Μια επταετία από την κρίση του 2008, εξαιτίας της οποίας ο κόσμος είναι πιο φτωχός κατά 5-15 τρισ. δολάρια (Adelson Μ, The Deeper Causes of the Financial Crisis) η παγκόσμια οικονομία συνεχίζει να τρεκλίζει.
Η παγκόσμια ανάκαμψη εξακολουθεί να είναι αδύναμη, εύθραυστη, η διάρκειά της αβέβαιη και το ΔΝΤ θα αναθεωρήσει προς τα κάτω τις προβλέψεις του για μεγέθυνση – δήλωσε η κ. Λαγκάρντ, την περασμένη Δευτέρα. Οι προοπτικές αβέβαιες, οι αποπληθωριστικές πιέσεις συνεχίζονται, υπάρχουν ερωτήματα για τις αντοχές της Ευρωζώνης σε ένα νέο σοκ – γράφει στην έκθεσή του ο κ. Ντράγκι. Οι ανεπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες, με 44 εκατ. ανέργους (12 εκατ. επιπλέον από το 2007), επτά χρόνια μετά την κρίση φαίνονται να τρεκλίζουν.
Τι φταίει; Η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει ένα οξύ, χρόνιο πρόβλημα: την ανεπαρκή ονομαστική ζήτηση. Η ανεπαρκής ζήτηση πιέζει τις τιμές, εντείνει τον αποπληθωρισμό, συμπιέζει τα κέρδη, εγκλωβίζει τη μεγέθυνση στη περιοχή του μηδενός. Ετσι, η Ευρωζώνη υποφέρει από αρνητικό πληθωρισμό (-0,2%) παρά τις (ατελέσφορες) προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να τον ωθήσει προς το 2%. Η Ιαπωνία πάσχει από μηδενική μεγέθυνση και ανεπαίσθητο πληθωρισμό. Στις ΗΠΑ, οι οποίες πάνε κάπως καλύτερα, η ανάκαμψη παραμένει απογοητευτική, η απασχόληση πολύ κάτω από εκείνην το 2007, ο πληθωρισμός δεν πρόκειται να πιάσει το 2% ούτε στα επόμενα χρόνια. Δει δη ονομαστικής ζήτησης…
Οι μέχρι σήμερα «μη συμβατικές» πολιτικές κεντρικών τραπεζών (παρότι ασκούνται τόσα χρόνια ώστε να είναι συμβατικότατες…) αδυνατούν να αποδώσουν το ζητούμενο – αν και φαίνεται ότι χωρίς αυτές τα πράγματα θα ήταν χειρότερα. Οι κεντρικές τράπεζες αρχικά δούλεψαν με εργαλείο την ποσότητα του χρήματος: Ετσι πρόκυψαν η ποσοτική χαλάρωση (QE), η πιστωτική χαλάρωση (CE), οι παρεμβάσεις στις ισοτιμίες με στόχο την ενίσχυση εξαγωγών. Μετά, προστέθηκε ως εργαλείο η τιμή του χρήματος: Μηδενικά επιτόκια (ZIRP), forward guidance (FG) με τελικό στόχο τη μείωση των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων και, τέλος, αρνητικά επιτόκια (NIRP), μια πρακτική που γενικεύεται: Ηδη στις διεθνείς αγορές κυκλοφορούν κρατικά ομόλογα αξίας 6 τρισ. δολ. με αρνητικές αποδόσεις (Roubini N, Unconventional Monetary Policy on Stilts). Παρ’ όλα αυτά, το πρόβλημα παραμένει – σύμφωνα με αρκετούς, μάλιστα, εξαιτίας αυτών των πολιτικών έχει γίνει πιο σύνθετο.
Πώς μπορεί να τονωθεί η ονομαστική ζήτηση; Δύο οικονομολόγοι, πατέρες δύο διαμετρικά αντίθετων σχολών οικονομικής σκέψης, οι οποίοι σφράγισαν όχι μόνο τη σκέψη αλλά και την οικονομική πολιτική του σύγχρονου κόσμου, ο Κέινς και ο Φρίντμαν, παρά τις τεράστιες διαφορές τους, έχουν συμπέσει σε μία κοινή πρόταση: Οτι σε συνθήκες όπως οι σημερινές, η τόνωση της ονομαστικής ζήτησης μπορεί και πρέπει να γίνει μέσω της έκδοσης χρήματος.
Ο Κέινς έγραψε στη Γενική Θεωρία του (1936) ότι, αν το υπουργείο Οικονομικών γεμίσει παλιά μπουκάλια με χαρτονομίσματα, τα θάψει σε εύλογο βάθος σε άχρηστα ανθρακωρυχεία και, μετά, αφήσει τον κόσμο να ξεθάψει και να ξοδέψει τα χαρτονομίσματα, τότε θα απορροφηθεί η ανεργία και, τελικά, το πραγματικό εισόδημα θα καταλήξει να είναι πολύ υψηλότερο. Και ο Φρίντμαν (1969) έγραψε ότι για την ανεπαρκή ονομαστική ζήτηση υπάρχει πάντα μία λύση: Η κυβέρνηση να τυπώσει δολάρια και να τα μοιράσει στον πληθυσμό πετώντας τα από ένα ελικόπτερο (helicopter money). Ο κόσμος θα τα μαζεύει, θα τα ξοδεύει, το ονομαστικό ΑΕΠ θα αυξηθεί και ένα νέο μείγμα θα προκύψει, με υψηλότερο πληθωρισμό και υψηλότερο πραγματικό προϊόν. Το ακριβές αποτέλεσμα εξαρτάται από το πόσα θα ξοδευτούν και το πόσα θα αποταμιευτούν, θα είναι πάντως ανάλογο της ποσότητας του χρήματος που τυπώθηκε και μοιράστηκε από το ελικόπτερο.
Tην άμεση τόνωση της ονομαστικής ζήτησης μέσω της έκδοσης χρήματος είχε προτείνει ο Μπεν Μπερνάνκι, το 2003, για την Ιαπωνία. Την ίδια συνταγή προτείνει ο Κεμάλ Nτερβίς για τον ανεπτυγμένο καπιταλισμό σήμερα (Time for Helicopter Money? ). Με αυτήν, το νέο χρήμα προσπερνά τράπεζες και εταιρείες και φτάνει κατευθείαν στα πιο διψασμένα άλογα, τους καταναλωτές με μεσαίο ή μικρό εισόδημα, πηγαίνει σε αυτούς κατευθείαν (με πίστωση στον τραπεζικό λογαριασμό τους ή/και με μείωση ή επιστροφή φόρου) είτε έμμεσα, μέσω δημοσίων επενδύσεων σε υποδομές που αυξάνουν την παραγωγικότητα και δημιουργούν απασχόληση, είτε με κάποιον συνδυασμό και των δύο τρόπων. Στην ίδια πρόταση, έκδοση νέου χρήματος, καταλήγει το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο «Between Debt and the Devil», του Adair Turner (διετέλεσε πρόεδρος της βρετανικής εποπτικής αρχής τραπεζών, της FSA, από το 2008 έως το 2013) που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Η πρόταση ήδη απασχολεί την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Και αν σπεύδουν κάποιοι να την ξορκίσουν, η ιδέα κερδίζει έδαφος.
ΥΓ.: Ας μη γίνεται σύγχυση με την Ελλάδα. Εμείς έχουμε πρόβλημα παραγωγικού μοντέλου – όχι, απλά, ονομαστικής ζήτησης.