Τον τελευταίο καιρό διαβάζουμε στον Τύπο περιπτώσεις για απευθείας αναθέσεις στις δημόσιες προμήθειες. Συνήθως η δικαιολογία είναι ότι δεν υπάρχουν τα χρονικά περιθώρια για δημοκρατικότερες, πιο διαφανείς διαδικασίες. Βέβαια καμία απευθείας ανάθεση δεν θα ευσταθούσε εάν υπήρχε σωστός και έγκαιρος προγραμματισμός. Ομως, εάν δεχθούμε ότι υπάρχουν και έκτακτες ανάγκες που είναι δύσκολο να προβλεφθούν, ακόμα και τότε, η απευθείας ανάθεση θα μπορούσε να γίνει με διαφανέστερους τρόπους.
Για μεγάλες όμως και ακριβές προμήθειες, αλλά κυρίως για δημόσια έργα, απαιτούνται άλλες διαδικασίες ώστε να εξασφαλισθεί η διαφάνεια. Διαδικασίες που να προβλέπουν ότι κάθε ενδιαφερόμενος έχει πρόσβαση στα τεύχη διαγωνισμού, στις προσφορές, στην αξιολόγηση και, τελικά, στην απόφαση ανάθεσης.
Η Διεθνής Διαφάνεια έχει αναπτύξει ένα εργαλείο για την πρόληψη της διαφθοράς στις δημόσιες συμβάσεις. Το εργαλείο αυτό ονομάζεται Σύμφωνο Ακεραιότητας (ΣΑ) και έχει εφαρμοστεί από τη δεκαετία του 1990 σε περισσότερες από 15 χώρες. Τα Σύμφωνα Ακεραιότητας συμβάλλουν στην εξοικονόμηση πόρων, εξασφαλίζουν ότι τα έργα υποδομής και άλλα δημόσια έργα παραδίδονται ολοκληρωμένα και λειτουργικά, και αποτρέπουν τη δημιουργία «οδών» για παράνομο κέρδος. Ταυτόχρονα ενισχύουν την οικοδόμηση εμπιστοσύνης απέναντι στη δημόσια διοίκηση, υποστηρίζουν τη δημιουργία ενός πιο φιλόξενου επενδυτικού κλίματος και δίνουν την ευκαιρία στους πολίτες να ελέγχουν την ακεραιότητα των διαδικασιών ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων.
Πρόκειται, ουσιαστικά, για συμφωνία μεταξύ τής εκάστοτε αναθέτουσας δημόσιας αρχής και των εταιρειών που υποβάλλουν προσφορές, μέσω της οποίας δεσμεύονται ότι θα απέχουν από πράξεις δωροδοκίας, αθέμιτες συμπράξεις και άλλες πρακτικές διαφθοράς, καθ’ όλη τη διάρκεια υλοποίησης του έργου, από τη διαδικασία του διαγωνισμού μέχρι την οριστική παράδοσή του. Για να εξασφαλιστεί ότι οι συμμετέχοντες θα τηρήσουν την υποχρέωσή τους για λογοδοσία, το Σύμφωνο Ακεραιότητας περιλαμβάνει επίσης ένα σύστημα παρακολούθησης και ελέγχου (monitoring) των διαδικασιών, που λειτουργεί υπό την εποπτεία και την καθοδήγηση οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, όπως τα εθνικά παραρτήματα της Διεθνούς Διαφάνειας. Η διαδικασία προβλέπει επίσης κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασης των ρητρών του ΣΑ, όπως απώλεια της συγκεκριμένης σύμβασης, υποχρέωση αποζημίωσης των υπολοίπων υποψηφίων αναδόχων ή ακόμη και αποκλεισμό από μελλοντικές δημόσιες διαγωνιστικές διαδικασίες. Οι κυρώσεις αυτές δεν αντικαθιστούν τις ποινικές, αστικές ή διοικητικές κυρώσεις που προβλέπει ο νόμος, αλλά λειτουργούν συμπληρωματικά.
Στο παρελθόν προσπαθήσαμε –χωρίς αποτέλεσμα– να πείσουμε τους πολιτικούς να εντάξουν στη νομοθεσία για τις προμήθειες αυτό το εργαλείο. Eνας υπουργός Δημοσίων Εργων το συμπεριέλαβε σε ένα νομοσχέδιο αλλά αντικαταστάθηκε από άλλον και δυστυχώς δεν προχώρησε. Υστερα από επίμονες προσπάθειες, η Ευρωπαϊκή Ενωση πείστηκε ότι το Σύμφωνο Ακεραιότητας μπορεί να είναι χρήσιμο εργαλείο και αποφάσισε να το χρησιμοποιήσει πιλοτικά σε διάφορες χώρες. Στη χώρα μας ήρθαμε σε επαφή με την περιφερειάρχη Αττικής και συμφωνήσαμε «να εφαρμοσθεί το Σύμφωνο Ακεραιότητας» για το έργο «Κατασκευής δικτύου απορροής ομβρίων υδάτων στις περιοχές Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Ταύρου, Μοσχάτου».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα χρηματοδοτήσει την υλοποίηση του ΣΑ και η Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς ως βασικός φορέας εφαρμογής του θα συνεργαστεί με την Περιφέρεια Αττικής για την αυστηρή τήρηση της διαδικασίας.
Είναι ενθαρρυντικό που η περιφερειάρχης ανέλαβε αυτή την πρωτοβουλία, και τη χαιρετίζουμε. Θα παρακολουθούμε την εξέλιξη και περάτωση αυτού του έργου, ώστε να βεβαιωθούμε ότι η διαδικασία εξασφαλίζει τη διαφάνεια. Ευελπιστούμε επίσης ότι θα υιοθετηθεί από τους αρμόδιους υπουργούς, υπεύθυνους για δημόσιες προμήθειες. Θα είναι μια ένδειξη ότι τα πράγματα αλλάζουν προς την κατεύθυνση της διαφάνειας.
Η διαφάνεια στις δημόσιες προμήθειες υποχρεώνει τους προμηθευτές να επικεντρώνονται στην ποιότητα και στο κόστος των προϊόντων ή των υπηρεσιών τους και όχι στη διαπλοκή. Δημιουργείται υγιής άμιλλα στην ελεύθερη αγορά και έτσι βελτιώνεται η ανταγωνιστικότητα των εταιρειών και, κατά προέκταση, η ανταγωνιστικότητα της χώρας. Ας πάρουμε το παράδειγμα της Δανίας. Ο δείκτης αντίληψης της διαφθοράς την κατατάσσει στην πρώτη θέση. Στο World Economic Forum βρίσκεται στην πρώτη δωδεκάδα των πιο ανταγωνιστικών χωρών. Πρόσφατα μια νέα έρευνα αναδεικνύει τους Δανούς ως τον πιο ευτυχισμένο λαό. Η χώρα μας βρίσκεται στην 58η θέση στη διαφάνεια, στην 81η στην ανταγωνιστικότητα και στην 90ή στο επίπεδο της ευτυχίας!
Με λίγα λόγια η διαφάνεια είναι το διαβατήριο της ανταγωνιστικότητας και της ευημερίας. Η διαφάνεια συμφέρει. Οφείλουμε όλοι να εμπεδώσουμε αυτή την αλήθεια.
*Ο κ. Κώστας Μπακούρης είναι πρόεδρος της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος.