ΣΙΟΥΣΑΚΟΥ ΕΝΤΟ
Σκάνδαλο
μτφρ.: Αύγουστος Κορτώ
εκδ. Καστανιώτης
Ο Σιουσάκου Εντο δεν πήρε το Νομπέλ Λογοτεχνίας του 1994. Λέγεται ότι βρέθηκε μία ανάσα από την κατάκτησή του, αλλά τελικά η σουηδική επιτροπή το απένειμε στον Κενζαμπούρο Οε. Αιτία ίσως υπήρξε και το γεγονός ότι ο Εντο δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής ούτε καν στην πατρίδα του την Ιαπωνία, ιδιαίτερα στα χρόνια της νεότητάς του που συνέπεσε με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπήρξε καθολικός και μάλιστα ευλαβής, ελάχιστη μειοψηφία σε μια χώρα για την οποία ο καθολικισμός αποτελούσε το θρήσκευμα των Δυτικών εχθρών της. Και σαν να μην αρκούσε αυτό, η προβληματική του Χριστιανισμού, οι εσωτερικές συγκρούσεις και οι υπαρξιακές αναζητήσεις ενός πιστού ανθρώπου μέσα στον σύγχρονο κόσμο διαμόρφωσαν το συγγραφικό του έργο.
«Κανείς σας δεν διανοείται πόσο δύσκολο είναι για έναν χριστιανό να γράφει στην Ιαπωνία». Με αυτή τη φράση, από τις πρώτες ακόμη σελίδες του μυθιστορήματος «Σκάνδαλο», ο κριτικός λογοτεχνίας Κανό παρουσιάζει στο πολυπληθές ακροατήριο της τελετής απονομής λογοτεχνικών βραβείων τον φίλο του, διαπρεπή μυθιστοριογράφο Σουγκούρο. Από τη συγκεκριμένη εκδήλωση, που πραγματοποιείται προς τιμήν του εξέχοντος συγγραφέα, ο οποίος βρίσκεται πια στο κατώφλι των γηρατειών, ξεκινά η ιστορία του Εντο. Ο Σουγκούρο είναι πλέον 65 ετών, έχει δηλαδή περίπου την ηλικία του συγγραφέα-δημιουργού του όταν έγραφε το συγκεκριμένο βιβλίο, και ακριβώς όπως κι εκείνος ανατράφηκε στην Ιαπωνία ως χριστιανός. «Εχει υιοθετήσει ως κύρια θεματική των γραπτών του την εναρμόνιση της θρησκείας του με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της Ιαπωνίας», λέει επί λέξει ο κριτικός, μιλώντας για τον τιμώμενο καλλιτέχνη που παρέμενε επί χρόνια παραγνωρισμένος, και καταλήγει: «Αφού πέρασε μια περίοδο ψηλαφώντας το σκοτάδι (…) ο Σουγκούρο άρχισε να διακηρύσσει ότι κάθε αμαρτωλή πράξη υποκρύπτει μια λαχτάρα για αναγέννηση. Μέσα σε κάθε αμαρτία ελλοχεύει ο πόθος των ανθρώπων να βρουν μια διέξοδο από τις ασφυκτικές ζωές που ζουν στις μέρες μας». Είναι φανερό ότι γράφοντας το «Σκάνδαλο», ο Εντο στήνει, με σαρδόνιο χιούμορ, ένα συγγραφικό παιχνίδι όχι μόνον εις βάρος του ήρωα-alter ego του αλλά και με εμάς τους αναγνώστες.
Ενας ηλικιωμένος Ιάπωνας συγγραφέας, πιστός καθολικός, με ευυπόληπτο συζυγικό βίο, στα πρόθυρα του γήρατος τιμάται για το έργο του, ενώ ο ίδιος με σεμνότητα και εσωτερικούς διαλόγους αμφισβητεί την επιτυχία της ζωής και της γραφής του. Τι πλήξη!, αναφωνεί ο αναγνώστης, ο λογοτεχνικός χαρακτήρας-συγγραφέας Σουγκούρο και ο γεννήτοράς του Σιουσάκου Εντο. Η ανατροπή συμβαίνει, όπως ακριβώς την υποδηλώνει ο τίτλος. Κάπου μέσα στην πληρότητα της ωριμότητας ελλοχεύει το σκάνδαλο, συνδεδεμένο με την αμαρτία, «τις μοχθηρές, αποκρουστικές, σιχαμερές εκφάνσεις της ανθρώπινης φύσης». Από εδώ ξεκινά η ρωγμή που κλονίζει τα θεμέλια της λογοτεχνικής παραγωγής του κεντρικού χαρακτήρα, ενώ ταυτόχρονα ανοίγει ρήγμα που απειλεί να διαπεράσει την προσωπική του ζωή.
Είναι κρίμα να αποκαλύψουμε ποια θα ’ναι η τύχη του γηραιού λογοτέχνη, αν θα σώσει τον γάμο του, την καλλιτεχνική υπόληψη και τελικά την ψυχή του. Αλλωστε κάποιοι χαρακτηρίζουν το βιβλίο ψυχολογικό θρίλερ. Αξίζει όμως να αναφέρουμε την εξαιρετικά καλογραμμένη Μαντάμ Ναρούζε, τη μεσήλικα χήρα με τη διπλή ζωή –το πρωί εθελόντρια νοσοκόμα σε παιδιατρική κλινική και το βράδυ αφοσιωμένο μέλος σαδομαζοχιστικής ερωτικής λέσχης– που παίζει σημαντικό ρόλο στην πλοκή. Ισως οι αναγνώστες της Γιόκο Ογκάουα (Yoko Ogawa), και βεβαίως οι λάτρεις των φωτογραφιών του Νομπουγιόσι Αράκι (Nobuyoshi Araki) βρουν συγκρατημένες τις περιγραφές των ερωτικών ανομημάτων, καθώς μάλιστα η ιαπωνική τέχνη έχει μια καταπληκτική παράδοση στην περιγραφή των σεξουαλικών παθών και διαστροφών. Μάλλον ο συγγραφέας δεν είχε τέτοιους σκοπούς. Στήνει τα δίχτυα του έτσι ώστε ο άλλος τους εαυτός, ο ήρωας-συγγραφέας, να έρθει αντιμέτωπος με τη σκοτεινή πλευρά, τους πόθους και τις έξεις του, δηλαδή το δικό του alter ego. Το «Σκάνδαλο» είναι μια διόλου κολακευτική, διόλου χριστιανική, διόλου αθώα αυτοπροσωπογραφία του Σουγκούρο. Οπως και του Εντο.