Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Στην πόλη της Χίου, σε ένα παλιό σπίτι που νοικιάζει 150 ευρώ τον μήνα και με το ζόρι «χωράει κι άλλον άνθρωπο», περνάει μοναχικά τις μέρες του ένας 70χρονος συνταξιούχος ναυτικός. Στα νιάτα του ταξίδευε στον κόσμο με ποντοπόρα πλοία που μετέφεραν κάρβουνο, καλαμπόκι και σιτάρι. Σήμερα δεν του επιτρέπεται να βγει από τη χώρα. Εχοντας εκτίσει ποινή πολυετούς φυλάκισης για διακίνηση μεταναστών θα ζει με αυτόν τον περιοριστικό όρο μέχρι το 2022.
«Εχω αράξει στην αυλή μου, σκαλίζω και δεν ασχολούμαι με ό,τι γίνεται απέναντι» λέει σε τηλεφωνική μας συνομιλία για τις φουσκωτές λέμβους που καθημερινά αποπλέουν από τα τουρκικά παράλια.
Οταν βρέθηκε το 2001 στη δικαστική φυλακή της Χίου δεν υπήρχαν εκεί πολλοί σαν κι αυτόν. Θυμάται ότι λιγοστοί Τούρκοι ψαράδες και Ρουμάνοι ναυτικοί ήταν τότε υπόδικοι ή είχαν καταδικαστεί για διακίνηση μεταναστών. Ανάμεσά τους βρίσκονταν και άλλοι Ελληνες που εργάζονταν παλαιότερα ως μάγειρες σε γκαζάδικα και δεν είχαν καλές γνώσεις ναυσιπλοΐας. «Συνολικά δεν πρέπει να ξεπερνούσαν τους δέκα οι διακινητές που μοιράζονταν τον ίδιο θάλαμο μαζί μου» λέει ο 70χρονος, ζητώντας να μη δημοσιευτεί το όνομά του.
Σήμερα, τέσσερα χρόνια μετά την αποφυλάκισή του οι αναλογίες έχουν αλλάξει. Το κατάστημα κράτησης στη Χίο έχει εξελιχθεί σε «φυλακή των διακινητών». Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία από τους 154 κρατούμενους, οι 103 εμπλέκονται σε υποθέσεις διακίνησης μεταναστών (84 υπόδικοι και 19 κατάδικοι). Οι μισοί είναι Τούρκοι και ακολουθούν ως πιο πολυπληθείς ομάδες αυτές των Σύρων και των Αφγανών.
Τον τελευταίο χρόνο το Λιμενικό Σώμα συνέλαβε περισσότερους από 500 διακινητές. Αρκετοί εξ αυτών πέρασαν από τη φυλακή της Χίου, καθώς εκεί καταλήγουν υποθέσεις που βρίσκονται στο στάδιο της προδικασίας. Μετά την εκδίκαση όσοι καταδικάζονται είτε παραμένουν εκεί είτε οδηγούνται σε φυλακές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Αντίστοιχα όσοι συλλαμβάνονται στο νοτιοανατολικό Αιγαίο οδηγούνται στη φυλακή της Κω. Σήμερα, σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης, εκ των 144 κρατουμένων στην Κω οι 76 (59 υπόδικοι και 17 κατάδικοι) εμπλέκονται σε υποθέσεις διακίνησης.
Σε θαλάμους με διπλά κρεβάτια
Η δικαστική φυλακή Χίου χτίστηκε το 1960 και σήμερα περιβάλλεται από κατοικίες. Δεν διαθέτει κελιά, αλλά δέκα μεγάλους θαλάμους με διπλά κρεβάτια και κοινόχρηστες τουαλέτες. Το προσωπικό προσπαθεί να χωρίζει τους διακινητές ανά εθνικότητα για να μη δημιουργούνται εντάσεις με άλλους κρατούμενους.
Οι υπάλληλοι της εσωτερικής φρούρησης όμως σπανίως μαθαίνουν λεπτομέρειες από τις υποθέσεις των διακινητών. «Για κάποιον είχαμε ακούσει ότι πέταξε στη θάλασσα τα παιδιά και τις γυναίκες, αλλά δεν προσπαθήσαμε να επιβεβαιώσουμε τη φήμη. Είναι καλύτερο να μη γνωρίζουμε» λέει στην «Κ» σωφρονιστικός υπάλληλος στη Χίο, εξηγώντας ότι το προσωπικό φύλαξης δεν πρέπει να κάνει διακρίσεις μεταξύ των κρατουμένων.
Αυτές τις ιστορίες όμως μαθαίνουν όλο και πιο συχνά δικηγόροι της Χίου. Οπως εξηγεί η πρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου Χίου, Ανθίππη Ζαννάρα, τον τελευταίο χρόνο αρκετοί συνάδελφοί της έχουν οριστεί αυτεπαγγέλτως ως συνήγοροι των κατηγορουμένων για διακίνηση, κυρίως κατά το στάδιο της ανάκρισης. Οι περισσότεροι κατηγορούμενοι ισχυρίζονται ότι δεν είχαν οικονομικό όφελος, ότι και οι ίδιοι ταξίδευαν ως πρόσφυγες, ή ότι δεν γνώριζαν πως παρανομούσαν.
«Συνήθως, καταθέτουν χαρτιά που δείχνουν ότι εργάζονταν στην Τουρκία και δεν είχαν ανάγκη τα χρήματα. Ενας Τούρκος κατηγορούμενος υποστήριξε ότι ήταν ιδιοκτήτης πρακτορείου τυχερών παιχνιδιών και ιπποδρόμου» λέει στην «Κ» δικηγόρος του νησιού. Σε άλλες περιπτώσεις οι συλληφθέντες λένε ότι είναι θύματα εκβιασμών, όπως ένας Σύρος που έδειχνε σε σωφρονιστικό υπάλληλο φωτογραφία της γυναίκας και του παιδιού του λέγοντας ότι είχαν απαχθεί και θα απελευθερώνονταν μόνο αν πραγματοποιούσε ένα δρομολόγιο.
Οι διακινητές συνήθως παραμένουν από 10 έως 20 χρόνια στη φυλακή, ενώ τους επιβάλλεται χρηματικό πρόστιμο από 30.000 έως 60.000 ευρώ για κάθε μεταφερόμενο. Εάν εμπλέκονται σε ναυάγιο με νεκρούς μπορεί να καταδικαστούν σε ισόβια κάθειρξη. Ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τις ποινές τους ξεκίνησαν την περασμένη εβδομάδα απεργία πείνας 22 διακινητές, Αφγανοί και Σύροι, κρατούμενοι στη φυλακή της Χίου. Την περασμένη Πέμπτη συνέχιζαν μόνο οι τέσσερις.
Οι περισσότεροι συλληφθέντες πάντως αγνοούν την ελληνική νομοθεσία και τις ποινές που προβλέπονται. Η δικηγόρος Αναστασία Καρατζά θυμάται ότι ένας κατηγορούμενος κοιμόταν από την εξάντληση προτού ξεκινήσει η ανάκρισή του. «Δεν ζητούσε νομικές συμβουλές, μέχρι που άκουσε τι ποινή θα αντιμετωπίσει» λέει. «Φαίνεται ότι το τελευταίο διάστημα τα κυκλώματα της Τουρκίας έχουν βρει τον τρόπο να οχυρώνονται καλά. Τοποθετούν συχνά στη θέση του οδηγού τους ίδιους τους μετανάστες, ή άλλους που βρίσκονται πολύ χαμηλά στην ιεραρχία και δεν μπορούν έπειτα να αποκαλύψουν όλη την αλυσίδα της διακίνησης».
Υποσχέσεις για άφιξη του… γερμανικού στόλου
Οι διακινητές και οι μεσάζοντές τους συχνά υπόσχονται στους πρόσφυγες ότι το θαλάσσιο πέρασμα από την Τουρκία στην Ελλάδα θα είναι σύντομο και ασφαλές. Τους αποκρύπτουν ότι θα στριμωχτούν σε μη αξιόπλοα σκαριά. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, όμως, έπειτα από πολύνεκρο ναυάγιο στο Φαρμακονήσι, βρέθηκαν στα κινητά τηλέφωνα συλληφθέντων για διακίνηση περίεργα σημειώματα γραμμένα στα αραβικά. Το πιο ασυνήθιστο εξ αυτών είχε τη φωτογραφία της καγκελαρίου της Γερμανίας Αγκελα Μέρκελ.
«Αύριο, 3/9/2015, θα αποπλεύσει το πρώτο γερμανικό πλοίο με διακριτικό αριθμό F319, το οποίο ανήκει στον 4ο Γερμανικό Στόλο. Θα μεταβεί στην Τουρκία για να μεταφέρει ένα μεγάλο αριθμό από Σύρους πρόσφυγες στα εδάφη της Γερμανίας, αφού γίνουν πρώτα οι τυπικές νόμιμες διαδικασίες», έγραφε το σημείωμα. «Η χωρητικότητα του πλοίου ανέρχεται στα 3.500 άτομα, εκτός από το πλήρωμα και τους ειδικούς. Θεωρείται η πρώτη απόπειρα τέτοιου είδους στην προσπάθεια αντιμετώπισης και επίλυσης της κρίσης με τους Σύρους πρόσφυγες που ολοένα και μεγαλώνει».
Σε άλλο παρόμοιο μήνυμα αναφέρεται ότι η Μέρκελ θα στείλει τέσσερα πλοία στην Τουρκία και στην Κω για να παραλάβουν τους πρόσφυγες. Το συγκεκριμένο μήνυμα συντάχθηκε μετά τη δημοσιοποίηση της φωτογραφίας της σορού του μικρού Αϊλάν σε παραλία της Τουρκίας και την είδηση ότι 71 μετανάστες βρέθηκαν νεκροί σε φορτηγό που τους μετέφερε στην Αυστρία. «Η Μέρκελ πιέζει την Ε.Ε. να δέχεται τους πρόσφυγες και να ανοίξουν τα σύνορα», αναφέρεται στο συγκεκριμένο μήνυμα.
Από τη δικογραφία της υπόθεσης για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι, που είναι σε γνώση της «Κ», δεν εξηγείται ο σκοπός αυτών των μηνυμάτων ούτε φαίνεται να ρωτήθηκε γι’ αυτά κατά την ανάκριση κάποιος κατηγορούμενος. Κατά καιρούς πάντως, με παρόμοιες φήμες τα κυκλώματα των διακινητών προσπαθούν να δελεάσουν πρόσφυγες προκειμένου να μεταβούν στα τουρκικά παράλια.
Τελικά, δέκα ημέρες μετά την ημερομηνία που αναγραφόταν στο σημείωμα, στις 13 Σεπτεμβρίου, κανένα γερμανικό πλοίο δεν περίμενε τους 127 ανθρώπους που συγκεντρώθηκαν σε παραθαλάσσια περιοχή της τουρκικής πόλης Ντιντίμ. Τους παρέλαβε όλους το τουρκικής σημαίας ξύλινο σκάφος «Summer Breeze», μήκους 25 μέτρων. Προτού προσεγγίσει όμως τις ελληνικές ακτές, σταμάτησε η μηχανή του. Παρασυρόμενο από τα κύματα, χτύπησε σε βράχια και βυθίστηκε. Τριάντα τέσσερις επιβάτες πνίγηκαν. Οπως διαπίστωσαν δύτες του Λιμενικού, οι περισσότεροι εγκλωβίστηκαν στο σκάφος από το στέγαστρο της καμπίνας που κατέρρευσε.
«Ηταν πλοίο θανάτου», είπε ένας εκ των διασωθέντων κατά την ανακριτική διαδικασία. «Ψάξαμε να βρούμε τα παιδιά», δήλωσε στους λιμενικούς ο Αχμάντ Α., επιβάτης του πλοίου που ταξίδευε με την οικογένειά του. «Περίπου μία ώρα μετά κάποιος βρήκε ένα μωρό και ρώτησε ποιανού είναι. Το είδε η γυναίκα μου και λιποθύμησε. Το μωρό ήταν η κόρη μου. Είχα στην αγκαλιά μου και τη ζωντανή μου κόρη και τη νεκρή».
Διασωθέντες του ναυαγίου κατά την άφιξή τους στη Ρόδο όπου θα πραγματοποιούταν η αναγνώριση σορών συγγενών τους. (Φωτογραφία: ΑΠΕ)
Ο φερόμενος ως καπετάνιος είναι σήμερα προφυλακισμένος. Κατάγεται από τη Συρία και είναι 35 ετών. Κατά την ανάκρισή του αρνήθηκε ότι είχε τον έλεγχο του σκάφους. Δήλωσε ότι ο ίδιος είχε πληρώσει 2.300 ευρώ για να ταξιδέψει μαζί με τους υπόλοιπους πρόσφυγες και πως, όταν σταμάτησε η μηχανή, προσπάθησε να βοηθήσει πιάνοντας στο τιμόνι.
Ναυάγιο έξω από τη Μύκονο
Σε ναυάγιο είχε εμπλακεί τον Ιούνιο του 2001 και ο Ελληνας συνταξιούχος ναυτικός και πρώην κρατούμενος στη Χίο που μίλησε στην «Κ». Τα δρομολόγια εκείνης της εποχής διέφεραν από τα σημερινά. Δεν είχαν ως προορισμό τα νησιά του Αιγαίου. Ο συνταξιούχος ναυτικός είχε λάβει από ένα κύκλωμα διακινητών που τον προσέγγισε στον Πειραιά προκαταβολή 2,5 εκατομμυρίων δραχμών για να μεταφέρει 58 Κούρδους από τα τουρκικά παράλια στην Αθήνα. Με την ολοκλήρωση της αποστολής του θα του δινόταν άλλο 1 εκατομμύριο δραχμές. Με 1 εκατομμύριο δραχμές θα πληρωνόταν και ένας βοηθός του που συμμετείχε στη διακίνηση.
Εξω από τη νησίδα Χταπόδια όμως, ανοικτά της Μυκόνου, το πλοίο υπέστη μηχανική βλάβη. Σύμφωνα με το Λιμενικό και τα δημοσιεύματα της εποχής, έξι μετανάστες πνίγηκαν στην προσπάθειά τους να βγουν στη στεριά, ενώ άλλοι τέσσερις αγνοούνταν. Ο βοηθός του συνταξιούχου ναυτικού παρέμεινε πάνω στη νησίδα όπου τον εντόπισε το Λιμενικό, ενώ ο καπετάνιος διέφυγε από το σημείο με φουσκωτό και συνελήφθη το βράδυ της ίδιας ημέρας σε διαμέρισμα της Καλλιθέας.
Σήμερα επιμένει –όπως έκανε και τότε– ότι δεν άφησε πίσω του πνιγμένους. «Δεν είχα νεκρούς, ούτε είχα πρόθεση να κάνω κακό σε ανθρώπους. Παρέδωσα όσους παρέλαβα», δηλώνει. Αναφέρει, πάντως, ότι μετανιώνει που πραγματοποίησε εκείνο το δρομολόγιο.
Στη φυλακή της Χίου του επέτρεψαν έπειτα από τρεις μήνες να δουλεύει στο καφενείο των υπαλλήλων. Ξυπνούσε στις 6 το πρωί και πήγαινε στο πόστο του για να περνάει όσο το δυνατόν λιγότερο χρόνο με τους άλλους κρατούμενους. Μετά τη Χίο ολοκλήρωσε το υπόλοιπο της ποινής του στη Χαλκίδα. «Αν θες κάποια στιγμή να βγεις, κοιτάς τη δουλίτσα σου στη φυλακή», λέει. «Ηταν μεγάλο στραπάτσο αυτό που έπαθα. Θα ήμουν τρελός να το ξανακάνω».