Τα ποικίλα περιβάλλοντα της πατρίδας μας, που αντανακλώνται στα ποικίλα γεωργικά συστήματα της φυτικής παραγωγής, της ζωικής, της δασικής, της ιχθυοπαραγωγής-αλιείας, οδηγούν σε διάφορα προβλήματα για τα οποία δεν υπάρχει μία μαγική λύση. Απαιτούνται ειδικές λύσεις, εστιασμένες σε καθένα εξ αυτών.
Πάρτε για παράδειγμα το υψηλό κόστος παραγωγής, ένα από τα αίτια των φετινών αγροτικών κινητοποιήσεων. Το κόστος του πετρελαίου που απαιτείται για τη θέρμανση των θερμοκηπίων είναι υψηλό. Αυτό άρχισε να αντιμετωπίζεται με την αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας. Η λύση αυτή όμως δεν σημαίνει τίποτα για την ακριβή ηλεκτρική ενέργεια της ποτιστικής αντλίας για την άντληση των υπόγειων υδάτων για άρδευση. Η λύση εδώ έρχεται είτε από το νυκτερινό τιμολόγιο ή κυρίως από την αξιοποίηση επιφανειακών υδάτων με κατασκευή φραγμάτων, λιμνοδεξαμενών, υπόγειων αρδευτικών συστημάτων που λειτουργούν με φυσική ροή. Η υπογειοποίηση μάλιστα της στάγδην άρδευσης μηδενίζει την απώλεια εξάτμισης του νερού. Χώρια που τα χωράφια δεν χρειάζονται ισοπεδώσεις για να αρδευτούν και τα φράγματα μπορούν να δώσουν ηλεκτρισμό σε ώρες ανάγκης.
Κι αυτά όμως δεν λένε τίποτα στον αλιέα ή στον υδατοκαλλιεργητή, που η πολύπλοκη γραφειοκρατία των αδειοδοτήσεων δεν επέτρεψε σε κανέναν τα τελευταία 10-15 χρόνια να ξεκινήσει κάτι. Η θεσμότηση των ζωνών υδατοκαλλιέργειας όπως και οι αντίστοιχες ζώνες κτηνοτροφίας, ζώνες θερμοκηπιακών καλλιεργειών – ειδικά αυτές στα γεωθερμικά πεδία, έλυσαν ολοκληρωτικά τα προβλήματα αυτά και οι εξαγωγές ψαριών ανεβαίνουν θεαματικά. Οι παρεμβάσεις αυτές ήταν εξίσου αποτελεσματικές με τις αντίστοιχες βιομηχανικές, βιοτεχνικές ζώνες για άλλους κλάδους επιχειρηματιών. Υποστηρίζουν όλοι τον αγρότη-επιχειρηματία, κανείς όμως δεν μερίμνησε να του δώσει τα εργαλεία και τις δυνατότητες των άλλων επιχειρηματιών.
Δεν λένε τίποτα οι γεωθερμίες ή ζώνες υδατοκαλλιεργειών για τους εκτατικούς αιγοπροβατοτρόφους απομακρυσμένων βουνοπλαγιών και των νησιών που πλήττονται από τις κοστοβόρες ζωοτροφές εξαιτίας του κόστους μεταφοράς. (Η εξισωτική αποζημίωση δινόταν ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, και κόπηκε λανθασμένα.) Στο πρόβλημα αυτό μια λύση δόθηκε με την ένταξη, πέραν των χορτολιβαδικών, των εκτάσεων θαμνώδους βλάστησης στις βοσκήσιμες γαίες. Η ένταξη βοηθάει την αιγοτροφία. Ενώ η προβατοτροφία ενισχύθηκε από την πραγματική αναζωογόνηση των υποβαθμισμένων, από υπερβολική βόσκηση, βοσκοτόπων μέσω της εντυπωσιακής αναχλόωσής τους.
Θα μπορούσα να συνεχίσω με παρόμοια ζεύγη προβλημάτων-λύσεων. Το συμπέρασμα είναι ένα. Πολλά διαφορετικά προβλήματα, πολλές λύσεις. Η αποτελεσματικότητα των ηγεσιών των υπουργείων θα πρέπει να μετριέται με τον αριθμό των προβλημάτων που λύθηκαν. Να κάνουμε περισσότερα αρδευτικά φράγματα και δεξαμενές, ζώνες υδατοκαλλιεργειών, κτηνοτροφίας, γεωθερμικές και θερμοκηπιακές ζώνες, αναχλοούμενα βοσκοτόπια, νέα ινστιτούτα αγροτικής έρευνας, σχολεία αγρού για την επιμόρφωση των αγροτών κ.ά. Εργα και όχι λόγια.
Φτάνουν όμως μόνο τα έργα του κράτους για να λυθούν όλα τα προβλήματα των αγροτών; Οχι. Χρειάζεται προσπάθεια και από την άλλη πλευρά. Ναι, οι μικροί και διάσπαρτοι κλήροι, η μικρομεσαία αγροτιά στέκει αδύναμη στις διαπραγματεύσεις με τα μονοπώλια των εφοδίων, τους γίγαντες των αλυσίδων διακίνησης και εμπορίας. Οχι πως το κράτος δεν μπορούσε να βοηθήσει κι εκεί αν λειτουργήσουν οι θεσμοί της Επιτροπής Ανταγωνισμού και στη γεωργία.
Χρειάζονται όμως και οι ίδιοι. Γιατί ευτέλισαν την έννοια του συνεργατισμού; Αυτά τα προβλήματα δεν ήρθαν να λύσουν συνεταιρισμοί, ομάδες, ενώσεις με το «η ισχύς εν τη ενώσει»; Συμμετέχοντας ως εισηγητής στη συζήτηση για το αγροτικό ζήτημα που άνοιξε το «Δίκτυο Μεταρρυθμίσεις», άκουσα διά στόματος του προέδρου κ. Βακάλη τους αγελαδοτρόφους της ΘΕΣΓΑΛ να βλέπουν πίσω στα εργοστάσια ζωοτροφών ή πιο πίσω στους καλλιεργητές της ΘΕΣΓΗ για την πρώτη ύλη των ζωοτροφών. Στα παραπάνω βήματα, μετά το άρμεγμα, την παστερίωση και διακίνηση με τις καινοτομίες του ΑΤΜ γάλακτος, έδειξαν χειροπιαστά πώς δημιουργείται υπεραξία και πώς μοιράζεται σε όλους ικανό εισόδημα, αλλά και πώς αντιμετωπίζεται το κόστος και οι ασφαλιστικές εισφορές. Δείτε την αντιμετώπιση του κόστους ζωικών φαρμάκων, εμβολίων κ.λπ. με το δικό τους κτηνιατρικό φαρμακείο. Οπως άκουσα και τους φρουτοπαραγωγούς Βελβεντού διά στόματος του κ. Κουτλιάμπα. Να γιατί δεν βλέπουμε τους μεν ή τους δε στα μπλόκα. Αυτοί ανοίγουν νέους δρόμους, δεν τους κλείνουν. Υπάρχουν 30-40 υγιείς ομάδες, συνεταιρισμοί, ενώσεις που λειτουργούν με επιτυχία. Φωτεινά παραδείγματα και πρότυπα για μια οργανωμένη παραγωγή με τη μορφή συμβολαιοποιημένων συμπράξεων καινοτομίας, πλήρως καθετοποιημένων με πολλούς και ποικίλους κρίκους σε όλη την αλυσίδα. Ας μην τους τελειώσουμε και αυτούς.
* Ο κ. Αθανάσιος Τσαυτάρης είναι καθηγητής Γενετικής στη Γεωπονική Σχολή του ΑΠΘ, πρώην υπουργός.