ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Ο Αφγανός μεσήλικας δεν σηκώθηκε ούτε στιγμή από την καρέκλα έξω από το μαγαζί του. Μπροστά του ένας σκονισμένος σωρός με χαλιά, μια παιδική κούνια, κουζίνες, έπιπλα και μικροαντικείμενα στοιβαγμένα πάνω στο χώμα στην άκρη του δρόμου. Πριν από λίγους μήνες δεκάδες συμπατριώτες του πήγαιναν στη Χάιρ Χανά για να πουλήσουν αντικείμενα σαν κι αυτά ή και σπίτια ολόκληρα. Τον τελευταίο καιρό όμως οι πελάτες έχουν λιγοστέψει σ’ αυτό το υπαίθριο παζάρι στη Βορειοδυτική Καμπούλ.
«Τον χειμώνα έρχονταν επτά και οκτώ άνθρωποι την ημέρα που ήθελαν να πουλήσουν τα πράγματά τους για να μαζέψουν χρήματα και να φύγουν παράνομα από το Αφγανιστάν», λέει ο ιδιοκτήτης του μαγαζιού.
«Ολα σχεδόν σταμάτησαν με τη συμφωνία (Ευρώπης – Τουρκίας). Τώρα ζήτημα είναι να έρχονται ένας-δύο άνθρωποι την εβδομάδα». Αρνείται να πει το όνομά του. «Η αστυνομία τώρα μας κυνηγάει· φοβάμαι», λέει.
Τον ίδιο φόβο το τελευταίο διάστημα μοιράζονται και αρκετοί διακινητές στην Καμπούλ καθώς η αφγανική κυβέρνηση –έπειτα από πιέσεις της Ευρώπης και ειδικότερα της Γερμανίας– έχει ξεκινήσει επιχείρηση καταστολής. Κάποιος διακινητής έκλεισε το μικρό γραφείο του που ήταν «κρυμμένο» σε στενό δρομάκι της πόλης. Αλλοι απενεργοποίησαν τα κινητά τους και εξαφανίστηκαν. Ενας νεαρός Αφγανός που συναντάμε έψαχνε μάταια έναν διακινητή με το όνομα Μαχμπούμπ. «Εχει στείλει εκατοντάδες αν όχι χιλιάδες νεαρούς σαν κι εμένα στην Ευρώπη. Μου είπαν ότι είναι εδώ και δύο εβδομάδες στη φυλακή. Ομως θα πληρώσει κάτι στην αστυνομία και θα βγει», λέει.
Μετά τις μαζικές διελεύσεις της περυσινής χρονιάς, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες σταδιακά σταμάτησαν να δέχονται Αφγανούς, θεωρώντας τους οικονομικούς μετανάστες και όχι πρόσφυγες. Τα σύνορα έκλεισαν κι αυτό το γνωρίζουν σχεδόν όλοι στο Αφγανιστάν, ειδικά τώρα που το όνειρο της Ευρώπης φαίνεται να γίνεται όλο και πιο δύσκολο και μακρινό. Οι εικόνες από τους χιλιάδες εγκλωβισμένους στην Ειδομένη μέσα από τα νυχτερινά δελτία ειδήσεων του Tolo, του μεγαλύτερου καναλιού της χώρας, έχουν φτάσει εδώ και καιρό στο Αφγανιστάν. Το ίδιο έχει συμβεί και με τις ιστορίες για τους ανθρώπους που χάνονται στα νερά του Αιγαίου. Ο φόβος των Αφγανών να διασχίσουν μια θάλασσα που οι περισσότεροι δεν έχουν δει ποτέ είναι ίσως ο μεγαλύτερος από όλους.
«Ηξερα πως θα κινδυνέψω ούτως ή άλλως», λέει στην «Κ» ο 33χρονος Γουαλίντ, ο οποίος, μη μπορώντας να βρει δουλειά για πάνω από τρία χρόνια, προσπάθησε για πολύ καιρό να αποφασίσει αν θα έρθει στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας. «Eίχα δύο επιλογές: ή να προσπαθήσω να φτάσω στην Ευρώπη με κίνδυνο να πεθάνω στη θάλασσα ή να δουλέψω στην αφγανική αστυνομία και να πολεμάω τους Ταλιμπάν για 280 δολάρια τον μήνα. Επέλεξα το δεύτερο. Τουλάχιστον να πεθάνω στην πατρίδα μου με τιμή».
Βίζα με 4.000 δολάρια
Για τρεις δεκαετίες, οι Αφγανοί αποτελούσαν τη μεγαλύτερη ομάδα προσφύγων παγκοσμίως, πριν εκτοπιστούν στη δεύτερη θέση από τους Σύρους. Αν και η «ζήτηση» έχει μειωθεί μετά το κλείσιμο των συνόρων, σε δύο από τα πολλά ταξιδιωτικά γραφεία στο κέντρο της Καμπούλ ακόμα «πωλούνται» τουριστικές βίζες. Χρησιμοποιούνται συνήθως από εκείνους που θέλουν να μετριάσουν τους κινδύνους και τον χρόνο από ένα ταξίδι μέσα από τα χερσαία σύνορα προς την Ευρώπη.
«Τέσσερις χιλιάδες δολάρια για Τουρκία σε 10 μέρες, 500 δολάρια για Ντουμπάι σε 5 μέρες, 17.000 δολάρια για Ευρώπη σε 40 μέρες», λέει ο Σεντίκ, ένας από τους ιδιοκτήτες, καθώς παριστάνουμε τους πελάτες.
«Είναι 100% νόμιμες», προσθέτει. Μια νόμιμη αίτηση απλής βίζας στην τουρκική πρεσβεία όμως κοστίζει μόλις 60 δολάρια και είναι σχεδόν αδύνατο να την πάρει ο μέσος Αφγανός. Ο Σεντίκ δεν αποκαλύπτει λεπτομέρειες για το πώς εκδίδει βίζες το γραφείο του και γιατί είναι τόσο ακριβές, αλλά σύμφωνα με Αφγανούς δημοσιογράφους, εργαζόμενοι σε πρεσβείες συνεργάζονται για παράνομες εκδόσεις βίζας. Γι’ αυτό έχουν ενταθεί οι έλεγχοι στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης σε όσους φτάνουν από την Καμπούλ, ενώ και η τουρκική πρεσβεία ζητάει επιπλέον έγγραφα για την έκδοση βίζας.
Το αφγανικό διαβατήριο είναι το «χειρότερο» στον κόσμο, μιας και ο κάτοχός του χρειάζεται βίζα για να ταξιδέψει σχεδόν παντού, ακόμα και στο γειτονικό Ιράν και το Πακιστάν. Αν και πέρυσι το κεντρικό γραφείο διαβατηρίων στην Καμπούλ δεχόταν ώς και 4.000 αιτήσεις την ημέρα, με κάποιους διακινητές να πλησιάζουν ανοιχτά όσους περίμεναν έξω στην ουρά, πλέον και η διαδικασία έκδοσης βίζας για το Ιράν έχει γίνει πιο περίπλοκη, πιο ακριβή και πιο χρονοβόρα.
Ετσι το ταξίδι των πιο φτωχών και απελπισμένων ξεκινάει συνήθως από τη νοτιοδυτική επαρχία της Νιμρούζ, όπου φτάνουν με το λεωφορείο από την Καμπούλ με λιγότερα από 13 ευρώ. Αυτός παραμένει ο πιο επικίνδυνος δρόμος, καθώς ξεκινάει από μια επαρχία η οποία μαστίζεται από τις επιδρομές και τις απαγωγές των Ταλιμπάν.
Χρονιά εξόδου το 2015
Τον περασμένο χειμώνα, κάθε βράδυ έφευγαν 60 λεωφορεία. «Η δουλειά τώρα έχει πέσει», λέει ο Ζαμανεντίν, ένας από τους οδηγούς λεωφορείων. Στην άλλη μεριά των συνόρων οι Αφγανοί συχνά έρχονται αντιμέτωποι με Ιρανούς στρατιώτες και αστυνομικούς που πυροβολούν, ξυλοκοπούν και απελαύνουν όσους πιάσουν. Γι’ αυτό και η τιμή των ντόπιων διακινητών εξαρτάται από το πόσο έμπειροι είναι και κυμαίνεται από 300 έως 500 δολάρια.
Με τα χρόνια, οι διακινητές έφτιαξαν ένα καλά οργανωμένο σύστημα, με «συνεργάτες» σε όλες τις γειτονικές χώρες για την προώθηση των Αφγανών. Το 2015, τη χρονιά της μεγάλης εξόδου, η καλύτερη διαφήμισή τους ήταν οι χιλιάδες άνθρωποι που έφτασαν στον προορισμό τους. Η επικοινωνία γίνεται κυρίως μέσω εφαρμογών κινητών τηλεφώνων όπως το Viber και το Whatsapp. Ενας «συνεργαζόμενος» Αφγανός, διακινητής στην Τουρκία και φοιτητής πανεπιστημίου, έστελνε με τις εφαρμογές μέχρι και τις φωτογραφίες του σκάφους που θα μπορούσε να διαλέξει μια οικογένεια για να έρθει στην Ελλάδα.
Παρά τον πακτωλό χρημάτων που έχει εισρεύσει από τη διεθνή κοινότητα μετά το 2001, το Αφγανιστάν παραμένει στις δέκα φτωχότερες χώρες του κόσμου, με μεγάλο μέρος του πληθυσμού να μην έχει καν πρόσβαση σε καθαρό νερό, αποχέτευση και ηλεκτρικό ρεύμα. Ταυτόχρονα, η βία και οι συγκρούσεις μεταξύ της κυβέρνησης και των Ταλιμπάν έχουν αναζωπυρωθεί επικίνδυνα στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Από το ένα εκατομμύριο μεταναστών και προσφύγων που έφτασε στην Ευρώπη πέρυσι, σχεδόν 250.000 ήταν Αφγανοί, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης.
Ο ίδιος ο Αφγανός πρόεδρος, Ασραφ Γκάνι, είπε πρόσφατα σε τηλεοπτική συνέντευξή του πως «δεν έχω καμία συμπάθεια για όσους φεύγουν από τη χώρα» και κάλεσε τους συμπατριώτες του να μην ακούν τους διακινητές και να παραμείνουν στο Αφγανιστάν για να το ανοικοδομήσουν. Ομως ελάχιστοι συμπατριώτες του τον ακούν. Συντονίζουν τις τηλεοράσεις τους στο ευρωπαϊκό κανάλι Euronews που εκπέμπει και στα φαρσί, για να μάθουν πότε θα ανοίξουν τα σύνορα.
Σε μια γειτονιά της Κωνσταντινούπολης που είναι γεμάτη από αφγανικά εστιατόρια, φούρνους και άλλα καταστήματα, συνεχίζουν να εμφανίζονται νεοφερμένοι Αφγανοί. Πολλοί φτάνουν κατευθείαν από το Ιράν όπου ζούσαν ως πρόσφυγες εδώ και πολλά χρόνια. Στοιβάζονται σε μικρά δωμάτια και περιμένουν να δουν πώς θα εξελιχθεί η συμφωνία μεταξύ Ευρώπης και Τουρκίας. Ενας Αφγανός ιδιοκτήτης εστιατορίου και διακινητής στη συγκεκριμένη γειτονιά, όμως, θεωρεί πως η συμφωνία είναι ήδη καταδικασμένη. «Πριν από έναν χρόνο έβγαζα 45.000 δολάρια τη μέρα», λέει. «Τώρα οι δουλειές έχουν πέσει και ψάχνω να βρω τρόπους να βγάλω λεφτά. Oμως ξέρω πως σε δύο μήνες όλα θα είναι και πάλι όπως πριν».