Είναι από εκείνες τις «ξεχασμένες ιστορίες» που σπάνια βλέπουν το φως της δημοσιότητας και συνήθως τις περισσότερες τις «καταπίνει» ο χρόνος. Οχι γιατί δεν έχουν ενδιαφέρον, αλλά διότι οι πρωταγωνιστές τους δεν επιδίωξαν να τις εξαργυρώσουν με παράσημα και προβολή.
Μια τέτοια περίπτωση ήταν αυτή που αναβίωσε την περασμένη Κυριακή στην εβραϊκή συναγωγή Μοναστηριωτών Θεσσαλονίκης, και αφορούσε στην άγνωστη ηρωική επιχείρηση ενός δικαστή να σώσει από τα κρεματόρια του Αουσβιτς εκατοντάδες Εβραιόπουλα στην Κατοχή. Δεν δίστασε, όταν το σχέδιό του αποκαλύφθηκε από την Γκεστάπο, να σταθεί απέναντι στον διαβόητο Μαξ Μέρτεν και…
Ηταν Μάρτιος του 1943, και τα δρομολόγια μεταφοράς με τρένα των Ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης, με προορισμό το Αουσβιτς Μπιρκενάου, είχαν ξεκινήσει.
Μερικοί, λίγοι, που διαισθάνθηκαν νωρίς ότι ο θάνατος πλησιάζει, έφυγαν στα βουνά, κάποιους τους έκρυψαν, με κίνδυνο της ζωής τους χριστιανοί συμπολίτες τους και οι υπόλοιποι 55.000 θα ακολουθήσουν τη μοίρα τους.
Ο Αγγελος Κουτσουμάρης ήταν τότε πρόεδρος Πρωτοδικών και προϊστάμενος του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης. Σε μια προσπάθεια να βοηθήσει να σωθούν τουλάχιστον παιδιά των Εβραίων που ετοιμάζονταν για το χωρίς επιστροφή ταξίδι, έστησε κάτω από τη μύτη των γερμανικών αρχών κατοχής «βιομηχανία» υιοθεσιών Εβραιόπουλων σε χριστιανούς. Για να προλάβει να σώσει όσα περισσότερα παιδάκια μπορούσε, έδωσε εντολή να συνεδριάζει καθημερινά πρωί και απόγευμα και να εγκρίνει υιοθεσίες με συνοπτικές διαδικασίες. Ετσι, εντός 15 ημερών έγιναν 400 υιοθεσίες παιδιών Εβραίων σε χριστιανούς…
Τα θαύματα όμως δεν ήταν εύκολα την εποχή εκείνη κάτω από τη ναζιστική μπότα και φυσικά η Γκεστάπο μυρίστηκε γρήγορα τη δικαστική «κομπίνα» και μπήκε στα ίχνη του Κουτσουμάρη, που ήξερε ότι έπαιζε κορώνα γράμματα τη ζωή του. Ζήτησαν μάλιστα οι Γερμανοί από το Πρωτοδικείο τα στοιχεία δικαστών, δικηγόρων, υπαλλήλων κ.λπ. που συνέπραξαν στις απαγορευμένες υιοθεσίες… Νιώθοντας την «ανάσα» των γερμανικών αρχών και προκειμένου να σώσει όσους συμμετείχαν στην επιχείρηση, παρουσιάστηκε ο ίδιος στον στρατιωτικό διοικητή της Βέρμαχτ, και έχοντα το γενικό πρόσταγμα για τη μεταφορά των Εβραίων στη Γερμανία, στρατηγό Μαξ Μέρτεν, στον οποίο δήλωσε ότι ο ίδιος, και αυτός μόνος, ήταν ο εμπνευστής και εκτελεστής του σχεδίου, αναλαμβάνοντας τις ευθύνες του.
Ο συνήθως ανελέητος σε τέτοια ζητήματα Μέρτεν, όπως προέκυψε αργότερα από τη μελέτη για λογαριασμό του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, θαύμασε το «σπαρτιάτικο θάρρος» του και τον άφησε ελεύθερο, ακυρώνοντας ωστόσο τις υιοθεσίες, με αποτέλεσμα και αυτά τα Εβραιόπουλα να οδηγηθούν και να εξοντωθούν στα κρεματόρια.
Η γενναία πράξη του πρωτοδίκη Κουτσουμάρη καλύφθηκε από τη σκόνη της Ιστορίας, καθώς, όπως λέει στην «Κ» ο εγγονός του Κωνσταντίνος Κουτσουμάρης, «ήταν ένας πολύ μετρημένος άνθρωπος, και σπάνια μιλούσε γι’ αυτό το θέμα, ίσως επειδή δεν είχε ευτυχή κατάληξη». Και ενδεχομένως να μην είχε αποκαλυφθεί εάν ο πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, Δημήτρης Γαρούφας, δεν ενημέρωνε την Ισραηλιτική Κοινότητα αιτούμενος την απόδοση τιμής στον πρωτοδίκη για το παράτολμο εγχείρημα. Οπως και έγινε την περασμένη Κυριακή, με αφορμή το ετήσιο μνημόσυνο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος (Γιομ Ασοά). Εκεί ο πρόεδρος της Κοινότητας, Δαβίδ Σαλτιέλ, επέδωσε τιμητική πλακέτα στον συγγενή του Κουτσουμάρη, γνωρίζοντας την ανθρωπιστική πρωτοβουλία του θείου του.
Και μια ανεξακρίβωτη πληροφορία: ένας ιερωμένος ανέφερε στους ερευνητές της υπόθεσης ότι τελικά οι υιοθεσίες τριών Εβραιόπουλων δεν ακυρώθηκαν, προφανώς εξαιτίας αδυναμίας της Γκεστάπο, και τα παιδιά μεγάλωσαν σε χριστιανικές οικογένειες χωρίς να μάθουν ποτέ για την εβραϊκή τους καταγωγή. Ο αρχιμανδρίτης που φέρεται να γνώριζε, πέθανε χωρίς να προλάβει να δώσει περισσότερα στοιχεία.