Τα ίχνη του πρώτου μαραθωνοδρόμου χάνονται στην αχλύ του θρύλου. Εικοσιτέσσερις αιώνες μετά, στον πρώτο αγώνα της μαραθώνιας διαδρομής έλαμψε το «αστέρι» του Χαρίλαου Βασιλάκου. Η ιστορία θέλει τον Μανιάτη μαραθωνοδρόμο να ήρθε δεύτερος στην, αμέσως, επόμενη διοργάνωση, τους Ολυμπιακούς του 1896 αλλά και αυτή η επιτυχία αγκαλιάζεται από τον δικό της θρύλο: αρκετοί μελετητές του αθλητισμού έχουν αμφισβητήσει τη νίκη του Σπύρου Λούη. Ο ίδιος ο Βασιλάκος δεν αναφέρθηκε ποτέ άμεσα σε αυτό το θέμα και έμεινε μέχρι τον θάνατό του πιστός στη φιλοσοφία του Πλάτωνα: «Μάλλον αδικείσθαι ή αδικείν» (καλύτερα να σε αδικούν παρά να αδικείς).
Με το αίμα του θρυλικού οπλαρχηγού των Λυγεριωτών Μάνης, του Βασίλη Βασιλάκου ή Νικολαράκου να ρέει στις φλέβες του, ο Χαρίλαος Βασιλάκος γεννήθηκε το 1877 στον Πειραιά. Ο πατέρας του, ο Μιχάλης, είχε εγκαταλείψει τη Μάνη για να καταταγεί στον στρατό, αναζητώντας μία καλύτερη ζωή. Μοναδική του περιουσία ήταν το αριστείο που είχε δοθεί στον πατέρα του για την προσφορά του στην Επανάσταση. Ο Μιχάλης απέκτησε ένα αγόρι, τον Χαρίλαο και δύο κορίτσια, την Ουρανία και την Ευαγγελία.
Ιδιαίτερες λεπτομέρειες από τα παιδικά και εφηβικά χρόνια τού μετέπειτα Ολυμπιονίκη δεν υπάρχουν. Οταν ήταν 14 ετών, την ημέρα της Πρωτομαγιάς, η οικογένεια Βασιλάκου πήγε εκδρομή στον Αγιο Ιωάννη, στου Ρέντη. Ο πατέρας του ανέβηκε σε ένα δέντρο να πιάσει μία μπάλα. Το κλαδί δεν άντεξε το βάρος του, έπεσε και σκοτώθηκε. Ο νεαρός Χαρίλαος, άριστος μαθητής εισήχθη στη Νομική Αθηνών, ενώ για να στηρίξει την οικογένειά του εργαζόταν στο Πρωτοδικείο Αθηνών. Στον ελεύθερο χρόνο του ασχολείτο με τον αθλητισμό και ιδιαίτερα με το τρέξιμο. Ειδικότητά του οι μεγάλες αποστάσεις. Αρκετά χρόνια αργότερα, οι γιατροί θα δουν ότι οι πνεύμονές του ήταν μεγαλύτεροι από το φυσιολογικό.
Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων έχει ωθήσει πολλούς νέους της εποχής στα σπορ. Ο Γάλλος γλωσσολόγος, Μισέλ Μπρεάλ, πρότεινε «την επανάληψη του διάσημου εκείνου δρόμου που εξετέλεσε ο στρατιώτης του Μαραθώνος». Οταν αυτό έγινε γνωστό οι αθλητικοί σύλλογοι της εποχής διοργάνωσαν διάφορους αγώνες σε απόσταση, περίπου, 40 χλμ. Ο πρώτος επίσημος Μαραθώνιος στην ιστορική διαδρομή προγραμματίστηκε στις 10 Μαρτίου 1896. Στον Χαρίλαο Βασιλάκο δόθηκε ο αριθμός 1. «Μετά πορείαν 8 χιλιομέτρων ο πρώτος δρομεύς, ο οποίος τώρα είναι ο κ. Βασιλάκος εγγίζει εις την Αγίαν Παρασκευήν, όπου νέα συνάθροισις χωρικών και ενδιαφερομένων των συναγωνιζομένων αναμένει την διέλευσιν των δρομέων…», αναφέρει η εφημερίδα «Αστυ».
Για το όνομα του ημεροδρόμου του 490 π.Χ. μπορεί να υπάρχουν αρκετές διαφορετικές ιστορίες. Για το όνομα, όμως, του πρώτου νικητή σε Μαραθώνιο δρόμο δεν υπάρχει καμία ένσταση. Στις 10 Μαρτίου 1896, ο Χαρίλαος Βασιλάκος (Πανελλήνιος Γ.Σ.) μπήκε πρώτος στο Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο ύστερα από 3 ώρες και 17 λεπτά. Αξίζει να αναφέρουμε ότι από δημοσίευμα της «Ακρόπολις» μαθαίνουμε ότι η μητέρα του κυνηγούσε τον νεαρό Χαρίλαο στο Στάδιο για να μη χαλάσει τα παπούτσια του.
Η επιτροπή διοργάνωσης αποφάσισε να πραγματοποιηθεί και άλλος αγώνας για περισσότερες ελληνικές προκρίσεις. Εκεί, αγωνίστηκε και ο Σπύρος Λούης αλλά δεν προκρίθηκε. Τελικά, ύστερα από παρέμβαση του Ταγματάρχη Παπαδιαμαντόπουλου, ο «νερουλάς» πήρε το «εισιτήριο» συμμετοχής.
Απέφευγε να μιλάει για το 1896
Το ημερολόγιο έγραφε 29 Μαρτίου 1896. Στο χωριό καταγωγής του Χαρίλαου Βασιλάκου, τον Λυγερέα Γυθείου ή Μαραθονήσι, γιόρταζε η κεντρική εκκλησία του χωριού, η Ζωοδόχος Πηγή. Οι Μανιάτες, οι οποίοι γνώριζαν ότι ο συντοπίτης τους θα αγωνιζόταν εκείνη την ημέρα στους Ολυμπιακούς, προσευχήθηκαν για τη νίκη του.
Ο Χαρίλαος Βασιλάκος βρέθηκε στην αφετηρία φορώντας μία στολή που είχε ράψει η μητέρα του. «Το πουκάμισο ήταν μεταξωτό, το παντελόνι λινό με φλοτάν γραβάτα και μαύρο ζωνάρι. Στα παπούτσια είχε προσθέσει γκέτες, δικής του κατασκευής, για να μην τον ενοχλούν τα πετραδάκια. Του άρεσε το κομψό ντύσιμο» λέει στην «Κ» ο εγγονός του, Χαρίλαος Βασιλάκος. Η μαραθώνια διαδρομή ήταν γεμάτη από σκόνη, πέτρες και λάσπες. «Οποιαδήποτε υπηρεσία οδοποιίας θα χαρακτήριζε τον δρόμο ακατάλληλο» έγραψε εφημερίδα του Λονδίνου.
Η εκκίνηση, στον Μαραθώνα, πραγματοποιήθηκε με θερμοκρασία 17 βαθμών σε μία εορταστική ατμόσφαιρα. Στο Παναθηναϊκό Στάδιο είχαν συγκεντρωθεί 70.000 θεατές. Ολοι ελπίζουν ο νικητής να είναι Ελληνας. Και οι ελπίδες τους γίνονται πραγματικότητα όταν ο αφέτης του Μαραθωνίου δρόμου αναγγέλλει ότι προηγείται ο Σπύρος Λούης. Ο «νερουλάς» διένυσε την απόσταση σε 2.58΄.50΄΄, ενώ δεύτερος στο Στάδιο εισήλθε ο Χαρίλαος Βασιλάκος σε 3.6΄.3΄΄. Οι φήμες ότι ο Λούης «έκοψε» δρόμο από τα χωράφια δεν επιβεβαιώθηκαν ποτέ, απλά αποτελούν μία παράγραφο στην ιστορία του.
«Ο παππούς απέφευγε να μιλάει για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Εδειχνε σαν άνθρωπος που κατάπιε την αδικία χωρίς να πει τίποτα. Μας έλεγε αθλητικές ιστορίες αλλά γι’ αυτό δεν μιλούσε. Ηταν άνθρωπος μορφωμένος, εκλεπτυσμένος και δεν άντεχε το άδικο» μας λέει ο εγγονός του.
Αριστοκρατικός και υπερήφανος άνθρωπος
Τα επόμενα χρόνια στη ζωή του Χαρίλαου Βασιλάκου κύλησαν ανάμεσα σε αθλητικούς αγώνες και στην εργασία του στο υπουργείο Οικονομικών, στον Τελωνειακό Κλάδο. Θεωρείται ο «πατέρας» του βάδην για την Ελλάδα. Μάλιστα, είναι και νικητής στον πρώτο αγώνα που διεξήχθη (18/5/1900).
Στη Μεσοολυμπιάδα του 1906, ο Χαρίλαος Βασιλάκος δεν αγωνίστηκε γιατί ήταν τραυματίας. «Εκτελών δε την ρητήν απαγόρευσιν του καθηγητού κ. Ι. Φωκά ίνα μη λάβω μέρος εις τον Μαραθώνιον διότι θα πάθη η υγεία μου, καίτοι διαπνέομαι υπό του αισθήματος της νίκης…», αναφέρει σε επιστολή που έστειλε στις εφημερίδες της εποχής.
Ο Χαρίλαος Βασιλάκος ήταν κοκέτης και φημιζόταν για το άψογο ντύσιμό του. Είχε αδυναμία στις γυναίκες και μέχρι τα βαθιά γεράματα έχαιρε σεβασμού από την αριστοκρατία της εποχής. Απέκτησε έναν γιο τον Κωνσταντίνο και δύο εγγόνια, τον Χαρίλαο και την Ελίνα. «Δεν θα ξεχάσω τις ιστορίες που μας έλεγε. Κάποια φορά προσπάθησαν να του κλέψουν το χρυσό ρολόι που είχε κερδίσει στους Ολυμπιακούς. Εκεί έδειξε ότι θα μπορούσε να κάνει καριέρα και στην πυγμαχία. Μια άλλη φορά είχε σώσει από ληστές έναν γνωστό έμπορο της εποχής» μας λέει ο εγγονός του.
Ο Μανιάτης Ολυμπιονίκης έφυγε από τη ζωή την 1η Δεκεμβρίου 1964. Μέχρι τις τελευταίες στιγμές της ζωής του μιλούσε με υπερηφάνεια για την ιδιαίτερή του πατρίδα. Δυστυχώς, όμως, οι ιθύνοντες της Μάνης δείχνουν να αδιαφορούν, καθώς δεν διεξάγεται ούτε ένας αγώνας προς τιμήν του μοναδικού Ολυμπιονίκη που έχει αναδείξει η περιοχή. Αντίθετα, στο λίκνο του Ολυμπισμού, την Αρχαία Ολυμπία πραγματοποιείται αγώνας που φέρει το όνομά του. Εφέτος έχει προγραμματιστεί να διεξαχθεί στις 26 και 27 Μαρτίου. Η αφετηρία θα είναι στην Αμαλιάδα και ο τερματισμός στην Αρχαία Ολυμπία.