Το 1969, ένας ψυχολόγος του Πανεπιστημίου Στάνφορντ στην Αμερική έκανε ένα ενδιαφέρον πείραμα, τα ευρήματα του οποίου σχηματοποιήθηκαν αργότερα στην περίφημη «θεωρία των σπασμένων παραθύρων».
O Φίλιπ Ζιμπάρντο εγκατέλειψε ένα αυτοκίνητο σε μια κακόφημη γειτονιά του Μπρονξ και σε μια αστική γειτονιά στην Καλιφόρνια. Το πρώτο βανδαλίστηκε μέσα σε μερικές ώρες από ανθρώπους που αφαίρεσαν οτιδήποτε μπορεί να έχει έστω και μικρή αξία.
Το δεύτερο έμεινε απείραχτο για περίπου μία εβδομάδα. Οταν όμως ο Ζιμπάρτο τού έσπασε ένα φανάρι με ένα σφυρί, βανδαλίστηκε και αυτό γρήγορα και μάλιστα από άτομα που δεν θα φανταζόταν κανείς: λευκούς, οικογενειάρχες, ευκατάστατους. Το συμπέρασμα είναι απλό. Οσο εξοικειωνόμαστε με ένα ρυπαρό και παρατημένο δημόσιο χώρο, τόσο πιο «αποδεκτό» είναι να προβαίνει κάποιος σε μικροκλοπές και βανδαλισμούς. Μοιάζει φυσική ροπή να επιδεικνύεις ασέβεια, μέσα στην ασχήμια και τη βρωμιά. Τίποτα δεν σε φρενάρει.
Το αντίδοτο της ομορφιάς
Η ευπρέπεια και η ομορφιά, αντιθέτως, χαλιναγωγούν τη μανία καταστροφής. Θέλετε ένα εμπεδωμένο παράδειγμα στην Αθήνα; Τη διαφορετική συμπεριφορά που έχει ο κόσμος στο μετρό και στον ηλεκτρικό. Aς το σκεφτούμε όμως: Αν ένα ρημαγμένο αυτοκίνητο γαργαλάει τα πιο περίεργα ένστικτά μας, τότε ποια ερεθίσματα μπορεί να προκαλεί μια αναπάντεχη νότα καλαισθησίας;
Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι πόλεις ανά τον κόσμο που καλούν τους καλλιτέχνες να εξωραΐσουν γωνιές και αντικείμενα, όπως τα κουτιά που περιέχουν τα καλώδια των τηλεφωνικών συνδέσεων. Στον Καναδά, στην Ιταλία, στην Καλιφόρνια, τα πιο ανέμπνευστα και αόρατα στοιχεία στον δημόσιο χώρο αποκτούν εικαστική οντότητα και εκπέμπουν ένα θετικό μήνυμα. Μεταμορφώνονται από τα χέρια των εικαστικών και ξαφνιάζουν τους περαστικούς.
Προσπάθεια των Atenistas
Το πείραμα έχει γίνει στην Αθήνα από τους Atenistas πριν από μερικά χρόνια. Μπορεί, βέβαια, να ακούστηκαν τα γνωστά επιχειρήματα, πως «ο κόσμος δεν έχει να φάει και κάποιοι ασχολούνται με τις διακοσμήσεις και τις καλλιτεχνίες». Αν ήταν έτσι, τότε η τέχνη θα έπρεπε να συναντά την καθημερινότητα μόνο σε μέρη και σε κοινότητες όπου όλα είναι λυμένα, μιας και με αυτήν την «ιεράρχηση» των προτεραιοτήτων, καταλήγει αναγκαστικά στον πάτο της λίστας. Η ουσία είναι πως μέσα στη δυστοπία της ελληνικής πρωτεύουσας μια τέτοια χειρονομία, εάν συμβεί μαζικά, μπορεί και να αλλάξει τους συσχετισμούς, τουλάχιστον αυτούς της διάθεσής μας.
Βιτρίνες τέχνης
Aλλη μία πρωτοβουλία που είχε γίνει στο αθηναϊκό κέντρο ήταν να αξιοποιηθούν εικαστικά τα ξενοίκιαστα καταστήματα, ιδιαίτερα στο Κολωνάκι. Οι βιτρίνες φιλοξένησαν για λίγο έργα τέχνης και η όψη εμπορικών δρόμων άλλαξε.
Στη μάχη κατά της κρίσης, η Αθήνα δεν έχει χρησιμοποιήσει ένα από τα μεγαλύτερα όπλα στη φαρέτρα μιας σύγχρονης πόλης. Οι καλλιτέχνες είναι τα πιο δυναμικά στοιχεία μιας κοινωνίας και η παρέμβασή τους μπορεί πραγματικά να μας δώσει μια νέα (προ)οπτική σε ένα κουρασμένο τοπίο, που έχει κατακυριευτεί από ετοιμόρροπα κτίρια και από ανθρώπους που αναζητούν στέγη ή τροφή. Η ομορφιά μπορεί να είναι ιαματική.