Η Μαρία Πιερράκου, στην αρχή της καριέρας της, προτού ολοκληρώσει τις σπουδές της στην ψυχανάλυση, υπήρξε στενοτυπίστρια. Ο Λακάν, ο σημαντικός Γάλλος ψυχαναλυτής, ήταν ένας από τους ανθρώπους που συνεργάστηκε μαζί του, προκειμένου να καταγράψει τις παραδόσεις στο περίφημο Σεμινάριό του. Δώδεκα χρόνια πληκτρολογούσε τα μαθήματά του, και πολλά χρόνια αργότερα, έχοντας ήδη διανύσει και εκείνη μια καριέρα ως ψυχαναλύτρια, αποφάσισε να μιλήσει για αυτήν την όχι και τόσο θετική εμπειρία της, και το έκανε γράφοντας το βιβλίο «Η πληκτρού του Λακάν. Αναμνήσεις μιας θυμωμένης στενοτυπίστριας. Σκέψεις μιας λυπημένης ψυχαναλύτριας». Συναντήσαμε στην Αθήνα την «Πληκτρού του Λακάν», το βιβλίο της οποίας κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις της Εστίας (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Εισαγωγή: Γεράσιμος Στεφανάτος), όπως και το προηγούμενο «Η γυναίκα του ζωγράφου».
– Ποιο ήταν το έναυσμα να γράψετε αυτό το βιβλίο;
– Πάνε πολλά χρόνια από τότε, το βιβλίο το έγραψα στα γαλλικά το 2003. Ο θυμός ήταν αυτός που με έκανε να κινητοποιηθώ. Ο θυμός απέναντι σε μια αγιοποίηση του Λακάν. Και με έκανε να σκεφτώ για την ίδια την ψυχανάλυση, για τη θεωρία της. Θεωρώ ότι ύστερα από τόσα χρόνια ως ψυχαναλύτρια και ψυχοσωματίστρια η ίδια, η θεωρία που πρεσβεύει ο Λακάν είναι εγκλωβιστική για κάποιους. Εγώ πιστεύω ότι ο ψυχαναλυτής δεν είναι coach ούτε γκουρού. Η ψυχανάλυση είναι μια βαθιά δημοκρατική διαδικασία. Στο Σεμινάριο του Λακάν δεν υπήρχε τίποτα από αυτά. Μόνο σκοταδισμός, φανατισμός και εξουσία. Η ένωση που δημιουργούσε εκείνος με το ακροατήριο ήταν κάτι που σε τρόμαζε. Τέτοια ομαδικά φαινόμενα τα έκρινα ως τρομερά επικίνδυνα. Και ο φανατισμός κλείνει το μυαλό. Τώρα δεν θυμώνω πια.
– Μετά ή πριν από τον Λακάν, εμφανίστηκε στην ιστορία της ψυχανάλυσης άλλο τέτοιο φαινόμενο ανθρώπου που δημιούργησε πάθη και φανατισμό;
– Οχι, ποτέ. Ολες οι σχολές φανατίζουν σε έναν βαθμό τα μέλη τους ή τα μέλη τους φανατίζονται επειδή ανήκουν κάπου, αλλά το φαινόμενο Λακάν δεν επανεμφανίστηκε, ευτυχώς. Ξέρετε, ο φανατισμός αναδεικνύεται όταν υπάρχει διακύβευμα εξουσίας. Ευτυχώς, στις περισσότερες ψυχαναλυτικές σχολές το κλίμα ευνοεί την ανθρώπινη σχέση, προκύπτει φιλία καμιά φορά και σε βάζει σε ένα πλαίσιο να διαβάζεις περισσότερο, να σκέφτεσαι και να εξελίσσεσαι. Είναι πολύ ωραίο να υπάρχει μια ομάδα γύρω σου, βοηθάει πολύ τη δουλειά μας, απλώς στην περίπτωση του Λακάν δεν υπήρχε αυτό. Εκεί ο Λακάν απέκτησε χαρακτηριστικά ταγού που στο τέλος έγινε Χίτλερ.
– Δουλεύετε ακόμα ως ψυχαναλύτρια;
– Είμαι λίγο στον πάγο. Εργάζομαι με παλιότερούς μου ασθενείς, όταν προκύψει κάποιο ζήτημα και επανέρχονται. Δεν επιτρέπεται στην ηλικία των 87 ετών να βλέπω νέους ασθενείς.
– Το πρώτο σας βιβλίο ήταν η «Γυναίκα του ζωγράφου», που γράψατε σε προχωρημένη ηλικία για τον γάμο σας, και έπειτα από πολλά χρόνια σκιαγραφήσατε τη σχέση της νεότητάς σας με τον Λακάν. Αναρωτιέμαι εάν σας πήρε πολλά χρόνια να σπάσετε ένα κέλυφος προκειμένου να εκτεθείτε.
– Δεν είχα δυσκολία να σπάσω ένα κέλυφος, απλώς έδωσα σε όλη μου τη ζωή προτεραιότητα στον σύζυγό μου (σ.σ.: ο Αλκης Πιερράκος είναι ζωγράφος). Και με το δίκιο μου, διότι ο καλλιτέχνης είναι δημιουργός του θαύματος, η τέχνη είναι ένα θαύμα, ενώ η επιστήμη είναι δουλειά. Εκτός εάν είσαι ο Αϊνστάιν. Η αλήθεια πάντως είναι ότι εάν δεν υπήρχε ο Αλκης, θα είχα κάνει μια άλλη ζωή και θα είχα γράψει νωρίτερα και περισσότερο. Στο μεταξύ όμως, δούλεψα πάρα πολύ. Είναι περίεργο πως τώρα μου βγαίνουν όλα. Η εξυπνάδα μου τώρα βγαίνει (γελάει). Ημουν έξυπνο κοριτσάκι, ξέρετε, αλλά νομίζω ότι τώρα είμαι πιο έξυπνη γριά.
– Υπηρετήσατε όμως και εσείς ένα θαύμα. Οπως αυτοί που πίστεψαν τυφλά τον Λακάν και εσείς δοθήκατε ολοκληρωτικά στο θαύμα της ύπαρξης του συζύγου σας και στην τέχνη του.
– Ναι, έχετε δίκιο. Απλώς εγώ ήμουν μόνη μου, δεν ανήκα σε ομάδα. Αλλά πού με μπλέκετε εδώ; (γελάει).
Η θεραπεία
– Με την εμπειρία σας, ας μιλήσουμε για το θαύμα στην ψυχανάλυση. Πότε αισθάνεστε ότι λειτουργεί η θεραπεία;
– Οταν ο ασθενής φτάνει σε εκείνο το σημείο όπου βγαίνει από την ομίχλη του. Θα σας πω το θαύμα που εμφανίζεται και στο σώμα. Τελευταίως έχω δουλέψει πολύ στην ψυχοσωματική και δουλεύω με καρκινοπαθείς. Ξέρετε πού βλέπω το θαύμα; Οταν βλέπω καταδικασμένους ασθενείς –οι άνθρωποι συχνά σε τέτοιες αρρώστιες σταματούν να ονειρεύονται, παραδίνονται– και με τη θεραπεία αρχίζουν και ονειρεύονται ξανά και εκεί αναδύεται άγχος. Τότε η αρρώστια σταματά, διότι το άγχος είναι πολύ σημαντικό πράγμα, και σιγά σιγά κατευνάζεται το άγχος και λειτουργεί το σώμα μαζί με την ψυχή.
– Είστε και μαμά…
– Εχω δύο μεγάλες κόρες, είμαι και γιαγιά. Η μητρότητα ξέρετε για μένα ήταν μια ωραία διαδρομή, ήταν όλα καλά. Το πολύ δύσκολο στη ζωή μας ήταν ο χαρακτήρας και η τέχνη του άνδρα μου. Ηταν πολύ οξύθυμος, μάλωνε εύκολα και είχαμε συγκρούσεις. Αλλά είμαστε μια κανονική οικογένεια. Ως προς το αν ήμουν καλή μαμά, πρέπει να ρωτήσετε τις ίδιες, και νομίζω ότι κάτι άλλο θα έλεγε η μία, κάτι άλλο η άλλη. Ξέρετε, μάλλον έχω μεγαλώσει πολύ. Τώρα που τα βλέπω προς τα πίσω, μου φαίνονται όλα εύκολα.
– Η μεγάλη υπέρβαση που αναγκαστήκατε να κάνετε στη ζωή σας;
– Νομίζω το πιο δύσκολο πράγμα είναι να ζεις με έναν χαρισματικό άνθρωπο που δεν είναι ποτέ ικανοποιημένος με τη ζωή του. Δεν ήταν τίποτα αρκετά καλό. Αλλά έδινε νόημα στη ζωή μας.
– Γιατί πιστεύετε ότι πληθαίνουν οι φωνές που λένε πως έρχεται ο θάνατος της ψυχανάλυσης;
– Διότι για κάποιους δεν είναι πια της μόδας. Μπορεί εξαιτίας της διάρκειας, αλλά και επειδή οι άνθρωποι ακούνε αποσπασματικά πράγματα και βγάζουν εύκολα κρίσεις. Ξέρετε και στη Γαλλία υπάρχει ο φιλόσοφος Michel Onfray, που βγάζει αποσπασματικά κομμάτια της ζωής του Φρόιντ για να τον υπονομεύσει, ότι δεν ήταν καλός χαρακτήρας ή ότι τα είχε με την κουνιάδα του. Και τι μας πειράζει αυτό; Θεωρώ ότι αυτά είναι ντροπή. Αλλά για να επανέλθω στον Λακάν, όλοι οι συνεχιστές του με τις σύντομες συνεδρίες το παράκαναν. Πλήρωναν οι άνθρωποι και η συνεδρία τους διαρκούσε δέκα λεπτά. Δεν καταλάβαιναν ότι με αυτό τον τρόπο βλάπτουν την ψυχανάλυση.
– Αν σας μιλούσε πιο ευγενικά ο Λακάν ή σας απηύθυνε τον λόγο, θα το γράφατε αυτό το βιβλίο;
– Οταν κυκλοφόρησε το βιβλίο, οι λακανιστές μού είπαν ότι γράφω αυτό το βιβλίο γιατί δεν μου έδωσε σημασία ο Λακάν. Μα είναι αστείο αυτό. Είναι αλήθεια ότι δεν ήταν καλός μαζί μου. Για το ελληνικό μου ταμπεραμέντο ήταν απαράδεκτος στη συμπεριφορά του, αλλά δεν έγραψα για αυτόν τον λόγο το βιβλίο.