Την περασμένη Δευτέρα η Αίγυπτος θα έπρεπε να γιορτάζει τα πέντε χρόνια από την έναρξη των μεγάλων διαδηλώσεων και απεργιών που κατέληξαν στην ανατροπή του καθεστώτος Μουμπάρακ. Ωστόσο, η πυκνή ατμόσφαιρα φόβου στο Κάιρο, την Αλεξάνδρεια και τα άλλα αστικά κέντρα μόνο γιορτή δεν θύμιζε. Εκατοντάδες δυνάμει «ταραχοποιοί» συνελήφθησαν στη διάρκεια αστυνομικών επιδρομών σε περίπου 5.000 σπίτια και πολιτιστικές λέσχες. Η θρυλική πλατεία Ταχρίρ είχε «καταληφθεί» προληπτικά, ήδη εννέα ημέρες πριν, από δυνάμεις του στρατού. Οι όποιες προσπάθειες να οργανωθούν διαδηλώσεις διαλύθηκαν βίαια από τις δυνάμεις καταστολής του απόστρατου στρατηγού και προέδρου της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Γύρω από την πλατεία-σύμβολο όλα τα καταστήματα ήταν κλειστά και οι δρόμοι αποκλεισμένοι. Στο κέντρο της, περίπου 300 άνθρωποι, με πλακάτ του Σίσι ανά χείρας, γιόρταζαν όχι την επέτειο της δημοκρατικής εξέγερσης αλλά την…. Ημέρα της Αστυνομίας, όπως και επί Χόσνι Μουμπάρακ.
Διώξεις
Παλινόρθωση του παλαιού καθεστώτος; Δυστυχώς, κάτι ακόμη χειρότερο. «Το επίπεδο της καταστολής είναι σημαντικά υψηλότερο από ό,τι συνέβαινε επί Μουμπάρακ», δηλώνει στη βρετανική εφημερίδα The Guardian ο Χοσάμ Μπαχγκάτ, ένας από τους πιο γνωστούς δημοσιογράφους της Αιγύπτου, θύμα και αυτός διώξεων της στρατιωτικής αστυνομίας. Υπολογίζεται ότι 1.000 άνθρωποι έχουν δολοφονηθεί και 40.000 έχουν συλληφθεί από το καλοκαίρι του 2013, οπότε στρατιωτικό κίνημα υπό την καθοδήγηση του Σίσι ανέτρεψε τον προερχόμενο από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους Μοχάμεντ Μόρσι, τον πρώτο δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο της Αιγύπτου.
Με εξαίρεση την Τυνησία, χώρα-λίκνο της αλυσιδωτής εξέγερσης, όπου η νεαρή δημοκρατία φαίνεται να αντέχει τη δοκιμασία της μεταβατικής περιόδου, ο απολογισμός της Αραβικής Ανοιξης είναι καταθλιπτικός. Αίγυπτος και Μπαχρέιν (στη δεύτερη περίπτωση, μετά την εισβολή τεθωρακισμένων της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας, που συνέτριψε την εξέγερση της σιιτικής πλειοψηφίας) οπισθοδρόμησαν σε μια χειρότερη κατάσταση πραγμάτων. Λιβύη και Υεμένη αποτελούν πλέον κράτη-φαντάσματα, στο έλεος αλληλοσπαρασσόμενων φατριών. Οσο για τη Συρία, μια κομβικής σημασίας, μέχρι χθες απολύτως κοσμική χώρα, στην καρδιά της Μέσης Ανατολής, βρίσκεται στο χείλος της διάλυσης, ύστερα από πέντε χρόνια τρομερού εμφυλίου πολέμου που έχει στοιχίσει πάνω από 250.000 νεκρούς, 4 εκατ. πρόσφυγες και 7,5 εκατ. εκτοπισμένους, σε συνολικό πληθυσμό 23 εκατ.
Δεν ήταν μοιραίο να εξελιχθούν έτσι τα πράγματα. Μεγάλο μέρος των ιστορικών ευθυνών πέφτει στους ώμους των αραβικών ελίτ, οι οποίες, για άλλη μία φορά, συνέθλιψαν τις ελπίδες των λαών τους στις συμπληγάδες της στρατοκρατίας και της θεοκρατίας. Στη Συρία, ο Ασαντ άνοιξε τις πύλες της κόλασης με την ωμή καταστολή μιας αρχικά ειρηνικής, δημοκρατικής εξέγερσης, βοηθώντας άθελά του στην «απαγωγή» της από τον ισλαμικό εξτρεμισμό. Στην Αίγυπτο, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι έκαναν το μοιραίο λάθος να διασπάσουν το στρατόπεδο της αντιπολίτευσης, προωθώντας τον εξισλαμισμό της χώρας, πράγμα που έδωσε στον Σίσι και στους στρατιωτικούς τη δυνατότητα αρχικά να μείνουν στο παιχνίδι και στη συνέχεια να μονοπωλήσουν την εξουσία. Αλλά και η δημοκρατική αντιπολίτευση έκανε το μοιραίο σφάλμα να στηρίξει το πραξικόπημα του Σίσι, θύμα του οποίου θα γινόταν σύντομα και η ίδια, ακόμη και στις πιο μετριοπαθείς εκδοχές της.
Oι μεγάλες δυνάμεις
Εξίσου μεγάλο μερίδιο ευθύνης ανήκει στις μεγάλες δυνάμεις της Δύσης – εξαιρουμένης, ώς έναν βαθμό, της Γερμανίας, που επέδειξε την πιο σώφρονα πολιτική μεταξύ των συμμάχων της. Στις πρώτες εβδομάδες της Αραβικής Ανοιξης, η Δύση, και κυρίως οι ΗΠΑ, στήριξαν τα απολυταρχικά καθεστώτα της Τυνησίας και της Αιγύπτου, πιστεύοντας ότι «μπόρα είναι, θα περάσει». Στη συνέχεια, άλλαξαν απότομα άλογο, ποντάροντας –μαζί με την Τουρκία του μεγαλομανούς Ερντογάν– στο πολιτικό και ένοπλο Ισλάμ για να ανατρέψουν τον απρόβλεπτο Καντάφι και τον μη ελεγχόμενο Ασαντ, εξοστρακίζοντας τους Ρώσους από τα μόνα στηρίγματά τους στην περιοχή. Η γιγάντωση του Ισλαμικού Κράτους, το προσφυγικό κύμα και η δυναμική επέμβαση της Ρωσίας ήταν η Νέμεσις αυτής της μυωπικής πολιτικής.
Οι πιο νηφάλιες φωνές που ζητούν αλλαγή πορείας πληθαίνουν στους κόλπους του αμερικανικού κατεστημένου. Ο πάντα οξυδερκής Χένρι Κίσινγκερ καυτηριάζει την ψυχροπολεμική αντιμετώπιση της Ρωσίας και ζητεί συνεννόηση εναντίον του κοινού εχθρού, του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Ο βετεράνος δημοσιογράφος Σέιμουρ Χερς αποκάλυψε πρόσφατα ότι ο μέχρι πρότινος διοικητής της στρατιωτικής μυστικής υπηρεσίας DIA Μάικλ Φλιν και ο πρώην αρχηγός ΓΕΕΘΑ στρατηγός Ντέμπσι προώθησαν, μέσω Ρωσίας, Γερμανίας και Ισραήλ, κρίσιμες πληροφορίες στον Ασαντ για να αντιμετωπίσει τους τζιχαντιστές.
Νηφάλιες φωνές
Ολοι οι ρεαλιστικά σκεπτόμενοι παράγοντες αναγνωρίζουν ότι δεν υπάρχει στρατιωτική απάντηση στο δράμα της Συρίας και στο πρόβλημα του Ισλαμικού Κράτους, παρά μόνον πολιτική λύση με τη συνδρομή της Ρωσίας και του Ιράν. Δεν είναι καθόλου βέβαιο, όμως, ότι η κυβέρνηση Ομπάμα είναι έτοιμη για παρόμοιες επιλογές. Η αντικατάσταση των Φλιν και Ντέμπσι μάλλον αντίθετα μηνύματα έστειλε, ενώ ανησυχίες προκαλούν και οι πρόσφατες δηλώσεις του Πενταγώνου περί ανοίγματος νέου πολεμικού μετώπου, με μια νέα στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ στη σπαρασσόμενη Λιβύη.
Οσο για την Αίγυπτο, ίσως θα ήταν πρόωρο να κηρύξει κανείς το αμετάκλητο, άδοξο τέλος της ανατροπής που ξεκίνησε πριν από πέντε χρόνια. Κάτω από τον πάγο της κρατικής τρομοκρατίας, η κοινωνία «βράζει» εξαιτίας τεράστιων οικονομικών προβλημάτων, παρόμοιων με εκείνα που πυροδότησαν σε πρώτο χρόνο την Αραβική Ανοιξη. Αναλαμβάνοντας όλη την εξουσία στα χέρια του και μην αφήνοντας περιθώρια για την παραμικρή νόμιμη αντιπολίτευση, ο στρατός εκτίθεται άμεσα, για πρώτη φορά στην ιστορία της Αιγύπτου, στην οργή του πλήθους.
Λέγεται ότι ο Τσου Εν Λάι, κληθείς να αποτιμήσει τη Γαλλική Επανάσταση, δήλωσε ότι «είναι πολύ νωρίς για να αποφανθούμε». Δεν έχει διευκρινισθεί αν πρόκειται για ιστορικό γεγονός ή για απλό μύθο. Στην περίπτωση της Αραβικής Ανοιξης, όμως, θα μπορούσαμε άφοβα να επαναλάβουμε τα θρυλούμενα λόγια αυτής της εξέχουσας μορφής της Λαϊκής Κίνας.