Η ιδέα της «αδύνατης τριάδος» είναι παλαιά, και ανήκει στους καθηγητές του Berkeley, Maurice Obstfelt και Alan Taylor. Ηταν το 1998 όταν διατύπωσαν τη θέση ότι καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να πετύχει ταυτόχρονα και από μόνη της μαζί τους τρεις στόχους, των «σταθερών ισοτιμιών», της «ελεύθερης κίνησης κεφαλαίων» και της «νομισματικής ανεξαρτησίας». Κάποιον από τους τρεις πρέπει να παραχωρήσει. Η ιδέα σε πολιτικό επίπεδο ξαναέρχεται στην επικαιρότητα όταν ο Dani Rodrik του Harvard αναφέρεται, σε πολιτικό επίπεδο πλέον, σ’ ένα νέο αδύνατο, με την «τριάδα» να είναι η «ενσωματωμένη εθνική οικονομία», το «ανεξάρτητο κράτος» και η «αυτόνομη και ανεξάρτητη οικονομική πολιτική». Και πάλι ο Rodrik υπογραμμίζει ότι δεν μπορεί μία χώρα να ανήκει σε μία διεθνή συνεργασία (π.χ. Ευρωζώνη), να είναι ανεξάρτητο και αυτόνομο κράτος και να λειτουργεί με ανεξάρτητη οικονομική πολιτική. Αν θέλει πρέπει να παραχωρήσει ένα από τα τρία.
Η Ελλάδα, η Ευρωζώνη και το ΔΝΤ βρίσκονται, κατά τη γνώμη μου, σε αντίστοιχη αδύνατη εκ των πραγμάτων τριάδα.
Η Ευρωζώνη με το ΔΝΤ έχουν συμφωνήσει να είναι μαζί στη σχέση τους με την Ελλάδα. Προφανώς γιατί η πρώτη δεν θέλει να αναλάβει το σύνολο της ευθύνης στη δανειακή σχέση (δεσμευμένη σχέση), αλλά ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν τη δανειακή σχέση από διαφορετική ως προς τον χρόνο σχέση. Το ΔΝΤ τη βλέπει τελείως βραχυχρόνια (3-5 χρόνια), ενώ η Ευρωζώνη τελείως μακροχρόνια (35-50 χρόνια). Σε απλά ελληνικά, η Ευρωζώνη και το ΔΝΤ είναι και μαζί (στη σχέση) και χώρια (στον χρόνο).
Το ΔΝΤ και η Ελλάδα αντιμετωπίζουν, η καθεμιά από την πλευρά της, τη σχέση βραχυχρόνια. Το ΔΝΤ θεωρεί ότι αν είναι να δανείσει την Ελλάδα, αυτό θα είναι σύμφωνα με το καταστατικό του βραχυχρόνια (3-5 χρόνια), και επειδή το πρόγραμμα μπορεί να μην πετύχει, ζητεί επιπλέον εγγυήσεις τώρα ως προς την αναδιάρθρωση του δανείου. Στη λογική αυτή, η Ελλάδα είναι έτοιμη να συνεργαστεί και προτείνει άμεση αναδιάρθρωση. Ενα μικρό βραχυχρόνιο δάνειο επιτρέπει τη συμμετοχή του ΔΝΤ και εκ των πραγμάτων επιβάλλει άμεσα αναδιάρθρωση. Αν το ΔΝΤ ζητήσει επιπρόσθετες εγγυήσεις, κατά την κρίση μας αυτές αφορούν τους τρίτους (Ευρωζώνη), οι οποίοι αμφισβητούν την αξιοπιστία ενός μέλους. Αυτό, λογικά, δεν το θέλει η Ευρωζώνη και γι’ αυτό αντιπροτείνει ως προς την αναδιάρθρωση, «έχει ο καιρός».
Η Ευρωζώνη, τέλος, και η Ελλάδα γνωρίζουν εκ των πραγμάτων ότι η σχέση τους είναι μακροχρόνια. Είναι μία διακρατική συνεργασία με άπειρη ζωή. Η θέση της Ευρωζώνης στην παροχή σε συνεργασία με το ΔΝΤ του νέου δανεισμού, σύμφωνα με το τρίτο μνημόνιο, είναι μακροχρόνια, διαρκεί και μετά την εξόφληση του ΔΝΤ, και δεν έχει την υπογραφή του ΔΝΤ ως προς την επιτυχία. Λογικά, λοιπόν, θέτει σε αμφιβολία την παροχή «σήμερα» μιας αναδιάρθρωσης που ζητεί το ΔΝΤ, αφού η αξιοπιστία της Ελλάδος δεν είναι εγγύηση στην άμεση εφαρμογή μιας μεταρρυθμιστικής πολιτικής.
«Ας γίνουν οι μεταρρυθμίσεις και βλέπουμε», αντιπροτείνει η Ευρωζώνη, ή όπως θα έλεγε κάποιος «τα πάντα μετρούν από την εφαρμογή, ηλίθιε». Δεν είναι τυχαίο που η Ευρωζώνη τοποθετείται με βάση την αρχή ότι ο «χρονισμός της αναδιάρθρωσης ευνοεί αυτόν που μένει στη σχέση λιγότερο», δηλαδή το ΔΝΤ. Αν είναι να συζητήσουμε, λοιπόν, για αναδιάρθρωση, που όλοι όπως φαίνεται συμφωνούν, θα γίνει σύμφωνα με την Ευρωζώνη, αφού έχει αποχωρήσει το ΔΝΤ, και αφού έχει εξασφαλιστεί σύμφωνα με το ΔΝΤ ότι έγινε ό,τι έπρεπε να γίνει. Οχι «σήμερα», όπως θέλει το ΔΝΤ, αλλά «αύριο».
Ναι, αντιπροτείνει το ΔΝΤ, αλλά τότε πρέπει η συμμετοχή του Ταμείου να είναι εξασφαλισμένη στην εισήγηση των στελεχών προς το Δ.Σ. Ή η Ελλάδα δεσμεύεται, λοιπόν, να πάρει όλα τα μέτρα που χρειάζονται ως εγγυήσεις του δανείου που θα της χορηγηθεί από την Ευρωζώνη και το ΔΝΤ με βάση το τρίτο μνημόνιο, ή η Ελλάδα δεσμεύεται ότι οι παρεμβάσεις θα αναπροσαρμόζονται αποκλειστικά και μόνο από το ΔΝΤ, όποτε εκείνο θεωρεί ότι χρειάζονται ή δεν συμμετέχει το ΔΝΤ. Διαφορετικά, ανταπαντά το ΔΝΤ, διαγραφή εδώ και τώρα για να εξασφαλιστεί ο βραχυχρόνιος δανεισμός μας.
Το ΔΝΤ συμφωνεί σε βραχυχρόνιο δάνειο μόνο αν η Ευρωζώνη έμμεσα αναλάβει να εγγυηθεί σήμερα την αναδιάρθρωση στην περίπτωση που η χώρα δεν εφαρμόσει τις αλλαγές. Μα, άμα η Ευρωζώνη προχωρήσει σήμερα στην αναδιάρθρωση, γιατί η Ελλάδα να προχωρήσει στις μεταρρυθμίσεις αύριο; Αυτή ήταν η λογική που ένωσε ΔΝΤ και Ευρωζώνη στην πρόσφατη σύνοδο στην Ουάσιγκτον.
Και η Ελλάδα, θα ρωτήσει κάποιος, πού βρίσκεται στην τριάδα; Απλά, όπως διατυπώθηκε στην αρχή του κειμένου, δεν ερωτάται πλέον γιατί την πολιτική την εκφράζουν σε απόλυτη σύμπνοια οι άλλοι δύο πόλοι. Θα μπορούσε να υπάρξει διαφορετική πολιτική; Αναμφισβήτητα, ναι. Ηταν δυνατό να είχαν γίνει άπειρες επιλογές, με στόχο τη δέσμευση υπέρ ημών μιας εκ των δύο πλευρών. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε στη «διαπραγμάτευση» να εξηγήσουμε ότι στόχος μας είναι η επίτευξη του πλεονάσματος και στη χειρότερη των περιπτώσεων θα κάναμε τις αναγκαίες μεταβολές έστω και με επίβλεψη του ΔΝΤ, αφού όμως πρώτα θα ήμασταν αλληλέγγυοι ως προς το ένα από τα άλλα δύο μέρη. Αλληλεγγύη σήμαινε είτε σκληρά μέτρα τώρα και άμεση αναδιάρθρωση (η θέση του ΔΝΤ), ή αναδιάρθρωση αργότερα και δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης στις μεταρρυθμίσεις σήμερα με στόχο να κερδίσουμε την Ευρωζώνη. Η αισιοδοξία και η ευρωζωνική αλληλεγγύη θα λειτουργούσαν υπέρ μας. Δεν το θελήσαμε. Επιλέξαμε αλλαγή της Ευρώπης και χάσαμε.
* Ο κ. Νίκος Γ. Χαριτάκης είναι καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών.