Με συστηματικό τρόπο οργανώθηκε η επιχείρηση της διαπεραίωσης των προσφύγων στο ρωμαϊκό έδαφος. Οι υπεύθυνες στρατιωτικές μονάδες της περιοχής χρησιμοποίησαν κάθε πρόσφορο πλωτό μέσο, φροντίζοντας να διεξαχθεί με τάξη η όλη διαδικασία. Δεν είναι εύκολο να περιγραφεί αυτή η διάβαση του μεγάλου κι επικίνδυνου ποταμού από τόσες χιλιάδες ανθρώπων κάθε ηλικίας, ταλαίπωρων, πεινασμένων, άρρωστων, ακόμη και ετοιμοθάνατων, που τους ωθούσε η ελπίδα της σωτηρίας. Κάποιοι χρησιμοποιούσαν αυτοσχέδια και επισφαλή μέσα για τον διάπλου ή ρίχνονταν απελπισμένοι στα νερά για να περάσουν το ποτάμι κολυμπώντας. Μαζί με τους ανθρώπους διακομίζονταν και τα άλογα. Hταν μια επιχείρηση που κράτησε πολλά μερόνυχτα και που άγγιζε τις διαστάσεις εποποιίας. Βέβαια, παρά τις προσπάθειες των αρμοδίων, η τάξη δεν τηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια της επιχείρησης, ούτε έλειψαν τα τραγικά περιστατικά απώλειας ανθρώπων. Στην αντίπερα όχθη είχε οργανωθεί η υποδοχή των προσφύγων και ειδικοί γραμματείς κατέγραφαν όσους κατέφθαναν, ώστε η διοίκηση να γνωρίζει τον ακριβή αριθμό τους, με σκοπό να πάρει τα απαιτούμενα μέτρα για την αποκατάστασή τους. Αλλά το έργο της απογραφής δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί, εξαιτίας του υπερβολικού πλήθους των προσφύγων και της, σε πολλές περιπτώσεις, άτακτης διάβασης του ποταμού».
Η εποχή είναι ο 4ος αιώνας, οι πληθυσμοί που μετακινούνται είναι Γότθοι, ο λόγος η επέλαση των Ούννων. Το απόσπασμα από το βιβλίο του ιστορικού Νίκου Γ. Μοσχονά «Στην επικαιρότητα του παρελθόντος».
Μέσα από αυτά τα «δοκίμια ιστορικής διαχρονικότητας», επανατοποθετούμε ό,τι νομίζουμε πως μας συμβαίνει για πρώτη φορά.
Η αλήθεια είναι, βέβαια, πως πράγματι συμβαίνει για πρώτη φορά, αν συνυπολογίσει κανείς τις συγκυρίες και την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Ο εξαθλιωμένος πρόσφυγας του 4ου αιώνα δεν ταυτίζεται με τον σημερινό. Οι αναλογίες είναι εξαιρετικά ελκυστικές αλλά οι συνθήκες είναι καθοριστικά διαφορετικές. Χωρίς να σημαίνει ότι ο τρόπος που επαναλαμβάνεται το «βίωμα» της προσφυγικής τραγωδίας ανά τους αιώνες την καθιστά λιγότερο αποκαλυπτική.
Το 1991 ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γύρισε μια ταινία για τα σύνορα: το «Μετέωρο βήμα του πελαργού». Μια, στοχαστικά, προφητική ταινία. Ο σκηνοθέτης προσλαμβάνει το εκτεταμένο no man’s land των συνόρων, ως τον τόπο όπου μαζεύονται χιλιάδες άνθρωποι από όλα τα σημεία της Ευρώπης, με την ελπίδα να καταφέρουν να αποκτήσουν τα έγγραφα που θα τους επιτρέψουν να ριζώσουν σ’ έναν άλλον τόπο. Αυτό το συνοριακό no man’s land αποδίδεται με μια σειρά σιδηροδρομικά βαγόνια που αποσύρονται οριστικά από την κυκλοφορία. Oπως οι πρόσφυγες που καταλύουν στο εσωτερικό τους, έτσι και τα βαγόνια δεν θα μπορέσουν ποτέ ξανά να κινηθούν μπροστά ή πίσω. Τα σύνορα στα οποία διαδραματίζεται η ταινία, γίνονται κάτι σαν χώρος – σύμβολο των διαφορετικών αποτυχιών του αιώνα. Οι Αλβανοί, οι Κούρδοι, οι Τούρκοι, οι Αφγανοί, που περιμένουν να τους δοθεί μια ευκαιρία για να περάσουν τα σύνορα με κατεύθυνση τη Γη της Επαγγελίας, αποτελούν θύματα αποτυχημένων καθεστώτων, που δεν κατόρθωσαν να εξανθρωπίσουν το κοινωνικό περιβάλλον. Η ανάλυση της ταινίας, που υπογράφει ο ιστορικός του κινηματογράφου Angel Quintana, επιγράφεται «Οι αποτυχίες της Ιστορίας». Eνα βήμα ακόμη κι είσαι ελεύθερος, ένα βήμα ακόμα κι είσαι νεκρός, λέει ο συνταγματάρχης της ταινίας (Ηλίας Λογοθέτης), που ζει στο «μετέωρο»: ένα μεθοριακό χωριό «αίθουσα αναμονής» και αποκλεισμού για δεκάδες ανθρώπους.
Eνα περιστατικό από τον 4ο αιώνα και μια ταινία από τον 20ό· ιστορία και τέχνη έχουν προσφέρει απλόχερα γεγονότα, ενορατικές δημιουργίες, αφηγηματικά κομψοτεχνήματα ρεαλιστικής καταγραφής ή συμβολικής πνοής. Επηρεάζουν, διαμορφώνουν, εξελίσσουν; Αναστέλλουν αυτό το αίσθημα του «μετέωρου», του déjà vu; Βοηθούν στην κατανόηση και στην επικοινωνία; Το «ναι» και το «όχι» είναι εξίσου απόλυτα και αφελή.