Υστερα από 25 χρόνια επέστρεψα με διάθεση περιπατητή στην περιοχή πίσω από το Στάδιο, από την Αρχιμήδους και πέρα προς την πλατεία Βαρνάβα. Δεν έμενα ποτέ εκεί, αλλά μια κρύα μέρα τον Δεκέμβριο του 1991 είχα κάνει μία πλήρη φωτογραφική καταγραφή. Οι φωτογραφίες της εποχής εκείνης, παλιά σπίτια ως επί το πλείστον, με καλούσαν πάντα να επαναλάβω τον ίδιο ακριβώς περίπατο, καταγράφοντας κάθε δρομάκι.
Ηταν κάτι που με έθελγε αλλά το ανέβαλα, γιατί όλο και κάποια άλλη αθηναϊκή προτεραιότητα παραμέριζε την επιστροφή στα όμορφα αυτά δρομάκια πίσω από τον Αρδηττό προς την καρδιά του Παγκρατίου.
Ωσπου, το αυτοβιογραφικό αφήγημα του Ανδρέα Χ. Ζούλα «Φερεκύδου και Εμπεδοκλέους» (εκδ. Κοράλι), ένα πυκνό, αυθεντικό και συγκινητικό ανάγνωσμα 68 σελίδων, ήρθε και ανέσυρε την επιθυμία, που είχε γίνει πλέον ανάγκη. Και έτσι, ένα ηλιόλουστο τώρα πρωινό άνοιξης, ξαναπερπάτησα με διάθεση να φωτογραφίσω τους δρόμους που είχα καταγράψει πριν από 25 χρόνια αλλά και να περπατήσω στο τοπίο της παιδικής ηλικίας του Ανδρέα Ζούλα και της παρέας του σε εκείνη την αξέχαστη γειτονιά.
Και τώρα, είναι όμορφη η ατμόσφαιρα σε αυτούς τους δρόμους. Παρά την έντονη μυρωδιά της άνοιξης, δεν είδα χαμομήλια, παπαρούνες ή τσουκνίδες, όπως αναφέρει ο Ανδρέας Ζούλας, όταν στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και στις αρχές της δεκαετίας του 1950, όλη η περιοχή είχε ακόμη αρκετούς χωματόδρομους και «λοφάκια». Ο «κόσμος» ήταν εκείνη η Αθήνα, «από την πλατεία Πλαστήρα ώς την πλατεία Βαρνάβα, και τον Προφήτη Ηλία, τον Αρδηττό και το Στάδιο ώς το Μετς και τη Μάρκου Μουσούρου». Αλλά η καρδιά ήταν η Εμπεδοκλέους, η Φερεκύδου, η Κρησίλα, η Πρόκλου, η Αρχιμήδους, η Πολυδάμαντος, η Πολυδώρου, η Αρχύτα, η Παρμενίδου… Ενας μέγας μικρόκοσμος, γεμάτος, έως πρόσφατα, με νοικοκυρόσπιτα, άλλα πιο μεσοαστικά και άλλα πιο λαϊκά, άλλα διώροφα, άλλα τρίπατα ή ισόγεια, μερικά παλιά νεοκλασικά, άλλα πιο «μεταβατικά» από τη δεκαετία του ’20 και πολλά «μοντέρνα» του ’30, όλα μαζί έδεναν σε κάτι ανυπέρβλητα αθηναϊκό. Οι πρώτες πολυκατοικίες, από το 1950 και μετά, ήταν σπάνιες έως τουλάχιστον τα μέσα της δεκαετίας του ’60. Στην Πρόκλου χτίστηκε μία από τις πρώτες πολυκατοικίες. Εκεί, ήταν το σπίτι που έμενε ο Ανδρέας Ζούλας όταν η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1946, «ένα μεγάλο οικόπεδο με δύο διώροφα και στη μέση αυλή». Το παλιό σχολείο, ένα εντυπωσιακό νεοκλασικό που έπεφτε χρόνο με τον χρόνο, ήταν στην Εμπεδοκλέους, ώσπου γκρεμίστηκε στα χρόνια του ’80. Δικαιάρχου και Κυνίσκας ήταν το σπίτι του «Τέλη». Υπάρχει και σήμερα. Γωνία Φερεκύδου και Αρχύτα, «κάτω από το σπίτι του Κωστή και του Πάνου», άναβαν φωτιές τ’ Αϊ-Γιαννιού. Ο «Στελάκης είχε τα πιο ωραία γκαζάκια και πολλά γραμματόσημα». Ο Κωστής «είχε σκάκι» και έμενε σε σπίτι τριώροφο.
Σαν να περπάτησα έξω από τα σπίτια τους, αλλά πολλά από όσα είχα καταγράψει το 1991 είχαν πλέον γκρεμιστεί. Συγχώρεσα μόνο την κατεδάφιση στη Φερεκύδου 10, γιατί στη θέση του όμορφου σπιτιού, έγινε μια εξαίρετη πολυκατοικία από, προφανώς, καλόν αρχιτέκτονα. Στη Φερεκύδου είδα τις πιο φουντωτές νεραντζιές και στην Εμπεδοκλέους μία ασύλληπτη για τα σημερινά δεδομένα αστική συμμετρία. Στη μνήμη κρατώ το παλιό «σαράβαλο», Πολυδάμαντος 14 και Πρωταγόρου, με τις δύο πόρτες, μία μαύρη, μία κόκκινη. Ο Σταντάλ σε μικρογραφία Παγκρατίου.