Μπορούμε να ανασυνθέσουμε την προϊστορική κουζίνα της Ευρώπης με μια φρέσκια ματιά; Πόσο γενικευμένη ήταν η χρήση της ελιάς και του ελαιόλαδου στο προϊστορικό Αιγαίο και με ποιους τρόπους παρασκευάζονταν το ψωμί ή το πλιγούρι; Τα ερωτήματα των αρχαιολόγων γύρω από την τροφή που έχει διαμορφώσει την πολιτισμική ιστορία των περισσοτέρων ευρωπαϊκών χωρών δεν θα μπορούσαν να έχουν επιστημονικές απαντήσεις αν δεν είχε φθάσει ως θείο δώρο μια από τις πιο γενναιόδωρες χρηματοδοτήσεις των τελευταίων χρόνων σε ελληνικό πανεπιστημιακό ίδρυμα και μάλιστα σε μια πολύ δύσκολη φάση.
Πρόκειται για το ποσό του 1.890.000 ευρώ που κατάφερε να κερδίσει η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Τάνια Βαλαμώτη, για την ερευνητική της ιδέα να ανασυνθέσει την προϊστορική κουζίνα από το Αιγαίο μέχρι την Κεντρική Ευρώπη. Είναι η μοναδική Ελληνίδα μεταξύ των 302 ερευνητών που έχουν επιλεγεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ερευνάς (European Research Council – ERC) στην κατηγορία «Consolidator Grants», όπου κατατέθηκαν συνολικά 2.051 προτάσεις, και η οποία δίνει τη δυνατότητα σε ερευνητές να πραγματοποιήσουν τις πιο φιλόδοξες και δημιουργικές επιστημονικές ιδέες.
Η έρευνα της κ. Βαλαμώτη για τους πολιτισμούς της διατροφής της προϊστορικής Ευρώπης, από τη νεολιθική εποχή ώς την εποχή του σιδήρου (7η-1η χιλιετία π.Χ.), δεν είναι όψιμη. Οι μελέτες ανασκαφικών ευρημάτων είναι γνωστές εδώ και χρόνια. Δεν απομένει παρά η πειραματική ερεύνα και η διεπιστημονική προσέγγιση γύρω από τα φυτικά συστατικά της διατροφής και τα κατάλοιπα τροφίμων όπως ψωμιά, πλιγούρι/τραχανάς, φάβα, μπίρα και κρασί που εντοπίστηκαν τόσο στον ελληνικό όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο.
Αρχαιολογικό υλικό, όπως αναφέρει στην «Κ», υπάρχει άφθονο: στέμφυλα της 5ης χιλιετίας από την παλαιότερη οινοποίηση μέχρι στιγμής στην Ευρώπη, που εντοπίστηκαν στον προϊστορικό οικισμό Ντικιλί Τας (ανατολικά των Φιλίππων), καρποί, οστά πτηνών και ψαριών 8.000 χρόνων στο Αμύνταιο Φλώρινας, αλεσμένο σιτάρι για πλιγούρι ή τραχανά (τέλος τρίτης χιλιετίας π.Χ.) που εντοπίστηκε στη μεσημεριανή τούμπα στον Τρίλοφο Θεσσαλονίκης, σπασμένοι σπόροι οσπρίων, ίσως φάβας, της ιδίας περιόδου, από τον Αγιο Αθανάσιο Θεσσαλονίκης. Ολόκληρα ψωμιά από οικισμούς της νεολιθικής εποχής και της εποχής του χαλκού που βρέθηκαν στην Ελβετία. Φυτρωμένοι σπόροι κριθαριού της εποχής σιδήρου (6ος αιώνας π.Χ.) από τη θέση Χόχντορφ (σημαίνει ψηλό χωριό) στην περιοχή της Στουτγάρδης, που παραπέμπουν σε παρασκευή μπίρας. Μάζες δημητριακών και υπολείμματα από αλεσμένο σιτάρι για ψωμί ή πλιγούρι της νεολιθικής εποχής από τη θέση Καπιτάν Ντιμιτρίεβο της Βουλγαρίας.
Ολα θα μπουν στο μικροσκόπιο της ερευνάς και των πειραμάτων για να απαντήσουν σε ποικίλα ερωτήματα: Υπήρχαν ποικιλίες σταφυλιών; Οι προϊστορικοί έβραζαν το σιτάρι με νερό ή γάλα; Ποιες ήταν οι μαγειρικές πρακτικές και ο σχετικός εξοπλισμός (σκευή, εργαλεία άλεσης, θερμικές κατασκευές); Μέσα από το πρόγραμμα θα διαμορφωθεί μια νέα μέθοδος –συνδεδεμένη με μικρομεσαίες επιχειρήσεις που επικεντρώνονται σε τρόφιμα με καταβολές στα προϊστορικά χρόνια– με στόχο να ανακαλύψει κάποιες από τις συνταγές του παρελθόντος στην Ευρώπη. Πέντε βασικοί ερευνητές, 12 συνεργάτες από πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ευρώπης (ΑΠΘ, IPNA Ελβετίας, Hohenheim Γερμανίας) και μεγάλος αριθμός αρχαιολόγων θα συνεργαστούν για τις μαγειρικές ταυτότητες που αποτελούν μέρος της άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς.