γίνει τμήμα του ΜΙΕΤ. Αυτό ολοκληρώθηκε ώς το 2009 και το ΕΛΙΑ είναι τμήμα του ΜΙΕΤ, επ’ ωφελεία και των δύο ιδρυμάτων, αλλά κυρίως επ’ ωφελεία των Ελλήνων. Νομίζω ότι έχουμε καταφέρει να αναδείξουμε τους θησαυρούς του ΕΛΙΑ και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε».

Το ΜΙΕΤ μετέχει σε διεθνείς ερευνητικές εργασίες πάντα με μέλημα να διασώζει αρχειακούς θησαυρούς που αποτελούν τμήμα της ιστορίας του πολιτισμού. Και βεβαίως, ο πυλώνας των δραστηριοτήτων του είναι οι εκδόσεις και η εκπαιδευτική δραστηριότητα, «που είναι πολλαπλή. Είναι τα Εργαστήρια Επιμέλειας Κειμένων, που έχει εκπαιδεύσει 6 χρονιές σπουδαστών. Είχαμε σχεδιάσει να κάνουμε ένα Εργαστήριο Ανθρωπιστικών Σπουδών, θέλω πολύ να το κάνουμε». Και βεβαίως τα βιβλιοπωλεία του σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και στα πολιτιστικά κέντρα.

Εμεινα πολλή ώρα στα γραφεία του ΜΙΕΤ. Ο Διονύσης Καψάλης είναι παθιασμένος με το έργο του Ιδρύματος, το οποίο διασφαλίζει «πνευματική ελευθερία, που εξασφαλίζεται από τον τρόπο δουλειάς, από την πείρα και την ποιότητα του διοικητικού συμβουλίου. Η ασπίδα για τη διασφάλιση των όρων πνευματικής ελευθερίας είναι το Δ.Σ. του ΜΙΕΤ. Πρέπει να συνεχίσουν να υπάρχουν κάποιοι και να κάνουν τη δουλειά που κάνουν, για να υπάρξει κάτι όταν τελειώσει η κρίση. Νομίζω ότι αυτό τον ρόλο διεκδικούμε και αυτόν τον ρόλο φέρνουμε σε πέρας. Η επιβίωση θεσμών όπως ο δικός μας, το Μουσείο Μπενάκη και κάποιοι άλλοι είναι ακριβώς η διασφάλιση του μέλλοντος».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή