Τον Μάιο του 2011, ο θάνατος του Μπιν Λάντεν δημιούργησε την ευφορική εντύπωση στη Δύση ότι η τζιχαντιστική τρομοκρατία πλησιάζει στο τέλος της. Ηδη, 20 από τους στενότερους συνεργάτες του είχαν σκοτωθεί σε επιθέσεις με drones. Πέντε χρόνια αργότερα υπάρχουν περισσότερες τζιχαντιστικές οργανώσεις από ποτέ και ένα μόρφωμα που ονομάζεται «Ισλαμικό Κράτος». Το όνομά του είναι ταυτισμένο πλέον με την απειλή ανεξέλεγκτων επιθέσεων στη Δύση αλλά και αιτία ανεξέλεγκτης μετανάστευσης μουσουλμανικών πληθυσμών προς την Ευρώπη.
Ο,τι ακολουθεί προέρχεται από το βιβλίο του Γερμανού Πέτερ Νόιμαν «Οι νέοι τζιχαντιστές. Ισλαμικό Κράτος, Ευρώπη και το επόμενο κύμα τρομοκρατίας» που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Διάμετρος: κατά τη γνώμη μου, ό,τι πιο σημαντικό έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, καθώς επιτρέπει στον αναγνώστη, με τη διευκόλυνση μιας συναρπαστικής αφήγησης, να ενημερωθεί συνολικά για τις ρίζες και το ιστορικό πλαίσιο του φαινομένου της νέας ισλαμικής τρομοκρατίας, το μέλλον του και τη ρεαλιστική αντιμετώπισή του.
Ο συγγραφέας βασίζεται στη «θεωρία των κυμάτων» του ιστορικού Ντέιβιντ Ράποπορτ. Αρχίζοντας λοιπόν από τα τέλη του 19ου αιώνα έχουν υπάρξει τέσσερα κύματα:
1. Κύμα του Αναρχισμού: Αν και μεταξύ 1880 και 1905, τρομοκράτες αναρχικού προσανατολισμού δολοφόνησαν την αυτοκράτειρα της Αυστρίας, θαμώνες του καφέ Terminus στο Παρίσι και κάμποσους ακόμα πολίτες για τους οποίους υπήρχε η υποψία ότι αποτελούσαν μέρος της μπουρζουαζίας, η διεθνής επανάσταση που προσδοκούσαν δεν επιτελέσθηκε. Ωστόσο, η τακτική και στρατηγική που εμπνεύστηκε ο Ιταλός Κάρλο Πιζακάνε (1818-1857) και οι αναρχικοί, ονομάστηκε «έμπρακτη προπαγάνδα» και θα αποτελούσε, πολλές δεκαετίες αργότερα, οδηγό και έμπνευση για τους τρομοκράτες σε όλον τον κόσμο. Τον οδηγό του Πιζακάνε συμπλήρωσε ο Γερμανός αναρχικός Γιόχαν Μοστ με ένα βιβλιαράκι που δημοσίευσε το 1885 υπό τον μακροσκελή τίτλο «Επαναστατική Στρατιωτική Επιστήμη: ένα εγχειρίδιο με οδηγίες για τη χρήση και την κατασκευή νιτρογλυκερίνης, δυναμίτη, βαμβακοπυρίτιδας, κροτικού υδραργύρου» κ.λπ. Περιείχε οδηγίες για «μοναχικούς λύκους» που δεν ανήκαν σε οργανωμένες δομές, επιθυμούσαν όμως να αγωνιστούν για τον αναρχισμό. Η προσέγγιση του Μοστ ήταν ίδια με εκείνη του Υεμενίτη ιεροκήρυκα Ανουάρ αλ Αουλάκι, ο οποίος εκατό χρόνια αργότερα δημοσίευσε στο Ιντερνετ το περιοδικό Inspire της Αλ Κάιντα.
2. Αντιαποικιοκρατικό κύμα: Εμφανίστηκε το 1930 και έφτασε στην κορύφωσή του το 1950. Ηταν, προφανώς, πιο αποτελεσματικό και είχε μεγαλύτερες και σημαντικές πολιτικές συνέπειες. Ισως, διότι τα επίσημα κράτη είχαν ήδη αρχίσει να αντιλαμβάνονται από το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ότι η αποικιοκρατία ήταν μοντέλο προς κατάργηση.
3. Κύμα της Νέας Αριστεράς: Εκπρόσωποι ήταν η γερμανική RAF και οι Ερυθρές Ταξιαρχίες στην Ιταλία. Αν και ο Ράποπορτ δεν συμπεριλαμβάνει στα «κύματα» τη δεξιά τρομοκρατία, ο Νόιμαν εξηγεί γιατί αυτή δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια ιστορική περίοδο αλλά και γιατί ο κλασικός φασισμός είναι η μοναδική περίοδος στην οποία η δεξιά τρομοκρατία συναρτήθηκε με ένα ιδεολογικά ξεκάθαρο κίνημα.
4. Θρησκευτικό κύμα: Η αρχή τοποθετείται στα τέλη της δεκαετίας του ’70. Οκτώ δολοφονίες, 41 εκρήξεις και 173 εμπρησμοί στη διάρκεια του ’80 και ’90 διεκδικούνται από τους ακτιβιστές εναντίον των αμβλώσεων στην Αμερική, τους Army of God. O πάστορας Μάικλ Μπρέι, πνευματικός ηγέτης της οργάνωσης, υποστήριζε ότι η αμερικανική κοινωνία βρισκόταν σε κατάσταση «πνευματικής σήψης» και ότι ήταν απαραίτητο να βρεθεί μια «νέα ηθική τάξη» που να βασίζεται σε «βιβλικές και όχι σε κοσμικές αρχές». Ο λόγος του Μπρέι θα μπορούσε να ανήκει σε οποιονδήποτε ισλαμιστή.
Οι «Ευσεβείς Πρόγονοι»
Ο ιστορικός Μπρους Χόφμαν πρώτος επισήμανε την «Ιερή Τρομοκρατία» και το Ισλάμ ως τη σημαντικότερη θρησκεία αυτού του κύματος. Το φαινόμενο που αποκαλείται ισλαμισμός υπάρχει εδώ και έναν αιώνα και προήλθε από τη συνάντηση του Ισλάμ με τον νεωτερισμό δυτικής προέλευσης. Αποτελεί αντίδραση απέναντι στην αποικιοκρατία και συνίσταται στην αναζήτηση ταυτότητας. Στην Αίγυπτο μια ομάδα μορφωμένων νέων προπαγάνδιζε την επιστροφή σε ένα ισλάμ όπως αυτό –υπoτίθεται– είχε υπάρξει την εποχή του προφήτη Μωάμεθ και των άμεσων διαδόχων του, των ονομαζομένων «Ευσεβών Προγόνων» (salaf). Στόχος δεν ήταν μόνο το τέλος της αποικιοκρατίας αλλά η διάλυση του κοσμικού συστήματος δικαίου και η επιβολή της σαρία, του θρησκευτικού ισλαμικού δικαίου. Οι οπαδοί ονομάστηκαν σαλαφιστές και αποτελούν τη «δεξαμενή» των μαχητών του Ισλαμικού Κράτους. Σύμφωνα με αυτούς, η τζιχάντ είναι το μέσον για την επικράτηση των «πραγματικών μουσουλμάνων» και σημαίνει ένοπλο αγώνα εναντίον των δυτικών αλλά και των υπολοίπων «αιρετικών» μουσουλμάνων.
Ο τζιχαντισμός εξελίχθηκε σε παγκόσμιο κίνημα τη δεκαετία του ’80, στη διάρκεια του πολέμου στο Αφγανιστάν αλλά σημαντική επιστράτευση Ευρωπαίων μουσουλμάνων έγινε για πρώτη φορά στη Βοσνία. Οπως και με όλα τα προηγούμενα «κύματα», με το Ισλαμικό Κράτος έφτασαν στην κορύφωσή τους μια σειρά από κινήματα και εξελίξεις που είχαν κάνει την εμφάνισή τους εδώ και δεκαετίες. Ενώ όμως έχει τις ρίζες του στο θρησκευτικό, αποτελεί έκφραση και αφετηρία ενός νέου, πέμπτου κύματος αφού επαναπροσδιορίστηκε: επιστρατεύει μια νεότερη γενιά, ακολουθεί όμοιους αλλά πολύ πιο παγκοσμιοποιημένους ιδεολογικούς στόχους, δημιουργεί νέους θεσμούς και χρησιμοποιεί ακόμα πιο ακραίες μεθόδους.
Ο συγγραφέας
Ο Πέτερ Νόιμαν είναι καθηγητής για θέματα ασφάλειας στο τμήμα Πολεμικών Σπουδών του King’s College του Λονδίνου και διευθυντής του Διεθνούς Κέντρου για τη μελέτη της Ριζοσπαστικοποίησης, του εγκυρότερου διεθνώς Ινστιτούτου μελέτης της τρομοκρατίας. Είχε την ευθύνη για πολυάριθμα ερευνητικά προγράμματα που αφορούν τους ξένους μαχητές και τους τρόπους στρατολόγησής τους στην Ευρώπη, ακόμη και μέσω Διαδικτύου. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται πληροφορίες για τον τρόπο στρατολόγησης μαχητών τζιχάντ στην Ευρώπη, για την προέλευση και τα κίνητρά τους, για τους τρόπους αναχώρησης και άφιξης στα εδάφη του Ισλαμικού Κράτους, για τον ρόλο της Τουρκίας, για τις διαφορές μεταξύ Ισλαμικού Κράτους και Αλ Κάιντα, για τον ρόλο των γυναικών-υποστηρικτριών. Αναδεικνύει και προτείνει μεθόδους πρόληψης ως το σημαντικότερο μέσον αντιμετώπισης αυτού του κύματος που απειλεί να καθορίσει το μέλλον της Ευρώπης.
Το βιβλίο του «Οι νέοι τζιχαντιστές. Ισλαμικό Κράτος, Ευρώπη και το επόμενο κύμα τρομοκρατίας» (μτφρ.: Παυλίνα Δηράνη, επιμέλεια: Καρίνα Λάμψα) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διάμετρος.