Αυτά τα νησιά μοιάζουν με μήλα των Σοδόμων αφότου τα άγγιξε κάποιος», γράφει στην αρχή του βιβλίου του «Τα μαγεμένα νησιά» ο Χέρμαν Μέλβιλ, αναφερόμενος στις νήσους Γκαλαπάγκος του Ειρηνικού. Η (πολύ ωραία) μετάφραση στα ελληνικά είναι του Γιώργου Μπαρουξή, ο οποίος σπεύδει να μας κατατοπίσει, αναφορικά με το παραπάνω απόσπασμα, με την απαραίτητη «σημείωση του μεταφραστή»: «Καρπός που, σύμφωνα με τον Ιώσηπο, όταν τον αγγίζει κανείς καταρρέει και μετατρέπεται σε στάχτη». Φροντισμένο τομίδιο, φρεσκοτυπωμένο επίσης, από τον εκδοτικό οίκο Ποικίλη Στοά, ο οποίος φιλοδοξεί να ξαναζωντανέψει άγνωστα ή αγνοημένα κείμενα κλασικών συγγραφέων και ώς τώρα τα καταφέρνει μια χαρά.
Ο Μέλβιλ είναι ταυτισμένος βέβαια με τον μνημειώδη «Μόμπι Ντικ» αλλά και με το καφκικό (πολύ πριν από τον Κάφκα) διήγημα «Μπάρτλμπι, ο γραφιάς». Τα «Μαγεμένα νησιά» δεν είναι στη χώρα μας από τα πιο γνωστά του έργα κι εδώ η Ποικίλη Στοά πετυχαίνει διάνα ως προς τον γενικότερο στόχο της. Την εποχή του Μέλβιλ, ωστόσο, τα κείμενα αυτά ήταν από τα πιο εμπορικά που έγραψε, λίγα χρόνια μετά τον (αποτυχημένο) «Μόμπι Ντικ». Και πάλι όμως, δεν στάθηκαν ικανά να τραβήξουν τον μέγιστο αυτό συγγραφέα από τις οικονομικές στενοχώριες.
Δέκα κομψοτεχνήματα συνθέτουν αυτή την ιδιότυπη νουβέλα (ή αλλιώς συλλογή έκκεντρων διηγημάτων), γεμάτη από μια ατόφια ποιητική της παρατήρησης και ταυτόχρονα της ενδοσκόπησης. Ο Μέλβιλ ανατρέχει στα χρόνια που πέρασε πάνω στα φαλαινοθηρικά, στο δικό του πέρασμα από τα Γκαλαπάγκος, όμως δεν περιορίζεται σε όσα έζησε και θυμάται ο ίδιος, αλλά βασίζεται και σε πληθώρα εκδόσεων της εποχής του – μεταξύ αυτών και στο περίφημο «Ταξίδι του Μπιγκλ» του Δαρβίνου.
Για την ακρίβεια, τα νησιά Γκαλαπάγκος είναι ταυτισμένα με τα εμβληματικά ευρήματα του Καρόλου Δαρβίνου, που τον οδήγησαν στη διαμόρφωση της θεωρίας της εξέλιξης. Προσωπικά, διάβασα μικρός για τα νησιά αυτά στο οκτάτομο έργο του Ζακ-Ιβ Κουστό (εκδόσεις Αλκυών), όταν με το ερευνητικό του σκάφος «Καλυψώ» πέρασε από το εξωτικό όσο και απόκοσμο αυτό σύμπλεγμα των ηφαιστειογενών νήσων.
Η ματιά του Μέλβιλ πάνω στην άγρια αυτή οργιώδη φύση έχει κάτι ανέλπιστα μοντέρνο και απέχει πολύ από εκείνη ενός γραφιά του 19ου αιώνα. Η θέασή του έχει κάτι υπέρμετρα υπαρξιακό, την ίδια στιγμή που οι περιγραφές του, εξπρεσιονιστικές παρά ιμπρεσιονιστικές, υπερβαίνουν κάθε έννοια συμβατικού ρεαλισμού. Θα μιλήσω ξανά για την πολύ καλή μετάφραση του Γιώργου Μπαρουξή. Κρατάει το πνεύμα του Μέλβιλ ζωντανό, πυκνό, παλλόμενο.