Δύο αναγνωστικές συμπτώσεις μού δίνουν την αφορμή για το σημερινό πασχαλινό σημείωμα. Αφορούν και οι δύο το περίφημο 16ο κεφάλαιο του Ιεζεκιήλ. Η πρώτη προέρχεται από το μυθιστόρημα της Μέριλιν Ρόμπινσον «Lila» (2014), που θα κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες και στα ελληνικά (Μεταίχμιο). Εκεί, η ομώνυμη ηρωίδα, παιδί παρατημένο, που δεν έμαθε ποτέ ποιοι ήταν οι γονείς του, θα ζήσει επειδή μια γριά, πλανόδια εργάτρια θα το πάρει και θα το μεγαλώσει σαν να ήταν το παιδί που κάποιος το θέλησε. Η Λάιλα, σύζυγος πάστορα τώρα πια, διαβάζει, όπως είναι φυσικό, τη Βίβλο. Της αρέσει περισσότερο ο Ιεζεκιήλ, και κυρίως το κεφάλαιο αυτό: «Τη μέρα που γεννήθηκες δεν σού ‘κοψαν τον ομφάλιο λώρο ούτε σε πλύναν με νερό για να σε καθαρίσουν, δεν σ’ έτριψαν με αλάτι ούτε σε σπαργάνωσαν. Κανένα μάτι δεν σε λυπήθηκε […] αλλά σε πέταξαν στα χωράφια, όταν γεννήθηκες, χωρίς για τη ζωή σου να νοιαστούν. Εγώ πέρασα από κοντά σου, σε είδα να κυλιέσαι μες στο αίμα σου, κι έτσι στην κατάσταση που βρισκόσουνα σου είπα: Ζήσε!».
Εγώ ήμουν αυτό το παιδί, θα πει η Λάιλα, στο οποίο κάποιος φώναξε εκείνο το θαυματουργό «Ζήσε!» και ένα χέρι το πήρε πράγματι και το έσωσε.
Η άλλη αναγνωστική σύμπτωση των ημερών ήταν το βιβλίο –μια συνέντευξη πάλι– του Πάπα Φραγκίσκου «Το όνομα του Θεού είναι έλεος», που κυκλοφόρησε αυτές τις ημέρες (Διάμετρος). Αφού παρουσιάσει το περιεχόμενο του κεφαλαίου, θα προσθέσει ο Πάπας: «Μπορώ να διαβάσω τη ζωή μου μέσα από το κεφάλαιο 16 του βιβλίου του προφήτη Ιεζεκιήλ. Διαβάζω αυτές τις σελίδες και λέω: μα όλα αυτά μοιάζουν να γράφτηκαν για μένα. Ο προφήτης μιλάει για την ντροπή και η ντροπή είναι μια χάρις: όταν κάποιος νιώσει το έλεος του Κυρίου, ντρέπεται αφάνταστα για τον εαυτό του, για τις αμαρτίες του». Το εγκαταλελειμμένο κορίτσι του Ιεζεκιήλ, που έσωσε ο Θεός, θα μεγαλώσει, θα γίνει όμορφη γυναίκα και ο Γιαχβέ θα την πάρει για δική του. Εκείνη όμως θα τον εγκαταλείψει και θα γίνει πόρνη – και η Λάιλα της Ρόμπινσον θα δουλέψει σε πορνείο. Ο Γιαχβέ θα πικραθεί και θα την τιμωρήσει. Στο τέλος, ωστόσο, θα τη συγχωρήσει: «Εγώ όμως δεν θα ξεχάσω τη διαθήκη που έκανα μαζί σου όταν ήσουν νέα και θα κάμω πάλι μ’ εσένα αιώνια διαθήκη.
Τότε θα θυμηθείς τις πράξεις σου και θα ντραπείς. […] Και όταν θα κάνω μ’ εσένα διαθήκη, θα μάθεις ότι εγώ είμαι ο Κύριος. Τότε θα θυμάσαι τα περασμένα σου και θα ντρέπεσαι και δεν θα μπορείς πια ν’ αρθρώσεις λέξη από την ντροπή σου· τότε θα σε συγχωρήσω για όλα όσα έχεις κάνει. Εγώ ο Κύριος ο Θεός το λέω».
Το κεφάλαιο 16 του Ιεζεκιήλ είναι μια αλληγορία για την Ιερουσαλήμ. Και όμως η αγράμματη Λάιλα του μυθιστορήματος της Ρόμπινσον και ο Πάπας Ρώμης διαβάζουν σε αυτό την προσωπική τους ιστορία.
Διαβάζουν σωστά. Δεν υπάρχει πράγματι άλλος τρόπος να διαβάζεις τη Βίβλο από το να βρίσκεις στην ιστορία του λαού του Θεού, την προσωπική σου ιστορία, τον εαυτό σου και τη ζωή σου, το έλλειμμά σου και την ελπίδα σου. Λίγο παρακάτω, άλλωστε, στο κεφάλαιο 18, ο Ιεζεκιήλ θα πει, με τον πιο ρηξικέλευθο τρόπο, ότι η σχέση με τον Θεό είναι προσωπική και ότι η ευθύνη ανθρώπου είναι ατομική. Θα απορρίψει με ένταση κάθε έννοια συλλογικής ευθύνης: δεν μουδιάζουν τα δόντια των παιδιών από τα άγουρα σταφύλια που έφαγαν οι γονείς τους. Κανείς δεν καθορίζεται και δεν δεσμεύεται από τη ζωή των γονιών του, ούτε καν από τη δική του. Ολα μπορούν να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή: ο δίκαιος να γίνει άνομος, και ο άνομος να γίνει δίκαιος, και τότε αυτός στα σίγουρα «ζήσεται». Ζωή του θα είναι τα έργα της δικαιοσύνης που έπραξε. Η μόνη βεβαιότητα για τον Ιεζεκιήλ είναι ότι ο άνθρωπος έχει απέναντί του έναν Θεό ελέους και συγχώρησης, που ξεχνάει εύκολα («ου μνησθήσεται») τα αμαρτήματα των ανθρώπων, έναν Θεό που δεν θέλει «τον θάνατον του ανόμου […] ως το αποστρέψαι αυτόν εκ της οδού της πονηράς και ζην αυτόν».
Ο προφήτης Ιεζεκιήλ δεν θα μπορούσε να λείπει από τη Μεγάλη Εβδομάδα. Σε μια κορυφαία στιγμή της, στο τέλος του όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου, όταν ο Επιτάφιος έχει επιστρέψει στον ναό, διαβάζεται το κεφάλαιο 37 για την πεδιάδα με τα ξηρά οστά, «πολλά σφόδρα επί προσώπου του πεδίου, ξηρά σφόδρα». Το πεδίο της ανθρώπινης ιστορίας με όλη την απόγνωσή της: «ξηρά γέγονε τα οστά ημών, απόλωλεν η ελπίς ημών, διαπεφωνήκαμεν (:χαθήκαμε)». Ο Θεός του Ιεζεκιήλ, όμως, που δεν θέλει τον θάνατο του αμαρτωλού αλλά τη ζωή του, εκείνος που έδωσε στο παρατημένο κορίτσι την εντολή «Ζήσε», θα δώσει ζωή και στα ξηρά οστά: «Και δώσω το πνεύμα μου εις υμάς, και ζήσεσθε, και θήσομαι υμάς επί την γην υμών, και γνώσεσθε ότι εγώ Κύριος· λελάληκα και ποιήσω, λέγει Κύριος». Η συγκλονιστικότερη διατύπωση της ελπίδας στην ιστορία του πνεύματος! Χριστός ανέστη!