Οσοι ζούμε σε μεγαλουπόλεις έχουμε μάθει να εκτιμούμε κάθε εκατοστό ελεύθερης γης, είτε βρίσκεται στην αυλή μας είτε σε ένα πάρκο ή σε ένα άδειο οικόπεδο. Η αξία όμως του «αστικού» εδάφους δεν περιορίζεται στην ανακούφιση που μας προσφέρει η επαφή με τη φύση. Οπως υποδεικνύει μια νέα ευρωπαϊκή μελέτη, οι πολύπλευρες κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές υπηρεσίες του ελεύθερου εδάφους στις πόλεις οφείλουν να αξιολογούνται οικονομικά, με σκοπό να συνυπολογίζεται η αξία τους κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (European Environmental Agency) με θέμα «Η επάρκεια του εδάφους ως πλουτοπαραγωγικού πόρου στις αστικές περιοχές» εξετάζει σε βάθος ένα θέμα που στη χώρα μας έχει απασχολήσει ελάχιστα τη δημόσια συζήτηση. Η έκθεση παραθέτει τις υπηρεσίες –οικοσυστημικές, κοινωνικές, οικονομικές και άλλες– που προσφέρει το ελεύθερο έδαφος στις αστικές και περιαστικές περιοχές (με τις ιδιαιτερότητες που έχουν αυτές, από τη συνεχή ρύπανση μέχρι την ανάμειξη με άλλα εδάφη). Και καταλήγει σε μια πρόταση για την εκτίμηση της αξίας των φυσικών «αστικών» εδαφών, παραθέτοντας καλά παραδείγματα από όλη την Ευρώπη.
«Οταν η γη “σφραγίζεται” για την ανάπτυξη κατοικίας, εμπορίου, βιομηχανίας ή μεταφορικών υποδομών, οι υπηρεσίες που προσφέρει το έδαφος χάνονται ή υποβαθμίζονται, ως αποτέλεσμα της παρεμπόδισης του φυσικού κύκλου του νερού και της θρεπτικής ανανέωσής του», αναφέρει η έκθεση. «Η διαχείριση του εδάφους είναι απαραίτητη για την εξεύρεση της ισορροπίας ανάμεσα στην παροχή και τη ζήτηση της γης ως πόρου και των πολύτιμων αγαθών και υπηρεσιών που προσφέρει».
Ποιες είναι λοιπόν οι σημαντικότερες πιέσεις που πρέπει να αντιμετωπίζονται ή να εξισορροπούνται; Εκτός από τη «σφράγιση», τα εδάφη στις πόλεις επηρεάζονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και με τη μορφή της εκσκαφής και απομάκρυνσης μεγάλων ποσοτήτων. Επίσης, η πάκτωση των εδαφών καταστρέφει τις φυσικές τους ιδιότητες και την ικανότητά τους να αποθηκεύουν άνθρακα. Ενώ η ρύπανση των εδαφών από τη βιομηχανική δραστηριότητα και την κυκλοφορία οχημάτων είναι επίσης σημαντικός παράγοντας υποβάθμισης.
Η έκθεση επισημαίνει την ανάγκη για καταγραφή των λειτουργιών του αστικού εδάφους και της ποιοτικής του κατάστασης, με σκοπό την επαναχρησιμοποίησή του. Μάλιστα, αναφέρει ορισμένα καλά παραδείγματα.
Βέλγιο
Στη Φλάνδρα, η τοπική κυβέρνηση έχει από το 2004 δημιουργήσει μια ειδική Αρχή, η οποία ασχολείται με την ποιότητα του εδάφους. Πρόσφατα δημιουργήθηκε νομοθεσία σχετικά με την επαναχρησιμοποίηση των εδαφών που προέρχονται από εκσκαφές, η οποία ορίζει τον ποιοτικό τους έλεγχο και, ανάλογα με τα αποτελέσματα, την επαναχρησιμοποίηση (αν είναι καλής ποιότητας) ή την ειδική διαχείρισή τους (αν είναι ρυπασμένα).
Δανία
Κατά τον σχεδιασμό μιας νέας πόλης (Vinge, 20.000 κατοίκων) αποφασίστηκε ότι τα εδάφη που θα εκσκαφούν κατά την κατασκευή των σπιτιών και των υποδομών θα επαναχρησιμοποιηθούν στην ίδια περιοχή. Ακολούθησε ανάλυση που έδειξε ότι θα απομακρύνονταν περί τα 2 εκατ. κυβικά μέτρα χώματος, τα οποία μπορούσαν στο σύνολό τους να χρησιμοποιηθούν σε έργα στην ίδια περιοχή, λ.χ. για τη δημιουργία τοπίων αναψυχής, οδηγώντας σε εξοικονόμηση 25-30 εκατ. ευρώ και τη μείωση των παραγόμενων από τα έργα εκπομπών αερίων κατά 9.000 τόνους CO2.
Αγγλία
Κατά την κατασκευή του 5ου επιβατικού σταθμού στο αεροδρόμιο του Heathrow, έγινε εκτενής καταγραφή των εδαφών και των ιδιοτήτων τους, τα οποία ακολούθως χρησιμοποιήθηκαν ανάλογα με το είδος τους σε συγκεκριμένες εργασίες, είτε για τη διαμόρφωση του τοπίου στην επιφάνεια ή του υποστρώματος. Συνολικά, 140.000 κυβικά γης επαναχρησιμοποιήθηκαν.